Արմենակ Եղիայեան ` Ճանչնանք մեր բառերը (8) -ԾԱԾՈՒԿ

 Ճանչնանք մեր բառերը (8)

1.Ծածուկ եւ ծածկ       

Իր հանրածանօթ «Թիւրն ու թերին» աշխատութեան մէջ Բենիամին Թաշեան կը մտածէ, թէ սխալ է գրելհողածածկ, ձիւնածածկ, մոխրածածկ, յարդածածկ, քողածածկ, որոնց բոլորն ալ աւելի կամ պակաս ընթացիկ բառեր են, այսպէս ալ կը կիրարկուին եւ նոյնպէս ալ մտած են բառարաններու մէջ:

Թաշեան կը տրամաբանէ, որ՝

«Ըստ կանոնի, երբ ծածուկ-ը բարդ բառին վերջը գայ, ու-ն չի կորսուիր» (էջ 107),– եւ ուրեմն պէտք է ունենանք  հողածածուկ, ձիւնածածուկ, մոխրածածուկ, յարդածածուկ,  քողածածուկ: Թաշեան այս բոլորը շարադրած է հետեւողութեամբ հայր Արսէն Ղազիկեանի, որ  ճիշդ նոյն տեսակէտը պաշտպանած է իրմէ առաջ՝    «Մի՛ գրէք... այլ գրեցէ՛ք» աշխատութեան մէջ (էջ 101 եւ յաջորդք):

         Սկսելու համար պէտք է ըսել, որ Թաշեանի  նկատողութեան մէջ կայ չափազանցութիւն մը, թացն ալ չորին հետ այրելու ձգտում մը, քանի որ բերուած բառերէն վերջինը  ընդհանրապէս գրուած է քողածածուկ[1]թէ՛ մեր գրականութեան, թէ՛  մեր բառարաններուն մէջ:   Գալով միւսներուն՝ իրաւունք ունի Թաշեան. ներկայիս իշխող եւ ընդունուած ձեւն է՝ ապակեծածկ,  յարդածածկ, մոխրածածկ, ձիւնածածկ, հողածածկ. աւելցնենք նաեւ՝ անտառածածկ, լաթածածկ, մազածածկ, քարածածկ, թիթեղածածկ եւ այլն, որոնց տարածումն ու նուիրականացումն ալ  ահա  կը բախի Թաշեանի  համոզումին. այլ խօսքով՝ Թաշեան առանձին մնացած է բանակին դէմ այն գրողներուն  ու բառարաններուն, որոնք  իրենց բարդ բառը կը կազմեն բառավերջի ծածկ-ով, փոխանակ ծածուկ-ի, ինչպէս ինք եւ իրմէ առաջ  Ղազիկեան  պահանջած են:

         Միւս կողմէ՝ ճիշտ է կանոնի բանաձեւումն ալ, թէ՝ «երբ ծածուկ-ը բարդ բառին վերջը գայ, ու-ն չի կորսուիր», աւելի ճիշդը՝ պէտք չէ՛ կորսուի, մինչ ան կը կորսուի՝ երբ սկիզբը գայ. տանք այս վերջին կանոնը հաստատող օրինակներ՝ ծածուկ-ծածկագիր, ծածկախօս, ծածկամիտ, այլեւ՝  ջուր-ջրաման-սակաւաջուր(ջր > ջուր), տուր-տրական-երկնատուր (տր > տուր), ապուր-ապրանք-թանապուր (ապր > ապուր), բլուր-բլրաձեւ-հողաբլուր (բլր > բլուր) եւ այլն եւ որոնց բոլորը կորսնցուցած են  առաջին բաղադրիչի ուձայնաւորը, սակայն պահած են այդ ու-ն, երբ ան կը գտնուի վերջին արմատին մէջ, իսկ վերը բերուած  օրինակներուն մէջ բառավերջի ծածուկ-ը կորսնցուցած է իր ու-ն:                                                                                                  

         Ի՞նչ պէտք է եզրակացնել. կարելի՞ է  մտածել, թէ կը գտնուինք ընդհանրական սխալի մը առջեւ,  եւ կը սխալին   բոլոր արդի գրողները, իսկ  ճիշդը ծանօթ է մի՛այն Թաշեանին եւ  հայր Ղազիկեանին:

