V.H. Apelian's Blog
Thursday, November 16, 2017
Health Secrets from the Caucasus for 100 Healthy Happy Years
Tuesday, November 14, 2017
Three Tenors
Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը
Նախ նշեմ, որ այս բլոգի վերնագրում օգտագործել եմ «տենոր» բառը մարզված ձայների համար։ Ես ձայնի գիտակ չեմ։
Որոշ ժամանակ առաջ Յութուբում հանդիպեցի Արմեն Գյուրագի երգերին։ Երգերից մի քանիսը «դիտվել» են մի քանի անգամ։ Մյուսները տեսակետներ չունեին։ Ես դարձա ռեֆլեկտիվ: Արուեստագէտներ, ինչպէս՝ Արմէն Գիրագը, մեզ կը զուարճացնեն իրենց երգերով, կը բարձրացնեն մեր տրամադրութիւնները եւ կը դարձնեն մեր կեանքը աւելի հաճելի, ապա, ինչպէս հին ռազմիկները, կը խամրեն: Իր անսխալ առաջընթացի ընթացքում ժամանակը իր հետ բերում է նոր նորմեր, վերաբերմունք և հավանումներ, և նոր արվեստագետներ են գալիս նոր սերնդի համար, որն իր հերթին ապրում է կյանքի նույն ցիկլը:
Արմեն Գիրագի հետ հիշողությանս մեջ դաջված են մնացել Արա Գիրակոսյանի և Գևորգ Գագոսյանի ձայները, որոնց ես էլ եմ լսում, երբեմն-երբեմն։
ԱՐԱ ԳԻՐԱԿՈՍԵԱՆ. Ես անձամբ չեմ հանդիպել նրան։ Նա մնում է իմ մտքում որպես բարձրահասակ և ամուր մարդ: Բեմում նրա ելույթին ծնողներիս հետ ներկա եմ եղել։ Նա նաև երգել է Բեյրութի «Սայաթ Նովա» ռեստորանում։ Վերջերս թարգմանեցի Պողոս Շահմելիքյանի գիրքը, որը պատմում է սփյուռքահայ էստրադայի մասին։ Դրանում Պողոսը նշում է, որ Արա Գիրակոսյանն առաջինն է ձայնագրել հայկական հեղափոխական երգերի ալբոմ։ Բայց նա երբեք չի բռնել ժողովրդի երևակայությունը որպես այդպիսի երգերի երգիչ։ Ենթադրում եմ, որ նրա ձայնը չափազանց պատրաստված էր, չափազանց կառուցված օպերայի համար, քան հայտնի բեմում նման երգերի համար:
Վերջերս յութուբում հանդիպեցի հետևյալ մեկնաբանություններին, որոնք լավագույնս ամփոփում են Արա Գիրագոսյանին որպես հեղափոխական երգերի կատարողի, ինչպես նաև հաստատում են «Սայաթ Նովա» ռեստորանում նրան լսելու իմ հիշողությունը։ Այս երկու մեկնաբանությունները հետևյալն են.
« Երբ ես փոքր էի, ծնողներս ընտանիքին տանում էին Բեյրութ Լիբանանի Սայաթ Նովա ռեստորան, որտեղ Արան երգում էր: Մեծ հիշողություններ » (Հարութ Համասյան):
« Մի անգամ մայրս գնաց ձայնասկավառակ գնելու Լեւոն Կաթերճյանի երգած «Անտրանիկ»-ի սկավառակը։ Խանութում մի մարդ կար, որին մայրս չճանաչեց։ Խանութպանը փորձեց մորս համոզել գնել Արա Գիրագոսյանի այդ երգի տարբերակը, բայց մայրս ասաց, որ Արայի ձայնն իրեն այնքան էլ դուր չի գալիս։ Մի անգամ նա ասաց, որ նա նկատեց, որ տղամարդը հուզվեց և թաքցրեց իր դեմքը ձեռքերի մեջ: Մայրս այն ժամանակ հասկացավ, որ այդ մարդը Արա Գիրակոսյանն է: Նա շատ ամաչեց և գնեց երկու ձայնասկավառակները»: (արայվազ6).
