ԵՐԲԵՄՆԻ ՍԻՆ-ԷԼ-ՖԻԼԻ ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆԻՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ՝ որպէս յիշատակ

կը վերատադրադրեմ այս պլակը որ տեղադրած էի 8 Օգոստոս 2017-ին, ի յիշատակ ԿԱՐԱՊԵՏ – ԿԱՐօ – ԳՐԻԳՈՐ ՄՈՄՃԵԱՆ-ին քանի որ, վեց տարիներ աօաջ երբ այս պլակը տեղադրած էի Ֆէյսպուքի էջիս վրայ, նկատողութեանս յանձնած էր որ դպրոցին աշակերտը եղած է։  կը վերարդադրեմ ՝ “ Garabet Krikor Moumdjian - Well, well, well, Dr. Apelian...Guess what. I was a student at the Sin el Fil school for my kindergarten and also 1st and second grades...I remember the Seokun bakery down on Sin el Fil road. just make a right at Seokun and up the small hill to reach the Nakhagertaran school...Those were the days...» Վահէ Յ Աբէլեան

Երբեմնի Սին-էլ-ֆիլ Հայ Աւետարանական Վարժարանին Պատմականը

Պատ. Արամ Հատիտեան

Մօրս՝ Զուարթ Աբէլեանին արխիւները պրպտած ժամանակ ձեռքս անցաւ կցուած տեղեկագրութիւնը, որ յանձնուած է իր ուշադրութեան, շատ հաւանաբար քանի որան տարիներ կամաւոր ծառայեց որպէս Լիբանանի հայ աւետարանական դպրոցներու ուսուցչական խորհուրդին ատենադպրուհին։ Այլեւայլ պատճառներով, Յունիս 1, 1971 թուականը կրող երկտողին կցուած այս տեղեկագրութիւնը պահ մնացած է քովը եւ վերջապէս հասած է Ամերիկա եւ տեղ գտած իր արխիւներուն մէջ։

Տեղեկագրութիւնը պատ. Արամ Հատիտեանին վկայութիւնն է, որ աղերս ունի Պէյրութի արուարձաններէն՝ Սին-Էլ-Ֆիլի մէջ հիմնուած հայ աւետարանական դպրոցի մը հիմնադրութեան հետ։ Դպրոցին հիմնադրութիւնէն 23 տարիներ ետք, Պատ. Արամ Հատիտեանը գրի առած է իր տեղեկագրութիւնը։

Պէյրութի «Ջանասէր» ամսաթերթի 2013 տարուան Յունուար-Փետրուար միացեալ թիւին մէջ տոքթ. Զաւէն Մըսըրլեան՝ երկարամեայ տնօրէնը Պէյրութի Հայ Աւետարանական Գոլէճին, կը ճշդէ որ այժմ Լիբանանի մէջ կը գործեն վեց հայ աւետարանական դպրոցներ։ Նոյն այդ յօդուածին մէջ պարոն տնօրէնը կը յիշէ որեօթը այլ լիբանանահայ աւետարանական դպրոցներ դադրած են գոյութիւն ունենալէ, որոնցմէ է Պատ. Արամ Հատիտեանին տեղեկագրած Սին-Էլ-Ֆիլի վարժարանը։ Դպրոցին դադրեցման թուականը չէ յիշած։ Այսպէս, Սին-Էլ-Ֆիլի հայ աւետարանական վարժարանն ալ պատմութեան անցած է, եւ անկէ մնացած են յիշատակներ՝ այդ դպրոցը յաճախած աշակերտներուն մօտ, ինչպէս նաեւ թուղթին յանձնուած է մեքենագրուած այս տեղեկագրութիւնը իր գեղեցիկ հայերէն ձեռագիրմուտքով, որ տակաւին լոյս չէ տեսած։

Կեցցէ՛ Հայ Աւետարանական համայնքը։ Ան եղաւ ռահվիրան հայ երկրորդական վարժարանի հիմնադրութեան Լիբանանի մէջ, ուր 1923ին հիմնեց Հայ Աւետարանական Գոլէճը, որուն տնօրէնութիւնը կը վարէ տոքթ. Զաւէն Մըսըրլեան անցնող հինգ տասնամեակներուն ընթացքին՝ 1967էն ի վեր։

Շատ յատկանշական գտայ պատ. Արամ Հատիտեանի տեղեկագրութիւնը, քանի որան լաւապէս կը ներկայացնէ հայ աւետարանական առաջնորդին հովուական մտահոգութիւնը եւ յանձնառութիւնը։ Տեսնելով հայ պատանիներուն վիճակը, պատ. Արամ կը յուշագրէ․ «Այս տեսարանը զիս չափէն աւելի յուզեց, քանի մ’օրեր շատ մտահոգ մնացի. խիղճս ալ անհանգիստ եղաւ։ Աստուծոյ աղօթեցի որ այս հարցին լուծումի կերպը ինծի յայտնէ»։