*   *   *

      Լուծումին բանալին կը գտնուի ծածուկ բառի՝ ժամանակի ընթացքին կրած իմաստային փոփոխութեան կամ երկփեղկումին մէջ: Արդարեւ մեր հին մատենագրութեան մէջ  ծածուկ  արմատը ունեցած է շատ սեղմ իմաստ մը, որուն նրբութիւնները տրուած են Ռուբէն Ղազարեանի «Գրաբարի բառարան»-ին մէջ՝ ծածկել յօդուածին առթիւ. «Պահել, թաքցնել, աննկատելի դարձնել, հողի շերտի տակ պահել, թաղել, պատել,քողարկել»:  Այլ խօսքով՝ ծածկել կը նշանակէր բան մը այս կամ այն ձեւով աչքէ հեռացնել,  ծածուկ դարձնել: Իր այս իմաստին  թելադրութեամբ՝ բոլոր յետադաս դիրքերուն մէջ ծածուկ արմատը դասական բառերու մէջ պահուած է իր լման ծաւալով՝ ամրածածուկ, գաղտնածածուկ, թաքնածածուկ, թեւածածուկ (թեւասքող), խրթնածածուկ, յարկածածուկ, քողածածուկ ինչ որ արդէն բոլորովին հաշտ է մեր բառակերտումի կանոններուն հետ եւս:   

                                                                  *   *   *  

      Բայց ահա ժամանակի ընթացքին, վերոնշեալ հիմնական իմաստի կողքին, որ պահելն էր՝ թաքցնելու, աչքերէ հեռացնելու իմաստով, ծածկել-ին մէջ  հետզհետէ  զարգացած ու  հիմնաւորուած է երկրորդ իմաստ մը, որ է Մալխասեանի բառերով՝ «Մի բան տարածել կամ դնել  ուրիշ բանի վրայ»: Այդ տարածուող կամ դրուող բանը կրնայ ըլլալ որեւէ նիւթ՝  թիթեղներու շարք մը չորս պատերու վրայ, վերմակ մը քնացողին վրայ, ձիւնը լեռան, դաշտերուն  կամ քաղաքին վրայ, մոխիրը հողին վրայ,  հողը գերեզմանի փոսին վրայ, ասֆալթը՝ ճամբուն վրայ եւ այլն, եւ այլն, որոնց մէջ այլեւս թաքցնելու կամ տեսողութենէ հեռու պահելու մտահոգութիւնը ոչ մէկ առաջնահերթութիւն  կը ներկայացնէ: Երբ ճամբայ մը կամ անցք մը կ’ասֆալթապատենք՝ զայն ծածուկ դարձնելու մտահոգութիւնը չունինք այնպէս, ինչպէս ունինք, երբ դէմք մը քողով կը ծածկենք: Եւ բառիս այս երկրորդ՝ նոր  իմաստը աշխարհաբարի մէջ այնքան կենսունակ ու տիրապետող է, որ անոր դասական իմաստը՝ պահել, թաքցնել, աչքերէ հեռացնել եւ այլն կը նսեմանան անոր առջեւ, նոյնիսկ կ’ընկալուին իբրեւ անոր փոխաբերական իմաստները:  

         Աշխարհաբարեան այս նոր իմաստին կենսունակութեան բերումով ալ ահա բառիս ծածուկ արմատը հետզհետէ ստացած է նոր ու անկախ արտայայտութիւն մը իր գրութեամբ ալ, որ է ծածկ բառը եւ որը ծածուկ-ին հնչիւնափոխուած ու կծկուած ձեւն է  պարզապէս, ճիշդ է,  սակայն, ուշադրութի՛ւն, ծածկ-ը ծնունդ առած է իմաստային բոլորովին  տարբեր միջավայրի մը մէջ, եւ որքան ալ ան ստուգաբանօրէն կը կապուի ծածուկ բառին, այսուհանդերձ իմաստաբանական  առնչութիւն չունի անոր հետ. ծածկ-ը ստուգաբանութեա՛մբ միայն ծածուկ է, բայց ո՛չ իմաստով:  Նոյնիսկ խօսքամասային կապը խզուած է այս երկուքին միջեւ. ծածուկ-ը ածական մըն է, մինչ ծածկ-ը գոյական մըն է, որ կը նշանակէ, ըստ Մալխասեանի, «Շինութեան վրան ծածկող մասը, կտուր, երդիք, որեւէ ծածկոյթ գլխի վերեւ», բայց նաեւ՝ երկրի բուսական ծածկոյթը, փողոցի յատակի ծածկոյթը, մազերու  կամ բուրդի խաւը մարմնի վրայ եւ այլն, որոնք որեւէ ծածուկ նկարագիր չունին: Եւ ահա ճիշտ այս  հնչիւնափոխ կծկուած  ձեւն է, որ կը գտնենք աշխարհաբարեան  նորահնար բառերուն վերջը, ինչպէս՝ ձիւնածածկ, յարդածածկ, թիթեղածածկ, լաթածածկ եւ այլն, ուր ծածկ-ը այլեւս ծածուկ չի նշանակեր. ասոնք կը նշանակեն՝ ձիւնէ, յարդէ, թիթեղէ եւ այլնէ ծածկ կամ ծածկոյթ ունեցող, ըստ այսմ ալ՝  անընդունելի պիտի ըլլար ըսել՝ թիթեղածածուկ տուն, ասֆալթածածուկ ճամբայ, խոտածածուկ դաշտագետին եւ այլն:

         Իմաստային այս երկփեղկումը շատ լաւ կը ցոլանայ բառակերտումի ճամբով եւս: Գրաբարը ունէր  անծածուկ-ը, որ կը նշանակէ «ոչ-ծածուկ, անթաքուն, յայտնի, ակներեւ, բացայայտ»: Այս բառը իր այս իմաստով դուրս մղուած է աշխարհաբարի արդի բառարաններէն: Կ’ակնկալուէր, որ փոխարէնը մուտք գործէր անծածկ-ը՝ իբրեւ   «իր վրայ ծածկ կամ ծածկոյթ չունեցող, բացօթեայ»  իմաստով, ինչ որ խուսափած է անոնց ուշադրութենէն. ահա բնագրային  օրինակներ՝  

          --«Ինքնաշարժի անծածկ^[2] վաճառատուներ...» (Յ. Պալեան, «Մարդը ժամանակին հետ», էջ 6): 

         --«Ունեցանք տուն, որուն դուռն ու պատուհանը անծածկ էին» (Թ. Թորանեան, «Երեք գիրք...», էջ 21): 

         --«Օ՜, ճարտար ճորտեր, ապրել էք դուք խարխուլ  խուղերում, անծածկ, անդուռ» (Եղիշէ Չարենց),− այսինքն՝ «դուռ ու տանիք չունեցող խրճիթ» եւ ոչ թէ «ծածուկ խրճիթ»: 

         Եւ վերջապէս իմաստային յիշեալ  երկփեղկումը  շատ բացայայտօրէն հաստատուած կը գտնենք  հետեւեալ տարբերակներու զուգադրումով՝ 

         --կիսածածուկ, որ  կը նշանակէ կիսովին ծածուկ, գաղտնի, աննկատելի, 

         --կիսածածկ, որ կը նշանակէ կիսովին ծածկուած՝ առարկայ , տարածութիւն:  

armenag@gmail.com                                            Արմենակ Եղիայեան

 

 

---

[1] Իր բուն՝ նիւթական իմաստով կը գրուի քողածածկ, որ կը նշնակէ քողով մը ծածկուած դէմք կամ որեւէ առարկայ: Փոխաբերական իմաստով՝ կը գրուի գողածածուկ եւ կը նշանակէ անտեսանելի, ծածուկ, խորհրդաւոր, գաղտնի, աչքերէ հեռու:

[2] Միւս կողմէ, սակայն, նոյն հեղինակը նոյն աշխատութեան մէջ, էջ 138, ունի անծածք:

Կարմիր Ժամուց»ը՝ անտեսուած մեկնաբանութիւն մը

Վահէ Յ Աբէլեան

 

Հայ աւետարանական համայնքը կը նշէ 1846-ը որպէս իր հիմնադրութեան տարին։ Նոյնը կը նշէ նաեւ միսիոնար Վիլեամ Կուտէլը (William Goodell) որուն կը պարտինք հայատառ բայց թրքերէն աւետարանը` իր 20 տարիներու աշխատատութեան արգասիգը։ Ան ներկայ եղած էր Հայաստանեաց Աւետարանական Եկեղեցիին հիմնադիր ժողովին։ Այս կը նշեմ քանի որ «Կարմիր Ժամուց» գիրքին հերոս Տէր Յուսիկ քահանան, կը խոստովանի որ իր ազգային զարթօնքը կը պարտի փողոքական պատուելիին։ 

Իմ սահմանաբակ հայերէն ընթերցութիւններուս մէջ ուրիշ տեղ չեմ հանդիպած հայ աւետարանական համայնքին բերած ազգային զարթօնքի նպաստին, այնպէս ինչպէս Արփիար Արփիարեանը ակնարկած է իր «Կարմիր Ժամուց» գիրքին մէջ։ Այդ ալ իր կարգին անտեսուած մնացած է։ Թերեւս անդրադարնամ անոր։

