Արմենակ եղիայեան ՝ Կարելի էր այսպէս ալ գրել (8) - ներառեալ

Կարելի էր այսպէս ալ գրել (8)

         --Հայրի՛կ, գող մը բռնեցի,-- ձայն կու տայ  անփորձ տղեկը:

            --Ձգէ՛, թող երթայ,-- կը թելադրէ իմաստուն հայրը:

            --Ես կը ձգեմ, ինք չ’երթար կոր,-- կը հակադարձէ տղեկը:

            Պէտք կա՞յ ըսելու, թէ ամենավտանգաւորը՝ գողին երթալ  չուզող տեսակն է:

                                                                       *   *   *

              Ահա այսքան ատեն է կը ջանամ ա՛լ օձիքս ազատել «Ազդակ»-ի մագիլներէն, որովհետեւ աշխարհի չորս կողմէն կը խնդրեն, կ’աղաչեն, գլուխս կը տանին, որ «քիչմըն ալ իրենցմով զբաղիմ», իրենց մասին մտածեմ, իրենց բարօրութեան հոգամ: --Ի՞նչ է, «Ազդակ»-ը վերի արտի ցորե՞՞՞նն է,-- հարցնողներ  չեն պակսիր։ --Մե՛նք ալ հայ ենք,-- յիշեցնողներ կ’ըլլան։--«Այո՜,--  կ’ըսեմ,  բոլորդ ալ հայ էք, սակայն ոմանք քիչ մը աւելի հայ են քան միւսները»,-- եւ «Ազդակ»-ը այս վերջիններէն է:

            Քառասուն տարի ծառայեր եմ անոր, հիմա ինչպէ՞ս ձգեմ այս անմխիթար վիճակին մէջ, որ օր ըստ օրէ  աւելի կը վատթարանայ եւ ապաքինման  ոչ մէկ նշանցոյց կու տայ: 

            Եւ յետոյ...

          «Եթէ մէկ ոչխարդ կորսուած է, միւս ինիսունինն պիտի ձգես ու այդ մէկ հատին ետեւէն  երթաս, մինչեւ որ գտնես զայն», կը թելադրէ Ուսուցչապետը, եւ ես՝ եռախոնարհ աշակերտս պարտիմ հետեւիլ  անոր թելադրանքին, ու փնտռել այդ մէկ կորուսեալը: Որպէսզի երկինք եւ երկիր ցնծան անոր երանելի դարձով «ի հարազատ տունիւր»: Պայմանաւ որ ուզեն վերադառնալ, ինչ որ առայժմ շատ... կասկածելի կը թուի:

                                                                       *   *   * 

       --«Ուքրանիոյ նախագահը... շնորհակալութիւն յայտնած է  Եւրոպական Միութեան աջակցութեան, ներառեալ  Ռուսիոյ դէմ  պատժամիջոցներու 13-րդ թղթածրարը հաստատելու համար» (24/2/2024, էջ 1):

       Հայերէ՞ն է այս. Ո՛չ, հայերէն չէ, այլ հայերէն բառերու անմիտ կուտակում մըն է լղրճուկ մը, որուն «Ազդակ» ի քաղաքական էջը միայն կրնայ ծնունդ տալ՝ մենաշնորհեալի իրաւունքով:

      Այդ անմտութիւնը հետեւանք է ներարեալ դերբային, որ  կը նշանակէ «ներառելով», այսինքն՝ մէջը առնելով, մէջը ունենալով: Հիմաներառեալ գրաբարեան ձեւը փոխարինենք ներառելով աշխարհաբարեան ձեւով.

            --«Ուքրանիոյ նախագահը... շնորհակալութիւն յայտնած է Եւրոպական Միութեան աջակցութեան, ներառելով  Ռուսիոյ դէմ  պատժամիջոցներու 13-րդթղթածրարը հաստատելու համար»:

            Իմաստ մը ունի՞ մէջբերուածը:

            Ո՛չ, չունի, իսկ եթէ յանկարծ իմաստ մը կը տեսնէք անոր մէջ, ապա կը նշանակէ, թէ ինչ որ տեղ մը կայ ինչ որ խախտած բան մը, որ դարմանումի կը կարօտի: Ներառելով ը ներգործական դերբայ է, որ իմաստաւորուելու համար պարտի ստանալ հայցական հոլով խնդիր մը, որ կը պատասխանէ՝ «ի՞նչ ներառելով» հարցումին:

    Ուղղեցէ՛ք այս հարցումը՝ որքան կ’ուզէք. այս բառակոյտին մէջ չկայ ոչ մէկ բառ, որ պատասխանէ ձեր հարցումին: Այստեղ մէկ հատ հայցական հոլով բառ կայ՝ թղթածրարը, որ ուղիղ խնդիրն է հաստատելու դերբային  եւ ոչ մէկ առնչութիւն ունի ներառելով-ին հետ: Ներառելով-ը օդին մէջ կախուած անմիտ աւելորդաբանութիւն մըն է, որ իր հետ կ’իմաստազրկէ ամբողջ «նախադասութիւնը», իմա՝ ամբողջ «խօսքը»: Թող որայստեղ ո՛չ նախադասութիւն կայ, ո՛չ խօսք կայ. կայ իմացական խաժամուժ մը:

    Այստեղ պէտք եղածը «ի մասնաւորի» ասոյթն է կամ մասնաւորաբար, մասնաւորապէս. փորձենք.

        --«Ուքրանիոյ նախագահը... շնորհակալութիւն յայտնած է Եւրոպական Միութեան աջակցութեան, ի մասնաւորի  Ռուսիոյ դէմ  պատժամիջոցներու 13-րդթղթածրարը հաստատելու համար»:

            Հիմա կը թուի, թէ յստակ է ըսել ուզուածը. Ուքրանիոյ նախագահը շնորհակալութիւն կը յայտնէ Եւրոպական Միութեան՝ անոր բերած աջակցութեան համար, եւ այս աջակցութեան մէջ մասնաւորաբար ուշագրաւ է, շեշտուած է (իմասնաւորի)  Ռուսիոյ դէմ հաստատուած պատժամիջոցներու թղթածրարը:

  Այս բոլորը սակայն արեւելահայերէն կը հոտի: Եւ որպէսզի արեւմտահայերէն դառնայ, ապա «հաստատելու» դերբայը պարտի առնել «ն» դիմորոշ  յօդը՝ «13-րդ թղթածրարը հաստատելուն համար»:

                                                                        *  *   *

            --Նիկոլ Փաշինեանը քննադատած է Մուրատ Փափազեանին (անդ):' Քննադատել-ը հայցական հոլով խնդիր կը պահանջէ՝ Փափազեանը:

      Եւ...Փաշինեանը ՝ ը-ով, նմանապէս արեւելահայերէն կը հոտի. արեւմտահայերէնը այդ յօդը չի դներ ենթակային վրայ:

            --Փաշինեանը դարձեալ կրկնած է (անդ):

            Դարձեալ-ը աւելորդաբանութիւն է. «Փաշինեան կրկնած է»:

            --Մուրատ Փափազեան անգամ մը եւս մերժած է այն (անդ):

            Արեւելահայերէն կը հոտի. պէտք է ելլայ՝ «մերժած է զայն»:

   -Նիկոլ փաշինեան ըսած է, թէ [Մուրատ Փափազեան] ցոյց կազմակերպած է անոր դէմ (անդ):

            Պէտք է ըլլայ՝ «իրեն դէմ»:

            Ըսողը՝ ենթական,  Փաշինեանն է, իսկ ցոյցն ալ կազմակերպուած է «իրեն դէմ»:

            --Համախմբումը պահանջած էր յարգել իրենց՝ պաշտօնեաներ թէզինուորականներ, իրաւացի պահանջները (էջ 2):

            Պաշտօնեաներ եւ զինուորականներ բացայայտիչն են  իրենց բացայայտ ե ալ դերանունին, որ սեռական հոլով դրուած է. իսկ բացայայտիչը պարտի ունենան լբացայայտեալին հոլովը. այսինքն՝

            «Համախմբումը պահանջած էր յարգել իրենց՝ պաշտօնեաներու թէզինուորականներու, իրաւացի պահանջները»:

            --Մարդիկ լսեն ու տեսնեն կենդանի օրինակը՝ կարենալ ժառանգելու համարերկնային թագաւորութիւնը (էջ 4):  

            Պէտք է ըլլայ՝  «ժառանգել կարենալու համար»: Տեսնել նորոգ ղրկած ցուցակս:

            Այս սխալ եւ անուղղայ հայերէնով ո՛չ երկնային, ո՛չ ալ երկրային թագաւորութիւնկը ժառանգուի. փակ պիտի գտնէք բոլո՛ր դռները:

            Անդին  հետեւողականօրէն կը մսխուի, սակայն,  ազգային ժառանգութիւն մը.