Անկասկած նման տեսլականն էր, որ մղեց Հայ Աւետարանական համայնքին առաջնորդները, որ Մեծ Եղեռնէն ետք Լիբանանի մէջ հիմնեն 13 հայ աւետարանական դպրոցներ, որոնցմէ վեցը տակաւին կը գործեն, իսկ մնացեալ եօթը պատմութեան անցած են, ինչպէս յիշիցի վերը։ Այս դպրոցներուն աշակերտեց հայ պատանին եւ պարմանուհին, առանց որեւէ համայնքային կամ կուսակցական պատկանելիութեան խտրութեան եւ հարկ եղած պարագային ստացաւ նիւթական աջակցութիւն։ Հայ Աւետարանական համայնքին ալ կը պարտինք միակ սփիւռքահայ համալսարանը՝ Հայկազեանը։

Այսու կը կցեմ տեղեկագրութիւնը ինչպէս նաեւ անոր մեգենագրութիւնը։

Վահէ Յ. Աբէլեան

Նամակի պահարանին վրայ՝

Ձեռագիր երկտողը՝

ԲՆԱԳԻՐԸ

ՍԻՆ-ԷԼ-ՖԻԼ-Ի ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ
ՎԱՐԺԱՐԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ
————————————-

Սին-էլ-Ֆիլ-ի վարժարանը սկսաւ 1953 Նոյեմբեր 14-ին: Հովուական այցելութեանս ընթացքին Նոյեմբեր ամսուն սկիզբները տակաւին դպրոց չգացած եւ փողոցները սլքտացող խումբ մը մանուկներու հանդիպեցայ: Անոնք զաւակներն էին նոր եկած եւ Պէյրութի գետին եզերքի հիւղաւանները տեղաւորուած ընտանիքներու[,] որոնք անգործ եւ աղքատ ըլլալնուն համար դպրոցական տալու ի վիճակի չէին եւ հետեւաբար դպրոց չէին կրցած ղրկել զիրենք:

Այս տեսարանը զիս չափէն աւելի յուզեց, քանի մ’օրեր շատ մտահոգ մնացի, խիղճս ալ անհանգիստ եղաւ: Աստուծոյ աղօթեցի որ այս հարցին լուծումի կերպը ինծի յայտնէ:

Առաջին գործս եղաւ, մեր Նոր Մարաշ եկեղեցւոյ վարժարանի Մանկապարտէզ եւ Նախակրթարանի բաժինները լաւ մը աչքէ անցնել թէ արդեօք կարելի՞ էր քանի մը հատ այդ մանուկներէն հոդ տեղաւորել: Սակայն դժբաղդաբար այդքան խճողուած էին դասարանները որ հատ մըն իսկ տեղաւորել կարելի չէր: Ուստի մեզի կը մնարմէկ բան որպէս լուծում[՝]տեղւոյն վրայ սենեակ մը վարձել եւ ուսուցչուհի մը ապահովել եւ այսպիսով մանուկները փողոցէն փրկել: Սակայն երբ որեւէ նիւթական ապահովութիւն չունէի ի՞նչպէս կարելի պիտի ըլլար այս ընել: Ո՞վ կրնար այս ծրագիրս հաստատելով ինծի հետ գործակցիլ:

Այս շատ խիզախ եւ յանդուգն ձեռնարկ մըն էր եւ առանձինս, անձնական պատասխանատուութեամբ ի՞նչպէս պիտի կրնայի գլուխ հանել զայն: Սակայն Աստուծոյ ապաւինելով, հաւատքով եւ աղօթքով գործի լծուեցայ: Այս հարցին իմ վրաս ճնշումը այդքան ծանր էր որ ամէն կարելի դժուարութիւնները նկատի առնելով գործը յանձն առի:

Նախ, ուսուցչուհիի մը մասին մտածեցի: Ո՞վ պիտի ըլլար այն անձը որ այս դժուարին գործը կամաւոր կամ գէթ չնչին վճարումով մ’ընել յօժարէր: Իմ ժողովուրդէս Տիկին Շաքէ Հանէսեանին դիմեցի: Ժամանակին ուսուցչութիւն ըրած ծառայասէր եւ հոգեւոր քոյր մըն էր: Իմ մտահոգութիւնս, ծրագիրս իրեն ներկայացուցի, ինք անմիջապէս բաժնեց իմ այս մասին եղած ցաւերս եւ այս առնչութեամբ ամէն զոհողութիւն յանձն առնելու պատրաստակամութիւն ցոյց տուաւ, ինչ որ ինծի համար անբացատրելի գոհացում պատճառեց:

Երկրորդ, սենեակ մը վարձել էր որ բաղդատաբար դիւրին էր միայն դրամական հարց էր:

Այսպիսով ուրեմն Սին-էլ-Ֆիլ-ի Հայ Աւետարանական վարժարանը սկսաւ 1953 տարուան Նոյեմբեր 14-ին, Պէյրութ գետի եզերքի Կոմիտաս թաղամասին մէջ, 3×4 քառակուսի մէթր տարածութեամբ սենեակի մը մէջ 17 աշակերտներով եւ Տիկին Շաքէ Հանէսեանով որ մեր առաջին ուսուցչուհին եղաւ:

Շուրջ երեք ամիս յետոյ դպրոցին ցոյց տուած յառաջդիմութենէն քաջալերուած եղածը տեղեկացուցի Մերձաւոր Արեւելքի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Միութեան Կեդրոնական Մարմինին եւ իրենց միջոցաւ ալ «Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութեան»:

Այս վերջինն ալ ուրախ եմ ըսելու թէ այս գործին կարեւորութիւն եւ այժմէականութիւնը հաստատելով, գնահատելով, քաջալերելով, այդ տարուան համար փոքրիկ նիւթական օժանդակութիւն ընելէ զատ յառաջիկային ալ եթէ գործը շարունակուի մասնաւոր յատկացում ընել խոստացաւ: Որով Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութենէ եղած օժանդակութիւնը, նաեւ աշակերտութեան որպէս կրթաթոշակ տալիքները գանձելով սենեակի վարձքը տալէն յետոյ մնացած գումարն ալ որպէս չնչին մէկ նուէր կամ գործնական գնահատանք Տիկին Շաքէ Հանէսեանին վճարելով /2/ հաշիւը փակեցի այդտարուան համար, որ ամբողջ տարուան ընթացքին, քրիստոնէական հոգիով եւ կատարեալ նուիրումով աշխատեցաւ իրեն յանձնուած փոքրիկներուն մտային եւ հոգեկան զարգացման համար:

Մինչեւ 1968, տարուէ տարի քանի աշակերտութեան թիւը կ’աւելնար, ուսուցիչներու եւ սենեակներու թիւերն ալ աւելցնելով շարունակուեցաւ, Մանկապարտէզ եւ Ա, Բ, Գ, երեք դասարաններով: 1969-70 տարին չորրորդ դասարան մը, իսկ ներկայ տարին հինգերորդ մըն ալ աւելցնելով լման նախակրթարանի աստիճանին բարձրացաւ: 18 տարիներու 16 տարին վարձուած տարբեր շէնքերու մէջ շարունակուելէն յետոյ երկու տարիէ ի վեր իր սեփական շէնքին մէջ հաստատուեցաւ: Վարժարանի դիրքը Նոր Մարաշ եկեղեցւոյ ծիրին մէջ եւ շատ մօտ ըլլալուն համար, որպէս այն եկեղեցւոյ ալ հովիւը բնականաբար եկեղեցւոյս վարժարանին մէկ մասնաճիւղը կոչեցի զայն:

Մինչեւ 1962 աւագ ուսուցիչներով կառավարուեցաւ սակայն 1962-1968 վեց տարի շարունակ ունեցանք մեր առաջին տնօրէնուհին յանձին Տիկին Կլատիս Շիւքրիւի: Նա աւետարանական ոգիով տոգորուած նուիրուեցաւ գործի: Մէկ կողմէն դպրոցի զարգանալուն աշխատեցաւ, միանգամայն զայն որպէս աւետարանչական կեդրոն, Աւետարանի լոյս եւ սկզբունքները տարածելու գործածեց, ինչ որ վարժարանի բուն նպատակը եւ գոյապատճառն է:

Վերջին 18 տարիներու ընթացքին ինծի համար ամենայիշատակելի եւ ուրախառիթ օրը եղաւ Օգոստոս 29, 1969 Ուրբաթ երեկոն, երբ ազնուաշուք Տոքթ. Բ. Գրիգորեան ինծի հաղորդեց նշանակալից դէպքի մը աւետիսը, ըսելով, այսօր Սին-էլ-Ֆիլ-ի դպրոցին համար աղուոր շէնք մը գնեցինք եւ բանալին հետս է: 18 տարիներու յոգնութիւնս թօթափած եղայ, հանգիստ շունչ մ’առի, Աստուծոյ փառք տուի:

Շէնքը գնուած էր Տիար Ստեփան Փիլիպոսեանի իշխանական նուիրատուութեամբ եւ նոյնինքն Տոքթ. Բ. Գրիգորեանի բարեխօսութեամ[բ], հաստատամտութեան եւ վճռակամութեան շնորհիւ[,] որոնց համար յանուն Մերձաւոր Արեւելքի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Միութեան մեր երախտագիտութիւնը եւ շնորհակալութիւնը կը յայտնենք:

Այս անցած 18 տարիներուն վարժարանի գործերուն գրեթէ բոլորպատասխանատուութիւնը անարժանաբար ես վերցուցի Տիրոջ շնորհիւ[,] որ ինծի ոյժ տուաւ գործելու: 1964-ին հետս աշխատելու համար Կեդրոնական Մարմինը որպէս հոգաբարձուներ նշանակեց Տիար Պարգեւ Ատրունի եւ Տիար Յովհ. Թիլքեանը, որոնց անձնուէր եւ զոհաբերուող ծառայութեան, աշխատանքներու եւ եղբայրական գործակցութեան համար շատ երախտապարտ եմ անձամբ եւ վարժարանը շատ բան կը պարտի իրենց: Ուրախութեամբ կը նշենք որ վարժարանս այժմ կը շարունակէ տարուէ տարի աւելի յառաջդիմութիւններով եւ իր գտնուած թաղամասին մէջ օրհնութիւն ըլլալով:

Վարժարանիս ներկայ ուսուցչական կազմը,-

1) Տիկին Մարի Քեահկէճեան – Տնօրէնուհի
2)Օրդ. Մարի Պարութճեան
3)»   Ժանէթ Նագգաշեան
4)»   Սիլվա Տէմիրճեան
5)»   Էլիզ Պէհէսնիլեան
6)»   Սեդա Աղամանուկեան
7)»   Սօնա Մարգարեան
8)»   Մարիամ Սվաճեան
9)Պրն. Յարութիւն Ատրունի

[դպրոցին կնիքը]
Արամ Յ․ Հատիտեան
Ատենապետ
Սին-էլ-Ֆիլ-ի Հայ Աւետ վարժարանի հոգաբարձութեան

The strangest bedfellows in the Caucasus

Vahe H Apelian

It is said that ‘politics make strange bedfellows” or “politics makes for strange bedfellows”, and the strangest bedfellows are Erdogan, Putin, Aliyev. Of course, the newly elected Iranian president Massoud Pezeshkian will have to deal with the threesome, but my gut feelings tell me it’s mostly a threesome of these three with whom the small land locked Armenia will have to deal with.