Իզուր էի Արա Գիրագոսյանի կենսագրությունը որոնում էի համացանցի որոնողական համակարգերում։ Ես չգիտեմ, թե երբ և որտեղ է նա ծնվել և երբ և որտեղ է մահացել։ Բայց, անկասկած, նրա հիշողությունն ու երգեցողությունը պահպանվում են: Նրան կարելի է լսել YouTube-ում։
*****
ԳԵՎՈՐԳ ԳԱԳՈՍԵԱՆ. Ալեք Մնակյանին ճանաչում էի որպես հայտնի ակորդեոնահար։ Կրկին Պողոս Շահմելիքյանի շնորհիվ ես իմացա, որ նա ավելին է, քան հայտնի ակորդեոնահար, և որ նա ամենաբարձր տրամաչափի արտիստ է և իր ներդրումն է ունեցել Լիբանանի գեղարվեստական կյանքում՝ լինի դա որպես հայ և որպես լիբանանցի իր ընկերակցության միջոցով: հայտնի Ռահբանի եղբայրների հետ։
Մնակյան եղբայրները Սուրբ Նշան եկեղեցուն կից երաժշտական խանութ ունեին, և դա երբեմնի համանուն դպրոցն է, որտեղ ես հաճախել եմ: Թաղամասը հայկական կենտրոն էր։ Մնակեանի խանութին կողքին, իմ ընկեր Կարպիս Պաղտասարեանի եղբայր Զարեհը գրախանութ ունէր։ Փողոցի հենց այդ հատվածում իմ համադասարանցի Հարություն Հադսագործյանի հայրը վարսավիրանոց ուներ, ով խոսում էր Տիգրանագերդյան հստակ առոգանությամբ և ուշադրությամբ հետևում էր մեզ՝ ուսանողներիս, մտածելով, թե որքան լավ ենք մեր ուսումը և խրախուսում է մեզ քրտնաջան սովորել: Կար նաև զենքի խանութ, որի տերը Սուրբ Նշանում ամուսնացել է դասընկերներիցս մեկի հետ։ Մենք ապրում էինք եկեղեցուց մի փոքր քայլելու, և այդ թաղամասը հանգրվան էր մեր տղաների համար: Ալեքսը կարճահասակ ու նիհար տղա էր։ Մեկ այլ կարճահասակ և թիկնեղ երիտասարդ էր երբեմն խանութում։ Անունը Գէորգ Գագոսեան էր։
Գէորգ Գագոսեանի մասին հետեւեալը միացրի Յակոբ Մարտիրոսեանի գրած յօդուածից, որը հրապարակւել էր «Հայրենիք» շաբաթաթերթում 2014 թւականի յուլիսի 17-ին, նրա վաղաժամ մահից քառասունհինգ տարի անց, որպէս վկայութիւն այս շնորհալի, բայց կարճատեւ երիտասարդի մնայուն ժառանգութեան: .
Գէորգ Գագոսեան ծնած է 9 Յուլիս 1942ին, մահացած է Եգիպտոսի Կահիրե քաղաքին մէջ, 25 Նոյեմբեր 1969ին, իր համերգէն մէկ օր ետք։ Լիբանանի կոնսերվատորիայում ուսումն ավարտելուց հետո ուսումը շարունակել է Իտալիայում։ Նա դեռևս ոչ մի ձայնագրություն չէր պատրաստել, որպեսզի իր ընկերներին իմանային, որ երգչի ձայնը հասունանում է 35 տարեկանից հետո, և որ նա դեռ շատ երիտասարդ է հաջորդների համար ձայնագրելու համար: Նրա վաղաժամ մահից հետո նրա ընկերները ձայնագրեցին նրա համերգների ձայնագրությունները։ Նա համարվում էր անսովոր շնորհալի բաս տենոր: Նրա մահը սգացին նրա ուսուցիչները, ընկերներն ու դասընկերները Լիբանանից, Իտալիայից, Անգլիայից և Ճապոնիայից: Նրա ճապոնացի գործընկեր Տակաո Օկամուրան հիշատակի համերգ է կազմակերպել Բեյրութում և ավարտել իր երգացանկը՝ հայերեն ստորագրելով «Ես լսեցի մի քաղցր ձայն» (Ես Լսեցի Մի ԱՆուշ Զայն)՝ այն նվիրելով Գևորգ Գագոսյանի հիշատակին։
Գևորգ Գագոսյանին կարելի է լսել YouTube-ում։
*****
ԱՐՄԵՆ ԳՈՒՐԱԳ Ծնողներս նրա հետ ընկերություն էին հաստատել Բեյրութում հայրս վարած հյուրանոցում՝ «Լյուքս» հյուրանոցում գտնվելու ժամանակ: Երկար ու երկար տարիներ ամեն կիրակի առավոտ հայրս նվագում էր հայկական սուրբ պատարագի իր ձայնագրությունը, որը համարվում է Սուրբ Պատարագի լավագույն կատարումներից մեկը երգչի կողմից: Ի վերջո, ես հիշում եմ, որ նա Լատինական Ամերիկայից էր: Մայրս նրան ծանոթացրեց իր ընկերոջ՝ Ռահել Չիլինգուիրյանի հետ, և նրանք ամուսնացան ու տեղափոխվեցին ԱՄՆ։ 1960-ականների վերջին մայրս այցելեց ԱՄՆ-ում գտնվող իր հարազատներին և ժամանակ անցկացրեց Արմեն և Ռահել Գիրագների հետ: Ես հաճախ էի մտածում, թե ինչ է պատահել նրա հետ։
