Remembering Varujan Pambukhchyan: Disillusioned at the rampant deforestation

Today Facebook alerted me that it is Varujan Pambukhchyan’s birthday. Regretfully, he unexpectedly passed away on January 15, 2022. I attached my abridged translation of his posting on his Facebook page a few years ago. Varujan was a native of Nor Yerznka village in the Ashtarak Municipality of the Aragatsotn Province/Marz in the western region of Armenia known for Mount Aragats, Armenia’s highest peak, and historical sites. He had his own distinctive narration and diction. No translation would do justice to his writing attempting to remain true to his distinct original text. That is why I attached the original text. I met and befriended Varujan on the social media and over the years I came to know him as a man who was whole-heartedly devoted to Armenia and disillusioned at the rampant illegal deforestation for profit by the ruling. I had posted this blog before titling it "Armenia is a country without forests" in direct transition of the original text: Բնագիրը՝ «Հայաստանն անտառազորկ յէրկիր է» կցուած է ներքեւը. Vaհe H. Apelian

Courtesy Raffi Doudaklian

Armenia is a country without forest 

Four years ago, I researched about the forests in Armenia. The sources of my research made it evident that from Soviet years the most valuable (native) trees such as Hajareni (see note 1), and Gaghni 2 (see note 2), growing in our forests, were being cut on a very large scale.

It is true that during the Soviet years extended forestation work was being done but even then the forests of Armenian were showing sign of being near to death. The thing is that the forest is a self-sustaining organism and everything is intimately tied together. From Soviet times, our forests already were losing their self-sustenance because, so to speak, the birthing and the dying process was forfeited in favor of the dying.

When the Artsakh movement started, the Baku-Tiflis-Yerevan railroad that brought to Armenia 75% of the goods from outside, was shut down. As an unavoidable outcome, the massive importation of timber from Russia ended.

When the Artsakh movement became Artsakh war and the encirclement became a reality, the real massacre, slaughter, butchery, and genocide (of the forests) started that continued to this day. 

As to how many Armenian sounding high placed officials from Akhalkalak, Lori, and Artsakh, at the expense of the day by day dying forests, became millionaires, multimillionaires (of course in dollar and euro), let that remain on their conscience because I am not convinced that they should be punished.  I would only advise these people that, at the expense of the annihilation of the country’s nature and filling up their coffers with money, not to give speeches about “selfless dedication”, of “United Armenia” and things like that. 

Sixty (60) years are needed to have a viable forest that is self-sustaining. For the country to be deemed to be a normal expanse, 50 (fifty) percent of the country must be forested. Our neighbor Georgia is 37% forested.

Of course, Prime Minister Pashinyan is right when he prevented the cutting down of the forests. Of course, those who raised their voices objecting were political partisans or were naïve…

Preventing (cutting down) is vital because according to official sources eight percent of our country is forested, as I said, it is devoid of being self-sustaining. However, before preventing (cutting trees), first and foremost, it is important to organize the importation of timber. Winter is ahead of us and many families warm their houses by burning wood.

According to an official document from the Armenian Tree Project Jeff Masarjian: “today (that is to say in 2008 V. B.) when only 8% of Armenia has remained covered with forest and every year around 5,000 hectares is being deforested”. And according to Dr. George Nersesyan (see note 3) (դոկտօր Ջօրջ ներսեսյանի) “if the deforestation continues for another twenty years, Armenia will become completely deforested”.  Dr. George Nesesyan is the coordinator of UNDP (United Nations Development Programme).

Ten years have passed since the declaration of Dr. George Nersesyan. It is entirely possible that there will not be forested covering in Armenia (in another 10 years). But already there is hardly any forest left in Armenia because a forest is a living entity; it is not only many trees. It is a living body that has already been dismembered and we are now dealing with the dismembered parts, not the organism itself.

p.s. According to various sources, during the reign of the "political prisoner" R. Kocharyan and the "non-political prisoner" S. Sargsyan, forest timber was exported from Armenia to Iran and Germany.

Varujan Pambukhchyan

August 8, 2019

Nor Yerznka 

Notes: 

1.Hajareni (Հաճարենի), (beech) is a deciduous native tree in Armenia. It grows 40 to 50 meters tall and 1.5 to 2 meters in trunk perimeter. It lives for more than 400 years. it is one of the trees that dominate the forestry in Armenia and is found mostly Lori, Tavush and rarely in Kotyak and Syunik. 

2. Gaghni (Կաղնի) (oak). There are many varieties in Armenia. It is found in Lori, Kotyak, Tavush, Gegharkunik, Vayots, Syunik and other districts. It grows 40 to 50 meters tall, ceasing to grow taller after its 80th year, henceforth its branches. it lives 500-600 years at a time over 1000 years. The tree has come to symbolize strength and longevity.