They indeed are strange bedfellows for their interests coalesce on an issue but not in another in their backyards or yards, causing turmoil in their bedroom. They cannot afford to divorce and search for new partners, even though they are promiscuous to begin with. After all politics does not make room for monogamous relationship.  Erdogan has been in a long-term relationship with NATO. Putin is cementing new relationships with the quasi capitalist, quasi communist Chinese strong man president, Xi Jinping and North Korea’s  totalitarian dear leader Kim Jong Un. Their smaller partner in bed, Ilham Aliyev, gets lost not knowing with whom to cozy more, Putin or Erdogan, irking one or the other.

I think the war in Ukraine is testing the threesome’s relationship. But, in spite of the ups and downs of the threesome’s relationship, they will  have to somehow stay together as strange bedfellows.  

The day before yesterday, Al Jazeera reported that “A war of words has broken out between Israel and Turkey after President Recep Tayyip Erdogan threatened his country could intervene militarily in Israel’s war on Gaza. Turkish and Israeli officials unleashed barbs at one another on Sunday and Monday after Erdogan said in a speech on Sunday that “there is no reason” that Turkey could not act, noting military interventions made in the past in other countries.” Read the other country as Karabakh/Armenia. After hearing Erdogan's verbal assault, Israel’s committed friend Aliyev, could not hold his peace as if nothing has changed in the threesome’s bedroom. He is reported to have said: ““The participation of foreign servicemen in the battles for the territorial integrity of Azerbaijan is unfounded.” The Azeri allegation is obvious. They dare deny Erdogan that Turkey was instrumental in defeating Armenia in the Artsakh. Now that Aliyev and Putin have more than cozied in an unmistakable relationship, Aliyev feels empowered enough to deny his Turkic friend Erdogan what is rightfully Erdogan’s and claims that the victory was his doing, surely thanks to Azeri blossoming amorous relationship with Putin.

This was not the case right after the war. Two days after the Armenian capitulation of the second Artsakh war, on 10/12/2020, Levon Sharoyan reported that “the Arabic section of the Turkish state-run broadcaster covered the recent events in Karabakh. The three participants analyzed the situation and clarified Turkey's views, which clearly showed what a long and consistent diplomatic and military efforts Turkey had vested to “swallow” Artsakh. I present to my readers a bunch of confirmations made from the Turkish media.

- “Turkey's role in this victory was simply the key. We were the ones who trained the Azeri army. We were the ones who equipped it with modern equipment. We will no longer feel the need to keep this a secret.”

- “In this glorious victory by Azerbaijan, we can say that President Putin also stood by the Azeris. We are thankful for his fair role.”

- “According to the agreement on November 10, in a few days, the Armenian occupation forces will leave the Agdam region forever. Soon 150 thousand former residents of Agdam will return to their homes and thus the region will regain its native Azeri character.”

- “Nakhichevan will take a deep breath henceforth! From now on, Turkey will have a land connection and a bridge with its brother Azerbaijan from Kars and Nakhichevan. This vital corridor will open the way we longed for to reach to our Turkic-speaking countries of Central Asia.”

- “If Armenia tries not to implement the signed agreement, it will be hit very hard on the head with a joint Russian-Turkish fist. Let them have no doubt about this.”

- “Tomorrow, Friday, a large Russian military delegation will arrive in Ankara to discuss with us the details of the unwavering application of the November 10 agreement. Already yesterday, the defense ministers of our two friendly countries signed a memorandum (via an internet meeting), according to which Turkey is setting up a joint monitoring body with Russia to monitor the security situation in Karabakh. We will be allowed to have drones to curb possible illegal movements of the Armenians.” 

- "Pashinyan will most likely leave his seat. The new Armenian government must be a government "sponsored" by Turkey."

- “Karabakh must be rebuilt by Turkish businessmen. We have developed serious programs in this regard. Of course, Karabakh Armenians will also be allowed to come and live there as full citizens of Azerbaijan. They will see that under the auspices of the Azeri state, they will feel much calmer and happier than under the shadow of Yerevan.”  (See the link below).

Naturally it is up to readers to draw their conclusions from the doings of these three regional powers, as far as Armenia is concerned.  Armenia is not going anywhere. It will have to remain there put, and will have to deal with them. One thing is for sure. Rhetorics and sentimental statements have no room to assure the longevity of the State of Armenia in that region. 

Note: I attached the links to Levon Sharoyan’s reporting on Turkish media during and after the second Artsakh war.