Մի քանի տարի առաջ ես կարդացի հետևյալը Արմեն Գիրագի մասին մի հոդվածում, որը հանգուցյալ Թոմ Վարդապետյանը գրել էր Armenian Weekly-ում «Երեք տենորներ հարվածում են տարբեր մեղեդի» (24 մարտի, 2009 թ.):
« Նա (Արմեն Գիրագը) հայ էր և Նյու Յորքում ձայնասկավառակի խանութ էր ղեկավարում, որը կրկնապատկվեց որպես նրա տուն: Նա վաճառում էր իր երաժշտությունը առջևից և քնում էր ետևում՝ փոքրիկ սառնարանով, սեղանով և մի քանի աթոռով:
Արմեն Գիրագն ապրում էր ձեռքից բերան և չէր շտապում իր ձայնագրությունները տեղափոխել։ Մի անգամ նա ինձ ասաց, որ բոլորը, ում վաճառել է, նման են «երեխա վաճառելու»։ Բայց արդյո՞ք նա երբևէ ձայն ուներ և դարձավ իր սերնդի մեծագույն հայ տենորը դեռևս 1950-ականներին:
Նա ճանաչվեց որպես դասական համերգային և օպերային երգիչ, արտադրեց մի շարք ձայնագրություններ և կատարեց մոտ ու հեռու, այդ թվում՝ ելույթ ունենալով Կարնեգի Հոլում, որը արժանացավ բուռն արձագանքների Նյու Յորքի թերթերում:
Ես հանդիպեցի նրան իր կարիերայի վերջում, երբ նա աստիճանաբար սկսեց հմուտ լինել և ապրել որպես մեկուսի: Նրա վերջին համերգը, որին ներկա էի, ափսոս էր։
Նա հայտնվեց Բոստոնում, արդեն մոտ 70 տարեկան, և երգեց այնպես, ինչպես նախկինում չէր երգել: Նրա ձայնը հասավ նստատեղերի ամենավերջին շարքին, երբ մարդիկ ոտքի վրա ծափահարում էին նրա յուրաքանչյուր գրառումը:
Եվ հետո տեղի ունեցավ անկասկածը. Այն ձայնագրությունը, որը նա պտտվում էր հետին պլանում, խրվեց, մինչ հանդիսատեսը նստած էր հուզված: Նույնիսկ նախքան շրթունքների համաժամացման հայտնի դառնալը, Արմեն Գիրագը հայտնվեց իր ժամանակից շատ շուտ:
Նա նվաստացած դուրս եկավ բեմից, այլևս չհայտնվեց: Վերջին անգամ, երբ լսեցի, նա մահացավ այդ փոքրիկ ձայնասկավառակում նրա երաժշտությունը ընդգրկող պարտիտուրներից հազիվ շշուկով»։
Անշուշտ, տխուր ավարտ է նման տաղանդավոր երգչի համար։ Ես մեկ-մեկ լսում եմ նրա երգը և նրա ձայնը անսովոր պարզ է, պարզ: Ասում են՝ հայ համայնքը չի գնահատում իր արվեստագետներին այնպես, ինչպես պետք է։ Ես հաճախ մտածում եմ՝ արդյոք մեր արվեստագետները մեր գենոֆոնդի զոհն են: Սա կարող է ճիշտ լինել, քանի որ մենք անսովոր հարուստ ենք տաղանդներով, լինեն դա երգիչներ կամ տարբեր դասական գործիքներ նվագողներ, որպեսզի համայնքը աջակցի բոլորին, ինչպես դա պետք է:
Մենք, անկասկած, նրանց երախտագիտության պարտք ենք պարտական մեր կյանքը հարստացնելու համար:
Տէր եւ Տիկին Արմէն եւ Ռահէլ Գիրագի հետ
Tuesday, October 31, 2017
My Mother’s Armenian Manual Typewriter
An Armenian manual typewriter |
My mother was born and raised in Keurkune, Kessab in Syria and taught Armenian language and literature during her entire productive life in Syria, Lebanon and then in the U.S. She left behind hundreds of beautifully handwritten pages. On unlined blank sheets of paper, she wrote neatly and on a straight line, line after line, hundreds of pages. She had a beautiful handwriting. At least, I know of no other whose natural effortless Armenian handwriting is as beautiful as hers was. She was also endowed with an uncanny ability for committing poems by heart much like a recording. She loved Armenian poetry and had a habit of writing them down for her enjoyment. She also loved and prepared group recitations, Khmpayin Asmoung in Armenian, for her students to recite. Such group recitations were, as I am not sure if they still are, time-honored traditions at the graduation ceremonies from Armenian schools. I invite interested readers to read my blog about group recitation (see note)
Along with her handwritten papers, she left the following hand written instruction.