3. The only professional forester that worked with the Armenia Tree Project has been Dr. George Nercessian (from British Columbia). We worked together in 2002-2003. (Antoine S. Terjanian)

His report : George Nercesian History of forests in Armenia1

***

Բնագիրը՝ «Հայաստանն անտառազորկ յէրկիր է» կցուած է ներքեւը. 

Հայաստանն անտառազորկ յէրկիրէ...

Շորջ տաս տարի առաջ, այս նոյն խօրագրօւ մի հէտազօտոթյոն արէցի Հայաստանի անտառնէրի ւէրաբէրյալ: Ոսոմնասիրածս աղբյորնէրից պարզ դարձաւ, ւօրարդէն խօրհրդային տարինէրին չափից աւէլի էին հատւէլ մէրյէրկրի անտառնէրոմ աճօղ ամէնաարժէքաւօրծառատէսակնէրը՝ կաղնին ո հաճարին: Ճիշտ է խօրհրդային տարինէրին անտառատնկման լայնածաւալ աշխատանքնէրէին տարւոմ, սակայն, Հայաստանի անտառնէրն այն ժամանակնէրից էին սկսէլ մահամէրձոթյան նշաննէրցոյց տալ: Բանն այն է, ւօրանտառն ինքնաւէրականգնւօղ օրգանիզմ է՝ համակարգ, որամէն ինչ սէրտօրէն կապակցւած է. խօրհրդային օրէրին մէրանտառնէրն արդէն սկսէլ էին կօրցնէլ այդկարօղոթյոնը, ւօրօւհէտյէւ խախտւէլ էր, այսպէս ասած, ծնէլիոթյան ո մահացոթյան հաշւէկշիռը (բալանսը)՝ հօգոտ մահացոթյան...
Յէրբ սկսւէց արցախյան շարժոմն ո փակւէց Բաքո-Թիֆլիս Յէրյէւան յէրկաթողին, որու Հայաստան էին նէրկրւոմ ո արտահանւոմ բէռնէրի 75 (յօթանասոնհ՜ինգ) տօկօսը, ւօրպէս դրա անխոսափէլի հէտյէւանք, դադարէց նայէւ հսկայածաւալ անտառափայտի նէրկրոմը Ռոսաստանյան Դաշնոթյոնից...
Յէրբ Արցախյան շարժոմը վէրածւէց Արցախյան պատէրազմի յէւ շրջափակոմը դարձաւ իրողոթյոն, սկսւէց անտառնէրի իսկական ջարդը, կօտօրածը, սպանդն ո ցէղասպանոթյոնը, ւօրը շարոնակւէց մինչյէւ ւէրջէրս՝ մինչյէւ <<իջյէւանյան ղալմաղալնէր>>...
Թէ քանի հայանոն աստիճանաւօրնէր՝ ախալքալաքցինէր, լօռէցինէր, արցախցինէր... ի հաշիւ օրաւորմէռնօղ անտառնէրի դարձան միլօնատէրէրո բազմամիլիօնատէրէր(ի հարկէ՝ դօլարօւ, յէւրօյօւ) դա թօղ մնա իրէնց խղճին, քանզի համօզւած չէմ, ւօրնրանք պատժւէլո էն: Կցանկանայի միայն խօրհորդտալ այդմարդկանց, ւօրիրէնց յէրկրի բնոթյան ւօչնչացման հաշւին <<ւաստակած>> փօղէրօւ ւօրկօրնէրը լցնէլիս, ճառէրչասէն <<անսակարկ նւիրման>>, ՙ<<Միացյալ Հայաստանի>> ո նման այլ բանէրի մասին: Արա՛, խմէք սոսոփոս... Սոսոփո՛ս խմէք, ւօրպէսզի հաջօրդառաւօտ արթնանալիս գօնէ ձէրլամոկնէրի աչքէրին կարօղանաք նայէլ...
Իսկական անտառ ոնէնալո համարանհրաժէշտ է (60) վաթսոն տարի, անտառ, ւօրն իրօ՛ք ոնակ է ինքնաւէրականգնման: Վօրպէսզի յէրկրի տարածքը համարւի նօրմալ տարածք, անհրաժէշտ է, ւօրանտառապատ լինի յէրկրի տարածքի հիսոն 50 (հիսո՜ն) տօկօսը... Մերհարյէւան Վրաստանոմ անտառապատ է տարածքի 37 տօկօսը...
Ի հարկէ՛, ւարչապէտ Փաշինյանը իրաւացի էրյէրբ արգէլոմ էրանտառահատոմնէրը, իհարկ՛, այն մարդիկ, օւքէրձայնէրը գլոխնէրն էին գցէլ, կօղմնակալ էին կամ էլ միամիտ... Արգէլէլն անհրաժէշտ է, քանի ւօր, ըստ պաշտօնական աղբյորնէրի, անտառապատ է մէրյէրկրի տարածքի մօտ ոթ տօկօսը, ւօրն էլ, ինչպէս ասացի, ինքնաւէրարտադրոթյան կարօղոթյոնից հիմնականոմ զորկ է: Սակայն արգէլէլոց առաջ նախ պէտք էրկազմակէրպէլ ՌԴ-ից անտառափայտի նէրկրոմնէրը... Դէմը ձմէռ է, իսկ շատ ընտանիքնէրիրէնց տնէրը փայտօւ էն տաքացնոմ...
Ըստ <<Հայաստանի ծառատոնկ>> առաքէլոթյան տնօրէն Ջէֆ Մասարջյանի կօղմից 2008-ին տարածած մի փաստաթղթի <<Այսօր(այսինքն՝ 2008-ին-Վ. Փ.) , երբ Հայաստանի տարածքի միայն ութ տոկոսն է մնացէլ անտառածածկ, և յորաքանչյորտարի շորջ 5,000 հա անտառ է հատվոմ՚>>: Իսկ, դոկտօրՋօրջ ներսեսյանի կարծիքօւ <<Անտառահատոմը ևս 20 տարի շարոնակվելո դեպքոմ Հայաստանի անտառածածկոյթը գրեթե ամբողջովին կվերանա>> (տէս նոյն տեղոմ): ԴօկտօրՋօրջ Ներսեյանը ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (UNDP)-համակարգօղն էր:
ԴօկտօրՆէրսէսյանի հայտարարոթյոնից հէտօ անցէլ է տաս տարի: Դէ՛ ինչ, բան չմնաց, մի տաս տարի հէտօ, լիօւին հնարաւօրէ, ւօրՀայաստանոմ անտառաԾԱԾԿՈՅԹ չլինի: Բայց արդէն այժմ Հայաստանոմ անտառնէրգրէթէ գօյոթյոն չոնէն, քանզի անտառը կէնդանի մարմին է յէւ սօսկ ծառէրի թւաքանակ չէ, կենդանի մարմին, ւօրն արդէն քառատւէլ է...