Turkish media during the second Artsakh war:

 http://vhapelian.blogspot.com/2020/10/what-does-turkish-media-say.html

Turkish media after the  second Artsakh war:

https://vhapelian.blogspot.com/2021/05/let-me-ease-you-pain-dear-artsakh.html

 

Աւելորդաբանութիւն -Redundancies - 1/2 -

Արմենակ Եղիայեան

 Կցած եմ Արմենակ Եղիայեանին  21.7.2024-ի ղումu որ աղերս ունի ոճաբանութեան հետ, անդրադառնալով աւելորդաբանութեան, Անգլերէն լեզուով redundancy որուն օրինակներէն հաւաքածոյ մը ներկայացուցած է Ժիրայր Թիւթիւնճեանը՝ներքեւը տեղադրած  եմ անոր օղակը։

 

            Ոճաբանութիւնը գեղեցիկ խօսելու եւ գրելու արուեստն է: 

            Ան շատ ընդարձակ գիտութիւն մըն է, որուն հնագոյն դարերէն սկսեալ նուիրուած են անհամար աշխատութիւններ՝ բոլոր լեզուներով: Նաեւ հայերէն:

            Մեր նպատակը այստեղ ոճաբանութեան հետեւողական  սերտողութիւնը չէ,  այլ անոր մէկ քանի երեսակներունը  միայն, որոնք գործնական  լայն տարողութիւն ունին մեր լեզուի արդի  կացութեան մէջ:

                                                                *   *   *

            Աւելորդաբանութիւն (1)        

            Աւելորդաբանութիւնը ոճական կարեւորագոյն արատներէն մէկն է, որ կը ներկայացնէ լեզուական այնպիսի տարրեր, որոնք աւելորդ ու անհաճոյ բեռ մըն են՝  հնչիւնի, բառի, բառակապակցութեան եւ լեզուական այլ տարրերու պիտակին տակ եւ որոնք հետզհետէ ապշեցուցիչ յաճախականութեամբ մը սկսած են բազմանալ ու աղարտել արդի արեւմտահայերէնը. արեւելահայերէնը... իր կարգին:

            Աւելորդաբանութիւնները այնքան այլազան ու պատահական են եւ աննախատեսելի,  որ իւրաքանչիւր պարագայ  ունի իրեն յատուկ սրբագրութիւնը, ուստի կարելի չէ համադրել զանոնք եւ միօրինակ դասակարգումներ կատարել,  այսուհանդերձ պիտի փորձենք առաջնորդուիլ որոշ խմբաւորումներով՝ միշտ ալ գտնուելով յանկարծաբանելու հարկադրանքին տակ:                                  Աւելորդաբանողը ինք չ’անդրադառնար, թէ կարելի է նոյն խօսքը կազմել լե-

զուական նուազ տարրերով: Միւս կողմէ՝ բոլոր աւելորդաբանութեանց  ետին ընդհանրապէս կը գտնենք խօսքի կազմութեան  տիրապետումի եւ շարահիւ-սական բաւարար գիտելիքներու պակասը, իսկ երբեմն ալ մտքի ծանրաբեռ-նուածութիւնն ու կեդրոնացումի պակասը: Չհաշուած ժամանակի սակաւութիւնը, ընդհուպ՝ չգոյութիւնը:

            Օրինակ ՝ 

            --«Չենք մտածեր հեռաձայնային հաղորդակցութեան մարզին վերաբերող սակերը բարձրացնելու մասին»: 

            Ամբողջ ըսել ուզածն է. «Չենք մտածեր հեռաձայնային սակերը բարձրացնել»:     Այլ խօսքով՝ գործածուած  ութ բառերուն ճիշդ կէսը... աւելորդ է:

            Անցողակի ըսենք, որ արեւելահայերը կը կիրարկեն աւելադրութիւն եզրը մերինին փոխարէն: Պարզ է. աւելորդաբանութեան  լուծումը կը կայանայ աւելորդ տարրի վերացումին մէջ պայմանաւ, որ նախ անդրադառնանք անոր:

            Կու տանք օրինակներ՝ կցելով սրբագրութիւնը:

            -Որեւէ համաձայնութեան մը պարագային...:

            Որեւէ  դերանունի որոշեալը չի կրնար որոշիչ կամ անորոշ  յօդ առնել.     ուրեմն՝ որեւէ համաձայնութեան պարագային:  Նոյն կացութեան մէջ է ամեն բառը. ամեն  օր, ամեն մարդ,  ամեն գիրք, բայց երբեք՝ ամեն օրը  կամ օր մը: Որոշիչ յօդը կը վանեն նաեւ այլազան, բազմազան, զանազան  ածականները, որոնք միշտ յոգնակի եւ անորոշ լրացեալ կը պահանջեն, երբ առանձին կամ այլ ածականի մը յարադրութեամբ կը դրուին գոյականի մը վրայ. օրինակ՝ 

                        այլազան տեսարաններ,

                        աւանդական այլազան սովորութիւններ, 

                        բազմազան ձեռնտու միջոցներ, 

                        զանազան մարդիկ,

                        զանազան կանխարգելիչ միջոցներ...

            Սակայն ցուցական դերանունի մը կամ յատկացուցիչի մը ներկայութեան՝ որոշեալը յօդ կ’առնէ. օրինակ՝ 

                        այս այլազան միջոցները,  

                        անոր զանազան գանգատները,

                        պարտէզի բազմազան պտուղներէն մէկ քանին...