- Do not treat my handwritten notes ungently.
- Keep my albums in a corner. Do not throw them away. At times you look for something and cannot find them.
- Love, learn and speak the Armenian language. That is a blessing and a sacredness.”
The instructions my mother left behind. |
Surely it leaves me with a great burden as her only surviving child. A year ago, I had part of her handwritten group recitations assembled and published as 260 pages long, 8”x11” size book, titling it “Group Recitations” (Read the link below if interested).. I am in the process of assembling the rest of her group recitations as the second volume of a sequel.
Her handwriting reminded of the following.
Decades ago in Lebanon, my mother purchased an Armenian font manual typewriter. It was not an on the spur of the moment purchase. Armenian font manual typewriters were fabricated upon request. It was an expensive proposition, especially for a teacher in Armenian schools. It might have taken her a year maybe to set aside enough funds to buy an Armenian manual typewriter. She knew how to type on a regular typewriter. She committed herself learning to type on the Armenian font typewriter. But I do not think she ended typing a letter on it. She did not like the fonts. She stored the typewriter never to use it again.
Some time ago I found in her papers a typewritten report by the late Rev. Aram Hadidian, on the founding of the one-time Sin El Fil Armenian Evangelical School. The fonts indeed look very dull. There is no appeal whatsoever. It is made to be functional and that’s all. The technology or the mindset may not have been there to impart to the fonts appeal along with their functionality. (link:
An example of the fonts on Armenian manual typewriter |
I was also reminded of a movie about Steve Jobs. In a dramatized scene Steve Jobs fired one of their best programmers because he questioned the need to devote time and effort to have different scripts on the McIntosh computer when they were facing so many challenges to overcome; but Steve Jobs was adamant. He attributed his appreciation of the importance of having different appealing calligraphy on the McIntosh to his attending a calligraphy class during his short stay in college.
By the time the computers became available loaded with beautiful Armenian fonts, my mother was too much set in her ways to ever consider learning word processing. She remained oblivious of the beautiful fonts out there. She resorted to the only way she knew, handwriting.
An example of mother's group recitation handwriting |
As to the Armenian font manual typewriter, it was shipped along with other household items from Lebanon as the family moved in, one by one, and settled in the U.S. Sometime ago I donated it to the Armenian Library and Museum of America, in Watertown, MA. The original ribbon was still on it. I typed a line on a page indicating that this typewriter is being gifted to the Armenian museum and had her Armenian manual typewriter shipped there.
Tribute To An Art: Khmpayin Asmoungner
Why handwritten? |
Friday, October 20, 2017
Armenian Evangelical Schools in Lebanon
Armenian Evangelical Schools in Lebanon
Translated and abridged by Dr. Vahe H. Apelian, OH, 12 June 2013
(Chanasser, Jan.-Feb., 2013)
Dr. Zaven Messerlian, a graduate of the American University of Beirut (BA ’59, MA ’63), is a historian, author, and principal of the Armenian Evangelical College in Beirut since 1967. He received an honorary doctorate from the Academy of Sciences of Armenia in Yerevan in 2003 for his contributions to modern Armenian history and education. In 2007 Archbishop Hovnan Derderian conferred upon him, by the order of His Holiness Karekin II, Catholicos of All Armenians, the St. Sahag-St. Mesrob Medal.