Արփիար Արփիարեանը ծնած էր 1851-ին եւ սպանուեցաւ 1908-ին Գահիրէի մէջ։ Նախ քան այդ, ենթակայ եղած էր երկու ձախող սպանութիւններու՝ առաջինը Պոլսոյ մէջ, 1896-ին, իսկ երկրորդը Վենետիկի մէջ, 1903-ին։ Հետեւաբար «Կարմիր Ժամուց» գիրքը չէր կրնար աղէրս ունենար Ատանայի ջարդերուն հետ։ Շատ հաւանաբար Համիտեան ջարդերը որպէս օրինակ եղած էր Արփիար Արփիարեանին գիրքին գրական երեւակայութեան խորքը։ Համիտեան ջարդերը տեղի ունեցան 1894-1897 թուականներուն իսկ գիրքը գրուած է 1901-1903 տարիներուն։

Ինչպէս նշած էի՝ գիրքին ընդհանրացած ընկալումը եղաւ յեղափոխական գաղափարախօսութեան ներկայացուցիչ Տէր Յուսիկ քահանան ընդէմ պահապանողական գափափարախօսութեան ներկայացուցիչ հայրապետ էֆէնտին։ Գիրքին դասական մեկնաբանութիւնը եղաւ որ Հայրապետ Էֆէնտին տեղի տուաւ եւ կատարեց իր նպաստը յեղափոխութեան տալով իր կարմիր ժամուցը  Տէր Յուսիկին։  

Բայց Տէր Յուսիկը այդպէս չընկալեց։ Ան իր կարգին գնահատեց Հայրապետ էֆէնտին եւ նկատել կուտաւ որ ինչպէս իր գիւղը, նմանապէս հայրապետ Էֆէնտիին Օրթագեղը զերծ մնացին ջարդերէն։ Այս իրողութիւնը կորսուած մնաց գիրքին մեկնաբանութեան մէջ դպրոցներէն ներս։ Նոյնիսկ վիճաբանութեան առարկայ իտկ չեղաւ։ Զէնքին պատգամը լռեցուց քաղաքականութեան պատգամը, մոռացութեան իսկ տուաւ զէնքին դիմած Տէր Յուսիկին ըսածը։

Կցած եմ գիրքին վերջին պարբերութիւնը։ Կարմիր գիրերովը Տէր Յուսիկին ակնարկն է, իսկ կապոյտ գոյնովը Հայրապետ Էֆէնտիինը։ 

իսկ վերջին հատուածն ալ Արփիար Արփիարեանին եզրակացութիւնն է ուր տիրողը՝ Տէր Յուսիկին եւ Հայրապետ Էֆէնտիին Թուրքին ատելութիւնն էր։

Այդ պարբերութեան ընրթերցումը հաւանաբար ընթերցողին ուշադրութեան կը յանձնէ որ Կարմիր ժամուց գիրքին մէջ՝ զէնքի եւ քաղաքականութեան ընտրութեան հարց չկար։ Այլ կար ամէն միջոց գործածելու իրողութիւնը, ուր որ պատշաճ էր գործածել այդ, պահելու եւ պաշտպանելու համար հայը Թուրքէն։

Գիրքին վերջին պարբերութիւնը տեղի կունենայ Պոլսոյ Պատրիարքարանին մէջ, արհաւիրքէն ետք, ուր Տէր Յուսիկը եւ Հայրապետ Էֆէնտին կը հանդիպին իրար։

***

. «Այս միջոցին տէր Յուսիկ տեղէն ելաւ, սուրճ պատրաստելու էֆէնտին թող չէր տար, որ նեղութիւն քաշէ։ Բայց դուռը բացուեցաւ, ժամկոչը երկու սուրճ կը բերէր։ Տէր Յուսիկ ներողութիւն խնդրեց, որ սիկար մը չի կրնար հրամցնել, վասն զի ինքը ծխող չէր։ Էֆէնտին հատ մը գրպանէն հանեց, ու սուրճը խմելով, խօսակցութիւնը շարունակեց։

—Է, նայինք, տէր հայր, ե՞րբ կը մեկնիք, — հարցուց։

—Շիտակը, էֆէնտի, որոշ բան մը չեմ գիտէր։ Մօտերս նոր Պատրիարքպիտի ընտրուի, կ՚ըսեն։ Կը յուսամ, որ սրբազանը ամէն դիւրութիւն կ՚ընծայէ։ Բացակայութիւնս շատ տարի տեւեց, ժողովուրդը կը սպասէ։ Ընելիք շատ բանկայ։