             Ուրիշ է ամբողջ-ը, որ միշտ  կը պահանջէ յօդ մը՝ որոշիչ կամ անորոշ. օրինակ՝ ամբողջ օրը կամ ամբողջ օր մը: 

            Սկզբունքով այս  դերանունը եզակի լրացեալ կը պահանջէ, ինչպէս տեսանք. սակայն  կ’ըսուի նաեւ ամբողջ օրեր, ամբողջ ամիսներ, ամբողջ տարիներ. ասոնք օրերուն, ամիսներուն եւ տարիներուն տարողութիւնը, բովանդակութիւնը շեշտող, սաստկացնող  ըսելաձեւեր են:  

            Ուրեմն այս պարագային լրացեալ գոյականը ոչ մէկ յօդ կը ստանայ:

                                                                 *   *   *

            Մեզ շրջապատող օտար լեզուները ստացական յօդ չունին, եւ այդ պատճառով ալ ստիպուած են  փոխարէնը գործածել  սեռական հոլով յատկացուցիչ դերանուններ. հայ թարգմանիչը քիչ մը անուշադրութեամբ, քիչ մըն ալ տգիտութեան հետեւանքով թութակաբար կը մտածէ ու կը գրէ օտարին պէս. օրինակ՝

            --Սփիւռքահայ մեր կեանքը եւ համազգային մեր  նպատակներու իրակա-նացման մեր ճիգերը որքա՜ն  արդիւնաշատ կրնային ըլլալ:

            Ուր երեք մեր-երն  ալ ոչինչ կ’ըսեն. բաղդատել՝ 

            «Սփիւռքահայ կեանքը եւ համազգային նպատակներու  իրականացման ճիգերը որքա՜ն արդիւնաւէտ  կրնային ըլլալ»:

                        --«Սուրիա  իր ցաւակցութիւնը յայտնեց Լիբանանի ժողովուրդին:

            «Սուրիա ցաւակցութիւն յայտնեց Լիբանանի ժողովուրդին: 

             Սուրիան անշուշտ  ի՛ր  ցաւակցութիւնը պիտի յայտնէր եւ ոչ ուրիշինը:  

             Բայց քանի անգլիացին եւ  ֆրասացին պիտի ըսէր «իր»,— հա՛յն ալ կ’ըսէ, վասնզի հայը ինչո՞վ ետ կը մնայ եւրոպացիէն: 

            armenag@gmail.com                                                                    Արմենակ Եղիայեան 

***

            Աւելորդաբանութիւն (2)

            1. Կարգ մը աւելորդաբանութիւններ հետեւանք են օտար լեզուներու  անմիջական ազդեցութեան. այսպիսիներէն է հայերէնի մէջ շատ տարածուած «ի զուր տեղը» ասոյթը:

            Այս ասոյթը պատճենումն ու աղաւաղումն է թրքերէն boš yerine “պոշ երինէ” ասոյթին, որ բառացի կը նշանակէ «պարապ տեղը». ան ունի իր աւելի կարճ հոմանիշն ալ ալ, որ է boša“պոշա”. սա տրական հոլովն է boš-ին,  այսինքն՝   «պարապի»:

            Մեր ռամիկը,— եւ ոչ միայն,—  իւրացուցած է երկուքն ալ .

            --Պարապ տեղը  կամ պարապի ժամերով սպասեցինք:

            --Պարապ տեղը  կամ պարապի բերան ծռեցինք:

            Աւելի բանիմացները, յատկապէս մամուլը,  կ’ըսեն՝

            --Ի զուր տեղը  բարեկամներ  յորդոր կարդացին...:

            --Ի զուր տեղը  այդ մարդէն նպաստ ակնկալեցինք:

            --Ի զուր տեղը  ինծի կը դիմէք:

            Այսպէս կ’ըսեն ու կը գրեն, որովհետեւ  չեն անդրադառնար, որ «ի զուր» մակբայ է, եւ մակբայով տեղ գոյական  չենք կրնար որոշադրել: Եւ կը ստացուի  հայեցի տեսանկիւնէն դիտած՝ լեզուական այլանդակութիւն մը, որ բաւական տարածուած է բոլոր խաւերուն մէջ:

            Եւ վերջապէս իրենց ոճը շատ աւելի խնամել փորձող հատ ու կենտ գրողներ ալ կան, որոնք  կըսեն.

            --Զուր տեղը յոյսեր կապեցինք իր խօսքերուն:

            --Զուր տեղը այսքան վազվզեց խեղճը:

            Այս վերջինը, այո, քերականօրէն սխալ չէ, քանի յառաջացած է  ածական-գոյական կանոնական բառակապակցութիւն մը, բայց եւ այնպէս թանձր թրքաբանութիւն է, եւ իբր այդպիսին ալ մերժելի է.  հայերէնը պարզապէս կ’ըսէ կամ պարտի ըսել.՝

            --Ի զուր յոյսեր կապեցինք իր խօսքերուն:

            --Ի զուր այսքան վազվզեց խեղճը:

            Յիշենք Դուրեանի  սքանչելի կիրարկութիւնները՝ «Տրտունջք»-ի մէջ.

            --«Ի զո՜ւր գրեցին աստղերն ինծի “սէր”,

            Եւ ի զուր ուսոյց բլբուլն ինձ “սիրել”,

            Ի զուր սիւքեր սէ՜ր ինձ ներշնչեցին...