- Armenian Evangelical Yeprem-Martha Philibosian College in Beirut. It was founded in 1923. It's the first post-Genocide secondary (high) school in the Diaspora. The principal is Dr. Zaven Messerlian.
- Armenian Evangelical Central High School in Ashrafieh, a suburb of Beirut. Founded as an elementary school in 1922, it later became a secondary (high) school. The principal is Mrs. Maral Deyirmenjian.
- Armenian Evangelical Shamlian-Tatigian Secondary School in Bourj-Hamoud, Beirut. Initially (1930) an elementary school, it was elevated to secondary (high) school. The principal is Ms. Vartoug Balekjian.
- Armenian Evangelical Secondary School of Anjar. It was founded in 1930, after the exodus of the Armenians from Sanjak (of Alexandretta), as an elementary school and later became a secondary (high) school. The principal is Rev. Raffi Messerlian.
- Armenian Evangelical Peter and Elizabeth Torosian Junior High School in Amanos, Beirut. It was founded in 1951 as a kindergarten and later became middle school. The principal is Mrs Seta Karagoezian.
- Armenian Evangelical Gertmenian School in Nor-Hadjin, Beirut. It was founded in 1931 as an elementary school. Its principal is Mr. Sahag Dedeyan.
All the schools are affiliated with their churches and are under the jurisdiction of the Union of The Armenian Evangelical Churches In Near East (UAECNE, The Union). The Union also oversees the Haigazian University that was founded in 1955 as a College and was elevated to University by a governmental decree in 1996. An Education Council operates under the jurisdiction of The Union.
The following Armenian Evangelical School have ceased to exist:
- Armenian Evangelical School in Zahle, founded in 1922.
- Armenian Evangelical Co-Ed High School in Tripoli, founded in 1936.
- Armenian Evangelical School in the Nor-Adana neighborhood of Beirut, founded in 1936.
- Armenian Evangelical School in Shtaura, founded in 1938.
- Armenian Evangelical School in the Hayashen neighborhood of Beirut, founded in 1938.
- Armenian Evangelical Philibosian School in Sin el Fil (Beirut) founded in 1953.
- Armenian Evangelical School in Trad, Bourj-Hamoud founded in 1936 and closed in 2008,
Along with these schools, Genats High School, which also was affiliated with the Armenian Evangelical Community, was also closed. It was founded in 1937 in Dbayeh.
The mission statement of the Armenian Evangelical schools adopted during the 2001 Second Assembly of the UAECNE states: “Based on the mission and history of the Armenian Evangelical Church, the goal of the Armenian Evangelical School is to equip students with a quality Christian Armenian education, adhering to the governmental curriculum, in addition maintaining the orientation set by the Armenian Evangelical Education Council".
The mission has three components.
The Union trusts the implementation of the mission of the Armenian Evangelical Schools to the local school boards of trustees, principle and teachers to prepare the students to become responsible Christians, exemplary citizens and productive members of their communities.
The Armenian Evangelical schools have always served the Armenians in Lebanon without regard to their denominational and sectarian affiliations. They have always put due emphasis on the teaching of the Armenian language, history, literature along with the teaching of the Bible in Armenian. The schools have also implemented the government-mandated language, science and math requirements. From its first graduating class in 1927, the graduates of the Armenian Evangelical high schools have successfully continued their education at the American University of Beirut in various disciplines.
When Lebanon was under French mandate from 1923 to 1943, French was taught at the Armenian Evangelical schools along with Arabic. After the conclusion of the French mandate, the teaching of the Arabic language was emphasized along with English. The Armenian Evangelical schools successfully fulfill the Lebanese government academic requirements. There was a time when Armenian Evangelical high school students were accepted to the American University of Beirut through the recommendation of the principal. Nowadays, success in the Baccalaureate II exam is a must for admission.
Armenian and Christian education is not only imparted in the classrooms, but also through extra-curricular activities within the schools. The schools have Armenian, Bible, history, science and other clubs as well. The schools have their own publications such as:
“Shiraz” by the Armenian Evangelical Secondary School of Anjar.
“Arpi” by the Armenian Evangelical Central High School.
“Shogher” by the Armenian Evangelical Peter and Elizabeth Torosian School.
Almost all the Armenian Evangelical schools have student theater, choir, dance groups and athletic teams. The students speak Armenian during recess. Most of the services offered to the students in the sanctuaries are in Armenian. In short, a healthy Armenian atmosphere prevails at the Armenian Evangelical schools of Lebanon.