Հ. Գ. Քառատէլիս, նախ կտրոմ էն մարդո ձէռքը, հէտօ՝ ւօտքը, այնոհէտյէւ՝ գլոխը: Արդյոնքոմ ստացւոմ է 4 կտօր, այսինքն՝ այլյէւս օրգանիզմի հէտ գօրծ չոնէնք, այլ կան առանձին օրգաննէր...

Հ. Գ-2 Ի դէպ՝ ըստ ւօրօշ աղբյորնէրի <<քաղբանտարկյալ>> Ռ. Քօչարյանի յէւ առայժմ <<ւօչքաղբանտարկյալ>> Ս. Սարգսյանի օրօք Հայաստանից անտառափայտ էրարտահանւոմ Իրան ո Գէրմանիա:

Վ. Փ.
05.08.19
ՆօրՅէրզնկա

The criminality of the Karabakh Clan.

Vaհe H Apelian

Shushi, courtesy Tatul Hakobyan

 

This blog is about bunkers, the clan that came to be known as Karabakh clan, and about the “unfortunate, pale or pallid” Shushi, the alleged Armenian Stalingrad to be.

The ensuing thoughts overwhelmed me today when I read that Helsinki, the capital city of Finland, has “around 5,500 underground shelters, capable of protecting approximately 900,000 people—more than the city's entire population.” Switzerland is “known for its extensive network of over 370,000 public and private bunkers built during the Cold War to shelter its entire population from nuclear war and other threats.” 

I never thought that I would come to acknowledge that in fact, per popular parlance in Armenian social media, there was and is a Karabakh clan and the two main characters of the thieving Karabakh Clan are Robert Kocharyan and Serzh Sargsyan, who also led Armenia for two decades as presidents and afterwards as opposition leaders.

The Karabakh Clan took form and shape when Robert Kocharyan, Serzh Sargyan, Vazken Sargsyan, Vartan Oskanian led a palace coup against their own leader, president Levon Ter-Petrosyan who was instrumental in forging their political careers and had the president resign a few months later, on February 3, 1998, over his policy position he titled “War or Peace, Time to get Serious”.  LTP had it published 3 months earlier, on November 1, 1997, where he had advocated major concessions for resolving the lingering Karabakh conflict, which the organizers of the palace coup rejected. LTP had prophetically written: “Rejection of compromise and maximalism (striving to achieve the maximum and not the possible) is the shortest way to the complete destruction of Karabakh and deterioration of the situation in Armenia. It is not about giving or not giving Karabakh. It is about keeping Karabakh Armenian. It was inhabited by Armenians for 3000 years and it should be inhabited by Armenians after 3000 years." 

Subsequent to LTP’s resignation, Robert Kocharyan filled the president’s seat for the next 10 years, followed by Serzh Sargsyan for the following 10 years. But Serzh Sargsyan’s reign would have extended for another six years, as the National Assembly voted him the first PM of the parliamentary Republic of Armenia, with option to continue on being re-elected as PM. The popular uprising led Nikol Pashinyan, called the Velvet Revolution, thwarted Serzh Sargsyan’s Machiavellian plan.