            Ի զո՜ւր թաւուտքներ լռեցին իմ շուրջ...

            Եւ ի զո՜ւր  ծաղկունք, փթիթներ գարնան

            Միշտ խնկարկեցին խոկմանցս խորան.

            Ո՜հ, նոքա ամէնքը զիս ծաղրեր են, 

            Աստուծոյ ծաղրն է աշխարհն ալ արդէն»:

            Վաղամեռիկ պատանին ոչ մէկ անգամ ըսած է՝ զուր տեղը, կամ ի զուր տեղ:

            Բերենք միւս հիւծախտաւորին՝ Մատթէոս Զարիֆեանի  մէկ ընտիր կիրարկութիւնը եւս «Արհամարհանք» քերթուածէն.

            --«Ի զուր սրտիս վրայ մոխիր կը թափես.

            Աստուածներ կան հոն՝ իջած երկինքէն, 

            Ցաւիս խորերէն, տե՛ս, անոնք կ’երգեն»:

                                                                               *   *   *

            Իսկ ի՞նչ կը նշանակէ (ի) զուր հայերէն:       

            Հայերէն (ի) զուր չի նշանակեր պարապ, մինչ  boš կատարելապէս պարապ, դատարկ,   կը նշանակէ թրքերէնի մէջ, անգլերէն empty,  ֆրանսերէն vide:

            Այսպէս՝ մինչ թրքերէնը ազատօրէն կ’ըսէ boš šiše/պարապ շիշ, boš ev/պարապ տուն, boš kafa/պարապ գլուխ,  փոխարէնը  չեմ կրնար հայերէն ըսել՝  զուր շիշ, զուր տուն, զուր գլուխ:

         Հապա ի՞նչ է  հայերէն զուր-ը:

            Սկսելու համար ըսենք, որ զուր ածականը չի դրուիր որեւէ նիւթական/թանձրա-ցական գոյականի վրայ. չկայ նման բառ: Սակայն կրնանք ըսել՝ զուր յոյս, զուր սպասում, զուր ոգեւորում, զուր խօսք, զուր ակնկալութիւն, ուր բերուած գոյակններուն բոլորն ալ վերացական/ոչ-շօշափելի հասկացութիւններ են:

            Մալխասեան զուր-ը կը սահմանէ՝ 

            «1.Արդիւնք՝ հետեւանք չունեցող. 2. Անպէտ, անհարկաւոր. 3. Արժէքից զուրկ. 4. Սնոտի, երեւակայական. 5. Անհիմն, իրականութեան չհամապատասխանող. 6. Անիրաւ...»:

            Ինչպէս կը նկատենք, ոչ մէկ հոմանիշ կը շփոթուի պարապ-ութեան հետ:

            «Նոր հայկազեան»-ը կու տայ մօտաւորապէս նոյն մեկնութիւնները:

            Եւ ոչ մէկ տեղ կը գտնենք դատարկ/պարապ  հոմանիշը զուր-ին կից:

            Թրքերէնի զօրաւոր ազդեցութեան տակ աղաւաղուած, խաթարուած է ամբողջ լեզուամտածողութիւն մը, ուր  (արեւմտա)հայը շփոթած է պարապ-ը եւ զուր-ը՝ հոմանիշ նկատելով ասոնք:

            Եզրակացութիւն   

            --Հայերէնէն կը վանենք պարապ տեղը  եւ ասոր հոմանիշ պարապի ասոյթները՝ թրքերէնի մեքենական պատճենումը նկատելով զանոնք:

            --Զուր տեղը կը վանենք՝ ոչ-հայեցի նկարագրին հետեւանքով:

            --Ի զուր տեղը կը վանենք՝ քերականօրէն սխալ կառոյց մը ըլլալուն:

            --Թրքերէնի boš yerine-ին կը զուգադրենք հայերէնի   պարզ ու կոկիկ  ի զուր մակբայը, որուն կարելի է հանգիստ զուգադրել յումպէտս, վայրապար, տարապարտուց   հոմանիշները.  անգլերէնը՝ in vain, ֆրանսերէնը՝ en vain:

            Հարցում՝

            ***Ի՞նչ մտածել հետեւեալ երկուքին մասին. 

            --Մոսկուա  զուր  յոյսեր կը կապէ  Թրամփի վերադարձին:

            --Մոսկուա ի զուր յոյսեր կը կապէ Թրամփի վերադարձին: 

            —Ո՞րն է ճիշդ, ո՞րն է սխալ:

            —Երկուքն ալ ճիշդ են:

            Առաջինին զուր ածականը կը բնոորոշէ  յոյս գոյականը՝ զուր յոյսեր:

            Երկրորդին ի զուր մակբայը կ’եղանակաւորէ կը կապէ  բայը/ստորոգիչը՝ ի զուր կը կապէ:

            2. Աւելորդաբանութիւնը շատ յաճախ հետեւանք է կիրարկուած բառերու  նշանակութեան կամ քերականական յատկութեան ճիշդ չիմացութեան. ահա ցայտուն օրինակ մը, որ իբրեւ խորագիր ծառայած է մեր լրագրողներէն  մէկուն.