             --Լեզո՛ւն: Հայերէ՛նը:

                                                                                                                                           

 

 

 

 

            

 

Hamasdegh’s Pesa Ovan

Yesterday I happened to read a story from Hamasdegh. Every now and then I find refuge in such readings.  The story is titled “Pesa (groom) Ovan”. Hamasdegh’s characters and stories are fictional but fortunes may change in real life, and thrust us in ways we could not imagine. Although Life was simpler in Hamasdegh’s Armenian villages, but misfortunes were not. But life endured. Vahe H Apelian

Our ancestral village keurkune in my youth. Asterisks next to our paternal grandparents house.

Prelude:

Tlgants Ovan had not been working for the past five years because he practically had lost his eye-sight. He could have been suffering from diabetes. He spent his days, outside their home, seating at the village center. Villagers would greet him on their way to the fields. In the evening they could gather around him and talk of the happening of their day. Ovan’s wife worked to keep her husband their son going.  The money they had saved to buy a new set of clothing for Ovan, they had recently given it to the tax collector. I translated the abridged the last segment of the story.

***

“Pesa (groom) Ovan

One evening, Ovan said to his wife:

“E~h woman, see, if you could patch my pants and put it in order. See, one of the patches came apart” said Ovan showing to his wife his worn-out pants.

But what could his wife do? She placed the pants on her lap and attempted to patch, but other patches started falling apart. If she stitched in one place, three other stiches next to it came apart. The fabric had simply worn out.

-       “what can I do, woman. When it rains, it pours. Even if I were to lit forty candles, it will be of no avail. I cannot step out anymore with these pants. My eye’s, my poor eyesight are not getting any better….

-       “Do something, ask for a loan and get a pair of pants for you, you are the man.’

-       “Did you say loan? No, Martha, no. Who would loan Tlgants Ovan? They say he does not work. They say his eyes do not see. They say, it is his wife who is providing for her husband and their son.”

What could Ovan  do? He could not step outside their house with his pants coming part. He had thought of himself that he too had a standing, had friends and enemies.

Husband and wife were silent. His wife next to the lamp, in vain continued attempting to patch the pants.

-       “Let me go and get your dress from the chest. Wear them tomorrow”. Said his wife.

-       “What clothing, woman? “

-       “The clothing you wore at the wedding.”

Husband wife went silent for a long time.

It had been twenty years Martha and Ovan were married. Throughout those twenty years, Martha had kept Ovan’s wedding dress neatly forded in the chest. Ovan had hardly wore his wedding dress twenty times, during those twenty years. He  wore them during the feast of paregentan, or when he too would be invited to a wedding. E~h, those were good days. His parents had their only son married. They had held his wedding celebration at the church's courtyard and had invited the whole village and served them harissa. His father had specially ordered an expensive silk suit for his son and had arranged his son to marry Martha from the neighboring village.

It was getting late in the evening. Martha went downstairs to get the clothing from the chest.

Ovan was overwhelmed with emotion. He wanted to cry like a new born child.

It was getting late and time to go to sleep. Ovan was getting ready to put the lamp off. He finally spoke

-“E~h woman, who would have guessed that we would come to this? ”

****

Early next day, the matriarch of their neighbor looked outside to see how far the sun had risen and look for Ovan. She was surprised to see Ovan seating in his customary place but dressed like a groom. Soon the word went around

-       “Did you see Ovan? He is dressed like a groom.”

-       “What is that for, Ovan? Have you become a groom?”

Undoubtedly Ohan did not like such remarks. But what could he do? How could he make people understand that things change and a man is forced to wear his wedding dress?

From that day and on, the villagers referred to him as Pesa Ovan.”

***

Long years and many years passed. One day, in America, I was introduced to a tall, handsome young man, Parsegh Ovanian.

“I hail from Perjenk”, he said.

In vain I tried to connect to the name.

-       “Our house was next to the villge’s mortar”

-       “Aha, I remember. Don’t tell me. You are Pesa Ovan’s son. "