—Ինչպէս, իմացա՞ք բան մը. ձեր գեղն ալ դէպք պատահե՞ր է, շատ դժբաղդութիւններ տեղի ունեցեր են։

—Ատ մասին փառք Նախախնամութեան, էֆէնտիս. լսեցի, որ մեր գեղըանփորձ մնացեր է։

 —Ի՜նչ կ՚ըսէք, ատ ի՜նչ հրաշք է։

—Էֆէնտիս, մինակ պարզ հրաշք մը չէ։

—Հապա՞։

—Մեր տղաքը ժամանակին խելք ըրած են ու քանի մը հրացան առեր պահեր են, քիչ մըն ալ զինավարժութիւն սորվելով։ Խուժանը դրսէն մեր գեղին վրայ հարձակում ըրած ատենը, տղաքն ալ անոնց վրայ կրակ կ՚ընեն, եւ թշուառականները լեղապատառ կը փախչին։ Երիտասարդները անոնց ետեւէն կը վազեն եւ ուրիշ հայ գեղերու ալ օգնութեան հասնելով՝ զանոնք ալփրկեր են։ Ա՜խ, էֆէնտիս, եթէ ամէն քաղաք ու գիւղ ալ ասան կնախատեսութիւն ունեցած ըլլար, բանիկ մը չէր պատահեր։

Այս տեղեկութիւնը լսելուն՝ էֆէնտին պահ մը մտախոհ լուռ մնաց։ Կըհասկնար, թէ «ժողովուրդի խոհեմութիւնը» զէնք ունենալու եւզինավարժութեան մէջ կը կայանայ։ Հետաքրքրութիւնը արթնցաւ. եւ տէր Յուսիկէն քանի մը տեղեկութիւններ ուզեց. կը զարմանար, թէ անծանօթ գեղիմը մարդիկ ինչպէս եղեր է, որ կրցած են հեռաւոր ապագան նախատեսել։

Քահանան համառօտակի մը պատմեց տարիներէ ի վեր տեսնուած պատրաստութիւնները, բայց առանց ինքզինքը մէջ խառնելու, ամէն ինչ երիտասարդներուն կազմած ընկերութեան վերագրելով։

—Հէ՜յ, հէ՜յ, ըսաւ էֆէնտին։ Մենք ալ հա՞յ ենք եղեր. մենք ալ բա՞ն գիտենք եղեր. իբր թէ ազգին մէջ ալ կարեւոր դեր մը ունէինք։ Ժողովուրդը ինքն իր գլխուն, մենէ աւելի աղէկ գիտէր, թէ խոհեմութիւնը ինչ ընել կը պահանջէ։

 Ազդեցիկ այդ հայը իրեն պատահած դէպքէն ի վեր, ջղային գրգռման մէջ էր։ Իր դառնացած սիրտը բանալու եւ խոստովանելու անդիմադրելի պէտք մը կը զգար։ Հոգին տանջող ցաւը դուրս տուաւ։ Տէր Յուսիկ ըմբռնելով ջախջախուած մեծատունին հոգեբանական վիճակը, չուզեց զանիկայ ջլատել։ Ընդհակառակը ջանաց զօրացնել այդ հոգին, կազդուրել, վհատումէ փրկել ։Հայրապետ էֆէնտին ուժ մըն էր, զոր չեզոքացման վտանգէն հարկ էր փրկել։ Ապագային պիտի կրնար իրենց օգտակար ըլլալ։ Տէրտէրը իր նախկին հակառակորդը իր խուցը, այսինքն՝ իր ոտքը տեսնելէ ի վեր այս մտածութիւնը ունեցած էր եւ ըստ այնմ կը խօսէր։ Ուստի անոր յուսահատական վերջին յայտարարութիւններուն պատասխանեց. 