Throughout those years, the Armenian Diaspora press held Shushi as the Armenian version of the famed Stalingrad, which most commonly refers to the historic Battle of Stalingrad, that was a pivotal, devastating confrontation with Nazi Germany during World War II (August 1942 – February 1943), in the city of Stalingrad, now Volgograd in Russia.

But by November 9, 2020, Shushi, was “unfortunate and pale” as Nikol Pashinyan characterized it on November 16, 2020 when reporting to the NA on Armenia’s capitulation and signing the tri-party agreement between it and Azerbaijan, brokered by president Putin of Russia. Many chastised the PM for uttering those words. But the unfortunate fact of the matter was just that. Shushi was unfortunate and pale, as people near death often appear. Shushi was abandoned and left unprotected at the mercy of the advancing Azeri foot soldiers.

It is fact of war that the foot soldiers conquer the land.  Bombs cannot conquer a terrain, no matter how intensive the bombing is. To make my point, I will not refer to the bombings of London during the second world war, nor upon the aerial destruction of Berlin by the allied forces, but will dwell upon the tiny Mediterranean Island Malta. The intense bombing by the Nazi Germany could not subdue the island of Malta as the Maltese stood firmly on the ground, in their shelters. But there were no shelters in Shushi and as well as in the rest of Karabakh. 

Do I blame the inhabitants of Shushi for abandoning it? Absolutely not.

Do I blame the inhabitants of the Republic of Mountainous Karabakh – fleeing Artsakh and abandoning its cities and towns during the Second Artsakh war in 2020? Of course not. They had no shelters to protect themselves.

Throughout their years, Robert Kocharyan’s and Serzh Sargsyanis did not have a single shelter, or a bunker built in Sushi, let alone in the former Nagorno-Karabakh Oblast, although both played a decisive role in the first Karabakh war and built their foray into politics based on their legacy in the first Karabakh/Artsakh liberation war. They plundered the state budgets and built detached palatial houses for themselves instead of bunkers, and illegally amassed their ill-gotten fortunes. The lion share of this plunder went to Kocharyan and Sargsyan and some to their cronies.

Kocharyan and Sargsyan, are the central characters of the Karabagh clan. They bear the responsibility in the loss of Shushi and Artsakh, more than anyone else. So does any Armenian organization, that stood with them and took part in the governments they led. 

 

Remembering Armen Guirag this Sunday morning.

Vaհe H Apelian

For many and many years, every Sunday morning my father would play Armen Guirag’s recording of the Armenian Holy Mass, which is regarded one of the best renditions of the Holy Mass by a singer. I remember him in conversation talking about the efforts that were vested to include the sound of church bells in his record. My parents had forged a friendship with him during his stay in Hotel Lux, the inn my father ran in Beirut. He was in Lebanon to give a recital or maybe more but I only remember the one he gave in the Assembly Hall of the American University of Beirut.

For all I recall, he was from Latin America. Recently I came across a reporting in NY Times dated Feb. 2, 1959 and headlined “Tenor presents Armenian songs: Armen Guirag includes many composers in program at Carnegie Recital Hall” and wrote the following: “Mr. Guirag was born in Armenia, studied in Bucharest and Milan, and is now a citizen of Argentina. His New York recital debut in 1957 displayed a tenor voice of the Italian variety and on Saturday he often gave the impression of holding back a naturally exuberant theater-filling sound.”

My mother introduced him to her friend Rahel Chilinguirian, a Kessabtsi relative, and they got married and moved to the United States. In late 1960’s my mother visited her relatives in the United States and spent time with Armen and Rahel Guirag. So did when she came to visit me after my move to the U.S. in 1976. I do not remember if Armen Guirag was still alive. I often wondered what happened to him.

A few years ago, I read the following about Armen Guirag in an article by the late Tom Vartabedian in Armenian Weekly titled “Three Tenors Strike A Different Tune” (March 24, 2009).

“He (Armen Guirag) was Armenian and ran a record shop in New York City that doubled as his home. He would sell his music in front and sleep out back with a tiny refrigerator, table, and a couple chairs.

Armen Guirag lived from hand to mouth and was in no hurry to move his records. He once told me that everyone he sold was like “selling a child.” But did he ever have a voice, and became the greatest Armenian tenor of his generation back in the 1950’s. He was recognized as a classic concert and opera singer, produced a number of recordings, and performed near and far, including an appearance at Carnegie Hall that gained rave reviews in the New York papers.

I met him during the tail end of his career when he gradually began to mellow and lived like a recluse. The last concert I attended of his was a pity.

He appeared in Boston, well into his 70s by now, and sang like he never sang before. His voice carried to the very last row of seats as people were on their feet applauding his every note.

And then, the unsuspected occurred. The record he had spinning in the background got stuck while the audience sat mortified. Even before lip-syncing became popular, Armen Guirag appeared well before his time.

He dashed off stage humiliated, never to appear again. Last I heard, he died in that little record store with hardly a whisper from the scores who embraced his music.”