            --«Մասքաթի մէջ շիիներու մզկիթի մը մերձակայքին մէջ  կրակոցի պատճառով  չորս անձեր մահացած են»:

            Հայերէնին պարկեշտ տարողութեամբ տիրապետողը,— ինչպէս կ’ակնկալուի, որ ըլլան մեր բոլոր լրագրողները,— պիտի չըսէր մերձակայքին մէջ, այլ պարզապէս պիտի ըսէր մերձակայքը, որ առանձինը իր պարզ հայցական հոլովովով արդէն  կատարելապէս ի վիճակի է տեղ ցոյց տալու.

            --«Մզկիթի մը  մերձակայքը չորս անձեր մահացած են»:

            armenag@gmail.com                                                                               Արմենակ Եղիայեան

Link

Bouquet of Flowers: A dunciad of redundancies - Աւելորդաբանութիւն

http://vhapelian.blogspot.com/2024/07/bouquet-of-flowers-dunciad-of_54.html

 

Bouquet of Flowers: A dunciad of redundancies

 Jirair Tutunjian

The attached was provided to me by Jirair Tutunjian, the longstanding member of the Keghar.com on line journal's editorial board.. It is a list of redundancies we often use, such as “sum total”, “deliberate lie”, when “sum” and “lie” unmistakably convey the message. Vahe H Apelian 

Bouquet of flowers      Divided by partition    Whether or not    Contributing Factor       Sum Total

Deliberate lie                 Hidden pitfall                False pretense      Armed gunman             Electrical voltage

Missing gaps                  Advance warning         Advance notice     Advance reservation    Preplan/prewar

Project ahead                Projected forecast       Convicted felon     Past overdue                 Overused clichés

Pathological disease     Monetary fine              Self confessed        Tough challenge           Unsolved problem

General public                Original founder          Originally created   Innocent bystander    Singing duet

Famous celebrity          Disappear from View   Fall down/hoist up/build up/pile up/rise up/stand up/

Kneel down/pare down/dwindle down/trickle down/pour down/sit down/melt down, etc.

Full stop                           Follow after                Recurring motif/recurring pattern/restate again

Advance forward            Weave in and out/Interweave                   Subtle nuance               Patently clear

Readily apparent             In between                   Cover over/skip over/spill over/flood over

Recede back/recoil back/reflect back/reply back/return back/respond back/revert back/trace back, etc.

Quick dash                          Circulate around/orbit around/rotate around/skirt around/spin in circles

Inadvertent error              Never before/Never ever         Mass   epidemic     Mass exodus

Easter Sunday (Easter is on Sunday)        Holy Bible (this is holier than the garden variety Bible)

Close proximity                   Safe sanctuary           Future prospects       Future plans   Matinee performance

While at the same time     Undisclosed Secret Location   Immediately adjoining   Time schedule

Immediately adjoining       Today’s soup du jour   With au jus    Up in the sky/down in the basement

Out in the open/up in the attic     Duplicate copies   Alternative choice   Each and every/mix and mingle

Optimize and maximize/over and above/various and sundry/yell and scream

May potentially,   maybe, maybe not    Might possibly    Approximately around   Doubly

Estimated at about    necessary prerequisite   Sufficient enough   End product/end result   Track record

Component part    They both agreed   Two-way conversation/interactive dialogue   Pair of twins

Mirror image/exact duplicate   Flower boutonniere   Joint partnership/joint agreement   coequal

 Christian church/Jewish synagogue/Jewish rabbi/Christian priest      Cash money

Mutual co-operation   Add together/Assemble together/Blend together/bond together/bundle together

Cluster together/cohabit together/collaborate together/combine together/Congregate together

Connect together/Co-operate together/Link together/Merge together/Mesh together/Mingle together

Added bonus/Added perk/Extra bonus        Free gift    Unadultrated fact or truth   Carefully scrutinize

Unsubstantiated allegation/Alleged suspect/Unproven allegation    Divided by partition

Whether or not     Disintegrate into pieces   Commute back and forth/seesaw up and down/

Shuttle back and forth/vacillate back and forth     Sworn Affidavit     So consequently/hence/therefore

Auction sale   Endorse the back (Banking rule: to endorse means to sign on the back)

Farewell swan song Final outcome     Clinging vine    Up until       Left over surplus       lead pencil

ABM missile    ATM machine   SIN number   VIN number    PIN number       PC computer     OPEC nations  

LCD display      URL address      DMZ zone      CNN network     ISBN number       HIV virus   SAM missile 

DC current       CD ROM disk      DOS operating system      UPC code      DVD disk    Mental   telepathy

Leak out    Loan out    Filter out     Inflammable     Foreign import     knots per hour    period of time

Rate of speed      Audible to the ear      Appreciate in value      Few in number     Soft to the touch

Square in shape    Stunted in growth       Visible to the eye    Worth of merit    Orbiting satellite

Different varieties     Fleeting instant       Fleeting moment     Natural instinct      Natural herbs

Penetrate into /Protrude out/Probe into/Radiate out/Spread out/Stretch out

Foot pedal    Old adage/cliché/maxim/proverb/relic       Ancient fossil/proverb   Glowing ember

Temporary loan       Photosensitive to light     Soothing balm      Sudden impulse /Sudden urge

Sudden whim /Sudden crisis      Spur-of-the moment impulse       Successfully pass    Surprise upset

FINAL END  (that’s the one after many endings)