       —Էֆէնտի, այդպէս մի՛ ըսէք։ Այն բոլոր հայերը, որ իրենց ազգը կը սիրեն ու անոր օգուտը կը փափաքին, անոնք ամէնքն ալ միեւնոյն կերպով չեն կրնար մտածել։ Ո՞վ կրնայ ապագան ճիշտ ու ճիշտ նախատեսել։ Ու յետոյ, հիմակ ազգերնիս անանկ վիճակի մէջ է, որ տեղ մը օգտակար սեպուած գործը, ուրիշ տեղի մը համար կրնայ վնասակար ըլլալ։ Ու ինչ որ քաղքի մը կործանման պատճառը կը դառնայ՝ ուրիշ քաղքի մըն ալ փրկութիւնը կ՚ըլլայ։ Իրաւ է, որ մեր գեղը ո՛եւէ աղէտ չպատահեցաւ, շնորհիւ ժողովրդին զէնքերուն, բայց լսեցինք, որ հոս Օրթագեղ ալ բան մը չէ պատահած։

—Չէ՛, փառք Աստուծու, հոս ալ մէկուն քիթը չարունեցաւ, —պատասխանեց Օրթագեղի խնամակալը զգացեալ համեստութեամբ։

—Բայց Օրթագեղ ալ զէնք չի գործածեցիք, — շարունակեց տէրտէրը։ Այդ թաղն ալ հրամանքներնուդ զգուշաւոր հեռատեսութեամբը փրկուեցաւ։ Կը տեսնենք, թէ տեղ մը քաղաքագիտական վարմունքը կրնայ օգտակար ըլլալ, ուրիշ տեղ մըն ալ զէնքի վարմունքը։ Ամէն միջավայրի հայերը իրենք իրենց կացութեանը համեմատ հոգալու են ինքզինքնին

Հայրապետ էֆէնտին որքան աւելի մտիկ կ՚ընէր տէր Յուսիկը՝ այնքան աւելի կը սիրէր զանիկայ։ Կը հասկնար, թէ այդ հայաստանցին ոչ միայն զօրաւոր նկարագրի տէր խելացի մէկն էր, այլեւ շա՜տ փափկանկատ։ Անոր խօսքերը թեթեւացուցին սրտին վրայ ծանրացած բեռը։ «Ա՜խ, կը մտածէրինքն իրենը, եթէ ասանկ շատ տէրտէր ունենայինք, ազգը ա՛լ ինչ կուզէր»։ Ու նոյն րոպէին, տէր տիրոջ խօսքերուն տպաւորութեան ներքեւ որոշեց ազգին՝տէր Յուսիկին պէս քահանաներ պատրաստելու համար ամէն ջանք ընել։ Այս որոշումը նոր հոգի տուաւ իրեն, մէկէնիմէկ զինքը նոր մարդ ըրաւ։ Իր կեանքը մեծ նպատակ մը ունէր։ Անցեալը անցած էր. նայելու էր ապագային։ Իրխորհուրդները րոպէաբար ցոլացեր էին՝ տէրտէրին խօսքերուն իր մտքին տուած զարկերէն։

       Մութը կը կոխէր։ Հիւրը ոտքի ելաւ մեկնելու։

—Տէր հայր, ըսաւ, թերեւս երկար ատեն ա՛լ չտեսնուինք։ Աստուած բարի ճամփորդութիւն տայ։ Երկիրդ եթէ բանի պէտք ունենաս՝ Պատրիարքարանին միջոցաւ ինծի հաղորդէ, պէտք եղածը կ՚ընեմ։

—Աստուած պակաս չընէ, էֆէնտի։

Ու էֆէնտին յառաջացաւ դէպի տէրտէրը, եւ անոր ձեռքը համբուրելու համար քաշած ատենը, իր գրպանէն պզտիկ քսակ մը հանեց, մէջը լեցուն ոսկի, եւ քահանային ձեռքը դնել ուզեց։ Անիկայ ետ—ետ գնաց. 

— Կ՚աղաչեմ, էֆէնտի, նեղութիւն մի՛ կրէք։ Ես բանի մը պէտք չունիմ։ Ուրիշ աւելի նեղութիւն ունեցողներ կան։

—Չէ՛, տէր հայր, չէ՛. ա՛ռ. սա քեզի համար չէ։

Ու ծանր, խորհրդաւոր ձայնով մը ցածկեկ, աւելցուց. 

—Ժողովրդիդ համար վառօդ, հրացան գնէ։ Խոհեմութիւնը զէնքին մէջն է։«Որ ո՛չ սուր առցէ, սրով անկցի»։

 Տէրտէրը նուէրն ընդունեց եւ էֆէնտիին երեսը նայելով, ժպտուն. 

—Աս կարմիր ժամուց է,  ըսաւ։

 Ու երկուքին աչքերն իրարու հանդիպեցան։ Անոնց մէջ կը վառէր հայ աղքատին ու հայ հարուստին հազար տարուան ատելութիւնը մահմետական թշնամիին դէմ։»

Արփիար Արփիարեան