True to Tom Vartabedian’s words, I remember my mother telling me about their record store and their modest residence next to it in New York City. Surely, it was a sad ending for such a talented singer. I hear his singing every now and then and find his voice unusually clear, crisp. It is said that the Armenian community does not appreciate its artists the way it should. But I also wonder if our artists are victims of our inherent talent for music. For the relatively small community we are, we are unusually rich in talents be it as singers or players of different classical instruments, composers, for the community to support all the way it should. 

 We surely owe them a debt of gratitude for enriching our lives. Many of his songs are posted in Youtube, so is his recording of the Armenian Mass.

 

 

 

 

  

"From the horse's mouth":Avo voicing from Armenia (updated)

Avo and his wife have repatriated and have settled in Yerevan. We have been ideologues. Attached is my translation of his quotes from his Facebook page, today, in contrast to the biased reporting by mainstream Armenian Diaspora media.  Բնագիրը կցուած է ներքեւը։ Vaհe H Apelian

Courtesy Avo B Boghossian

“Whatever you want to say, one of the prime minister's most striking characteristics is his amazing diligence, determination, incredible energy, and goal-orientedness. He is an everyday presence everywhere.” September 13, 2025

*

“Seeing the construction of infrastructure, roads, schools, hospitals, and the necessary implementations in all spheres in the country, you will come to the conclusion that no work had been done in the country for thirty years. It is a pity that those years were wasted.”  September 12, 2025

*

“After Kirants, we reached the newly built school in the border village of Voskepar, which is right next to the border. It has 35 students but is designed for 100 people. To be honest, even in “Yerevan, until five years ago, I had not seen a state school with this beauty and amenities, halls, classrooms, and playgrounds. Two dozen houses have been built in the village to be provided to our displaced compatriots from Artsakh.” September 12, 2025

*

“We had gone to the Tavush region, and we said let’s go see the Voskepar church near the border, to see it both from the outside and from the inside. This is the church for which Archbishop Bagrat, went  beyond opposition, marched all the way to Yerevan, accusing the authorities of handing it over to the Azerbaijanis and leaving it on the other side of the border. My wife also lit a candle.” September 12, 2025

*

“I was sitting at home with a friend, the phone rang, it was my friend’s friend, they started talking and I heard that two different relatives of my friend had won green cards…

This is not a good ending.” September 12, 2025

*

“I have the impression that many of the opposition group have already realized their mistake. I cannot say the same about the Diaspora, since opposition propaganda is dominant there.” September 12, 2025

*

“The Ministry of Defense will send a program to the National Assembly to reduce military service by six months, balancing it with certain numbers of contract service. I don’t think the opposition can protest and criticize this program, since it benefits the people living in the homeland. Only the segment of the Diaspora that is opposed to the authorities can express their opposition to this program, since it is not the youth of the Diaspora who are subject to compulsory military service.” September 12, 2025

Բնագիրը՝

Ինչ կ՚ուզէք ըսէք, վարչապետի ամենաակնառու յատկանիշներէն է իր զարմանալի աշխատասիրութիւնը, կորովը, անհաւատալի եռանդը եւ նպատակաուղուածութիւնը: Ան ամէնօրեայ ներկայութիւն է ամէնուրէք:

*

Տեսնելով երկրին մէջ ընթացող ենթակառոյցներու, ճանապարհներու, դպրոցներու, հիւանդանոցներու կառուցումը, ու ամէն ոլորտներու մէջ անհրաժեշտ իրագործումները, կուգաս այն եզրակացութեան որ երեսուն տարի ոչ մէկ աշխատանք տարուած է երկրին մէջ: Ափսոս վատնուած այդ տարիները:

*

Կիրանցէն ետք հասանք սահմանային Ոսկեպար գիւղի նորակառույց դպրոցը որ ճիշտ կպած է սահմանին, ունի 35 աշակերտ բայց 100 հոգու համար նախատեսուած է։ Ճիշտը Երեւանի մէջ անգամ մինչեւ հինգ տարի առաջ այս գեղեցկութեամբ եւ յարմարութիւններով, սրահներով, դասարաններով եւ խաղավայրերով, պետական դպրոց չէի տեսած։ Գիւղին մէջ երկու տասնեակ տուներ կառուցուած են, տրամադրուելու համար մեր արցախցի տեղահանուած հայրենակիցներուն։

*

Տավուշի կողմերը գացած էինք, ըսինք երթանք սահմանին կից Ոսկեպարի եկեղեցին տեսնենք թէ դուրսէն թէ ներսէն։ Սա այն եկեղեցին է որու համար Բագրատ սրբազանը ընդդիմութեան գլուխն անցած արշաւեց մինչեւ Երեւան, իշխանութեանը մեղադրելով որ ազերիներուն հանձնած են եւ թէ մնացած է սահմանին միւս կողմը։ Դէ մոմ մըն ալ վառեց կինս։

*

Տանը նստած ենք ընկերոջ մը հետ, հեռախոսը հնչեց, ընկերոջս ընկերն էր, խօսելու սկսան ու լսեցի թէ ընկերոջս երկու տարբեր ազգականները green card շահած են... 

Ասոր վերջը լաւ չէ։

*

Իմ մօտ տպաւորութիւն է որ, ընդդիմադիր զանգուածէն շատեր արդէն գլխի ինկած են իրենց սխալին: Սփիւռքի պարագային չեմ կրնար նոյնը ըսել, քանի այդտեղ ընդդիմադիր քարոզչութիւնը տիրական է:

*

Պաշտպանութեան նախարարութիւնը զինուորական ծառայութիւնը վեց ամսով կրճատելու ծրագիր մը ԱԺ պիտի ուղարկէ, այն հաւասարակշռելով պայմանագրայն ծառայութեան որոշակի թիւերով: Այս ծրագրին դէմ չեմ կարծեր որ ընդդիմութիւնը կարենայ բողոքարկել եւ քննադատել, քանի որ այն կը շահագրգրէ հայրենաբնակ ժողովուրդին: Այդ ծրագրին դէմ կրնան արտայայտուիլ միայն սփիւռքի այն հատուածը որ իշխանութեանց ընդդիմադիր է, քանի սփիւռքի երիտասարդները չէ որ զինուորական ծառայութեան պարտադրանքին ենթակայ են:

***

 

 

 

 

"From the horse's mouth":Avo voicing from Armenia

Avo and his wife have repatriated and have settled in Yerevan. We have been ideologues. Attached is my translation of his quotes from his Facebook page, today, in contrast to the biased reporting by mainstream Armenian Diaspora media. Բնագիրը կցուած է ներքեւը։

Courtesy Avo G Boghossian, LtoR; Public construction in Armenia
Kirants school, Voskepar church 

*

“Seeing the construction of infrastructure, roads, schools, hospitals, and the necessary implementations in all spheres in the country, you will come to the conclusion that no work had been done in the country for thirty years. It is a pity that those years were wasted.” 

*

"After Kirants, we reached the newly built school in the border village of Voskepar, which is right next to the border. It has 35 students but is designed for 100 people. To be honest, even in Yerevan, until five years ago, I had not seen a state school with this beauty and amenities, halls, classrooms, and playgrounds. Two dozen houses have been built in the village to be provided to our displaced compatriots from Artsakh."

*

"We had gone to the Tavush region, and we said let’s go see the Voskepar church near the border, to see it both from the outside and from the inside. This is the church for which Archbishop Bagrat, went  beyond opposition, marched all the way to Yerevan, accusing the authorities of handing it over to the Azerbaijanis and leaving it on the other side of the border. My wife also lit a candle."

*

"I was sitting at home with a friend, the phone rang, it was my friend’s friend, they started talking and I heard that two different relatives of my friend had won green cards…

This is not a good ending."

*

"I have the impression that many of the opposition group have already realized their mistake. I cannot say the same about the Diaspora, since opposition propaganda is dominant there."

*

"The Ministry of Defense will send a program to the National Assembly to reduce military service by six months, balancing it with certain numbers of contract service. I don’t think the opposition can protest and criticize this program, since it benefits the people living in the homeland. Only the segment of the Diaspora that is opposed to the authorities can express their opposition to this program, since it is not the youth of the Diaspora who are subject to compulsory military service."

 

***

Բնագիրը՝

 

«Տեսնելով երկրին մէջ ընթացող ենթակառոյցներու, ճանապարհներու, դպրոցներու, հիւանդանոցներու կառուցումը, ու ամէն ոլորտներու մէջ անհրաժեշտ իրագործումները, կուգաս այն եզրակացութեան որ երեսուն տարի ոչ մէկ աշխատանք տարուած է երկրին մէջ: Ափսոս վատնուած այդ տարիները:»

 

*

 

«Կիրանցէն ետք հասանք սահմանային Ոսկեպար գիւղի նորակառույց դպրոցը որ ճիշտ կպած է սահմանին, ունի 35 աշակերտ բայց 100 հոգու համար նախատեսուած է։ Ճիշտը Երեւանի մէջ անգամ մինչեւ հինգ տարի առաջ այս գեղեցկութեամբ եւ յարմարութիւններով, սրահներով, դասարաններով եւ խաղավայրերով, պետական դպրոց չէի տեսած։ Գիւղին մէջ երկու տասնեակ տուներ կառուցուած են, տրամադրուելու համար մեր արցախցի տեղահանուած հայրենակիցներուն։»

 

*

 

«Տավուշի կողմերը գացած էինք, ըսինք երթանք սահմանին կից Ոսկեպարի եկեղեցին տեսնենք թէ դուրսէն թէ ներսէն։ Սա այն եկեղեցին է որու համար Բագրատ սրբազանը ընդդիմութեան գլուխն անցած արշաւեց մինչեւ Երեւան, իշխանութեանը մեղադրելով որ ազերիներուն հանձնած են եւ թէ մնացած է սահմանին միւս կողմը։ Դէ մոմ մըն ալ վառեց կինս։»

 

*

 

«Տանը նստած ենք ընկերոջ մը հետ, հեռախոսը հնչեց, ընկերոջս ընկերն էր, խօսելու սկսան ու լսեցի թէ ընկերոջս երկու տարբեր ազգականները green card շահած են... 

Ասոր վերջը լաւ չէ։»

 

*

 

«Իմ մօտ տպաւորութիւն է որ, ընդդիմադիր զանգուածէն շատեր արդէն գլխի ինկած են իրենց սխալին: Սփիւռքի պարագային չեմ կրնար նոյնը ըսել, քանի այդտեղ ընդդիմադիր քարոզչութիւնը տիրական է:»

 

*

 

«Պաշտպանութեան նախարարութիւնը զինուորական ծառայութիւնը վեց ամսով կրճատելու ծրագիր մը ԱԺ պիտի ուղարկէ, այն հաւասարակշռելով պայմանագրայն ծառայութեան որոշակի թիւերով: Այս ծրագրին դէմ չեմ կարծեր որ ընդդիմութիւնը կարենայ բողոքարկել եւ քննադատել, քանի որ այն կը շահագրգրէ հայրենաբնակ ժողովուրդին: Այդ ծրագրին դէմ կրնան արտայայտուիլ միայն սփիւռքի այն հատուածը որ իշխանութեանց ընդդիմադիր է, քանի սփիւռքի երիտասարդները չէ որ զինուորական ծառայութեան պարտադրանքին ենթակայ են:»

 

 

 

 

TALAMA

Բնագիրը կցուած է նեքեւը - Although, I spent all my summers in Keurkune, Kessab up to my high school years, going there from Beirut right after the school was over in June and returning right before the school started in October, I never had talama. But the boys, Missak, Papken, Vatche, Vahe who stayed in the village year long, would speak about it.  I was told that talma was made with milk from a cow right after giving birth. The animals would have given birth to their calves early in spring. By the time I came to the village, it would be too late. Milk, right after giving birth is called colostrum. The animals would produce it only for a few days. The colostrum would be rich in nutrients. This milk, when treated with the milky exudates of unripe figs, I was told, would curdle into a soft, yogurt like creamy consistency and was a sought-after delicatessen available only for those few days of the early spring. Hagop Cholakian narrates his tasting of talama from goats, in his village in the Karadouran valley, in the following story I translated. Vaհe H Apelian

 

Courtesy Hagop Cholakian, Facebook, September 6, 2025

"A huge herd of goats flowed like a black torrent from the slopes of the mountain onto the Gazents spring. It was the time for watering. At noon, we the boys of the neighborhood, would run there. Tigran, would take the pipe from his father’s belt, would blow the melody that invited the goats to drink water. The goats would dip their snouts in the water. The shepherd would be shouting “Kerr-kerr” calling the goats to drink. The long-horned, fearsome goats would bleat in the herd, and water would drip from their beards. Afterwars, under the soothing melodies of the shepherd’s flute, the goats would lie down in the shade of the cypress tree. The shepherd’s dog would have its head resting on its two front legs with its tongue hanging out, gathering its breath. 

Years later, when I was recording folk songs, I met Reverend Yesayi Saramazian in the Armenian Evangelical Church of Kessab. He was visibly emotional as he was about to leave for Canada. His pastoral memories in Aleppo or in Beirut would no longer move him as much as his real pastoral memories would, shepherding the animals in his youth  on the slopes of Mount Silderan at whose slope their village laid. The flute was in his bag. He took it out and played the melody for watering the animals he herded. I noticed that there were tears in his eyes. I recorded that melody had it notated, and had it published as the Kessap Shepherds' Watering Tune.

Nowadays, you won't find a shepherd's pipe in our area. It used to be a long metal tube they blew touching its end with their lips. They also called it a kavala. It could also be made of reeds and wood.

Oh, where did I start, where did we did I end up? We, the boys would line up along the bank in that deep gorge and wait for the shepherds to notice us.

- Hey, - Grandpa Hanno would say, - have you prepared the cup?

Yes, we would have prepared the cup. It would consist of two large two palm-shaped fig leaves sewn together with twine. The adults would do the same. Our neighbor Vahan brought bring the first figs of the year in such a bowl as well, and would give it to Rahel Nanar.

- Count this, girl, - he would say.

- Thank you, let it be so, man, - the woman would reply, and we would all laugh.

Grandpa Hanno would quickly milk the goat, squeezing the long teats of its udder. khush-khush, khash-khush,  the milk would be collected in a bowl. He would throw the figs into the bowl of the milk and would stir it with a fig branch. The white juice coming from the figs would curdle the milk like curd, like solid yogurt. We would eat it insatiably, spooning it with a bay leaf.

- Talama!... talama! -  grandpa Hanno would call out, looking at the shy girls standing on the far bank of the ditch.

Talama...

It seemed to us the most delicious thing in the world. I think, if we had sprinkled it with a pinch of sugar, it would have been something else!

Sprinkling sugar? But from where…?

Բնագիրը՝ 

ԹԱԼԱՄԱ

Այծերու հսկայ հօտը սեւ հեղեղի մը պէս կը հոսէր Կիւնիկ լեռան սալուտէն ուղղակի Գազենց աղբիւրի սուլաքները, այսինքն առուի այն բաժինը, ուր ջուր կ՛ամբարուէր թումբերու ետին։ Ասիկա ջրտուքի պահն էր։ Միջօրէ։ Մենք՝ թաղի տղաքս, կը փութայինք հոն։ Տիգրանը, ապպայի գօտիէն սրինգը հանած` կը փչէր ջրտուքի եղանակը։ Այծերը դունչերնին կը թաթխէին ջուրին մէջ, “կը՜ռ-ռը՛դ, կը՜ռ-ռը՛դ” կը կրկնուէր հովիւի ջրտուքի կանչը։ Ոլորուն, երկար եղջիւրներով ահարկու նոխազները կը գռւռային հօտին մէջ, ու անոնց մօրուքէն ջուր կը կաթկթէր։ Սրինգի մեղուշ գլգլոցին տակ այծերը կ՛ընկողմանէին սօսեաց անտառի շուքին ու կը մակաղէին։ Հովուական գամփռը գլուխը առջեւի երկու ոտքերուն վրայ դրած՝ կախ լեզուն շարժելով շունչ կը հաւաքէր։

Տարիներ ետք, երբ ժողովրդական նիւթեր կը ձայնագրէի, Քեսապի Հայ աւետարանական եկեղեցւոյ մէջ հանդիպեցայ վերապատուելի Եսայի Սարամազեանին։ Յայտնապէս յուզուած էր, որ կը մեկնի Քանատա։ Ո’չ Հալէպի, ո’չ ալ Պէյրութի իր եկեղեցական հովուական յուշերը պիտի յուզէին զայն այնքան , որքան Սալտրան լեռան լանջերուն պատանեկութեան տարիներու իր իսկական հովուական յուշերը։ Սրինգը պայուսակին մէջ էր, հանեց ու նուագեց ջրտուքի մեղեդին, ու նկատեցի, որ արցունք կար անոր աչքերուն։ Արձանագրեցի, նօթագրել տուի եւ հրատարակեցի քեսապցի հովիւներուն ջրտուքի մեղեդին։ 

Այսօր մեր կողմերը հովուական սրինգ չես գտներ, մետաղէ երկար խողովակ մը, որ շրթունքի մէկ կողմին հպելով կը փչէին։ Գավալա կ՛ըսէին։ Եղեգով ու փայտով ալ կ՛ըլլար։

Հա, ուրկէ՛ սկսանք, ո՛ւր փախանք։ Կը շարուէինք խորունկ խանտակի ափին ու կը սպասէինք, որ հովիւները նկատեն մեզ։ 

- Հը՛,- կ՛ըսէր Հաննո պապուկը,- ամանը պատրաստա՞ծ էք։

Այո , պատրաստած կ՛ըլլայինք։ Թզենիի ոստ մը կը կտրէինք, երկու ափաձեւ տերեւներ շիւղերով կը կարէինք ու փոքրիկ քթոցիկ մը կը շինէինք։ Մեծերն ալ նոյնը կ՛ընէին։ Մեր դրացի Վահան պապուկը այդպիսի ամանի մը մէջ տարուան առաջին թուզերը լեցուցած բերաւ տուաւ Ռահէլ Նանարին։

- Փոխ հաշուէ ասիկա, աղջիկ,-ըսաւ; 

- Շնորհակալ եմ, թող այդպէս ըլլայ, մա՛րդ,- պատասխանեց կինը, որ բոլորս խնդացինք;

Հաննո պապուկը այծի երկար պտունները սեղմելով արագ-արագ այծը կը կթէր, խաշ-խուշ, խաշ-խուշ, բուլը՝ տհաս թուզը, կը նետէր կաթին մէջ ու թզենիի ոստով կը խառնէր։ Բուլի կաթը՝ ճերմակ հիւթը, մակարդի պէս կը քարացնէր կաթը, ինչպէս պինդ մածուն։ Դափնիի տերեւով անյագօրէն կ՛ուտէինք։

- Թալամա՜․․․ թալամա՜,- կը կանչէր Հաննո պապուկը նայելով խանտակի ափին կեցած ամչկոտ աղջնակներուն։ 

Թալամա․․․Աշխարհի ամենէն համով բանը կը թուէր մեզի․ կը մտածեմ, պտղունց մը շաքարաւազ ցանէինք վրան՝ ուրի՜շ բան կ՛ըլլար։

Շաքարաւազը՝ ուրկէ՜...

 Յակոբ Չոլաքեան - Facebook, September 6, 2025