The Cover: Dawn of Armenian Pop Music

Vahe H. Apelian

The text of Boghos Shahmelikian’s book – “Dawn of Armenian Pop Music” - is 207 pages long, excluding the index. Thanks to Boghos’ phenomenal memory, the book makes reference to many individuals, music bands that brought about the Diaspora Armenian popular music spring.  The index is 6 and a half bi columnar pages.  Each column has 30 entries. give and take a few listing. Consequently some 400 names, overwhelmingly of persons and music bands, have been mentioned in the 207 pages long text. (https://vhapelian.blogspot.com/2022/06/translating-boghos-book.html)

To dramatize the listing let me list the names of the musical bands under the alphabetical listing "T": The Babies, The Beat-Hovens, The Black Nights, The Born Losers, The College Boys, The Congueros, The Dark Eyes, The Devils, The Dreams, The Fellows, The Five Fingers, The Flames, The Fugitives, The Heliums, The Kings, The Kozaks, The Lords, The Magic Fingers, The Moonlights, The Motions, The Nobles, The News, The Nightingale, The Piece Blind, The Sea Ders, The Shadows, The Spiders,, The Storms, and more.

Boghos prepared the book cover consisting of the pictures of 37 individuals. He told me that he simply placed the pictures of those that were readily available for him. Much like the colorful cover, the book is rich in pictures that are printed in black and while in the book to save cost. Boghos has captioned them all. 

I thought its fair to list the names of the persons whose pictures appear on the front cover.  I asked Vahig Vartabedian, a musician himself, if he could list the names. Vahig was able to identify most of them, whose names I have listed below.

Hopefully readers may be able to identify the few Vahig Vartabedian could not.  

Central picture of The Five Fingers band

1. Boghos Shahmelikian

2. Vako Delalian

3. Mimo Krouzian

4. Vazko Arisdakesian

5 Steve Fronjian

Left Side Column

6. Adiss Harmandian

7. Ara Kekejian

8 Vatche Yeramian

9; Garo Terzian

10. Boghos Shahmelikian

11. Alex Mnagian

12.

13. Karnik Sarkissian

14. Taniel (Daniel) Madzounian

15. Hratch Boyadjian

Right Side Column

16. Eddy Kev (Kevork Khacherian)

17. Georg Tutunjian

18. 

19. Manuel Menengichian

20. Vatche Meguerdichian

21. Vahig Vartabedian

22. Mimo Krouzian

23. Levon Katerjian

24. Vazko Delalian

25. Harout Balian

Central

26. Harout Pamboukjian

27. Paul Baghdadlian

28. Maxim Panossian

29. Jacques Kojian

30. Mike Postian

31.

32. 

33. Zaven Batanian

34. Hampig Jabourian

35. Koko Hayitian

36. Raffi Khardalian

37. Sam Balekian

 

  

Translating Boghos’ Book

Vahe H. Apelian

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը

Dawn of Armenian Pop Music
by Boghos Shahmelikian
Translated by Vahe H. Apelian

Let me note that the text is the introduction I wrote for my translation of Boghos Shahmelikian’s book titled “Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր” – “Memories and Bygone Days”.

Sometime in 2016, I visited Abril Bookstore in Glendale, California. I can safely say that I hardly miss attending this landmark Armenian bookstore whenever I am in Los Angeles. While browsing for a few books in Western Armenian to read, Arno, the owner of the bookstore, presented me Boghos Shahmelikian’s book.

I had not hear of the book before, even though this was its second edition and had several good reviews. The book is titled ““Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր” - (Yishadagner ew Antsʿadz Ōrer) – “Memories and Bygone Days”.

The cover of the book attracted my attention. It depicted many of the popular Armenian singers I knew growing up I Lebanon. I purchased a copy. I can say that I read its 220 pages literally in one breath.

The book is fascinating account of the evolution of the post Genocide Armenian contemporary popular music in the Diaspora, commonly referred to as pop music. The Armenian term is estradayen.

Starting from early 1960’s a host of Armenian singers and musical bands appeared on stage in Lebanon. They started singing western songs such as in French, English, Italian and Spanish and ended up singing in Armenian popularizing Armenian music throughout the Diaspora. The Armenian songs they sand were not always new. However, for the first times non-traditional instruments, such as electric guitar, drum-sets, electronic organ (Keyboards), saxophone and the like accompanied the songs. The “invasion” of these musical bands lasted until the mid 1970’s and tapered off with the onset of the Lebanese Civil War. 

Boghos Shahmelikian’s narrative of the era is not exhaustive or complete. The family names of some of the musicians elude the author’s memory. There are not many resources to search about the period. The lack of material may have to do with the contemporary neglect of the budding culture. 

It would take years, if not decades, for the Armenian Diaspora institutions to realize that these young men and women revolutionized Armenian song and in doing so enormously popularized Armenian music and ushered it away from its Ottoman influences. It is this later day realization that drove Catholicos Aram I of the Great House of Cilicia to bestow upon Armenian popular singers Adiss Harmandian, Levon Katerjian, and Harout Pampoukian the ecclesiastical or of Saint Mesrob Mashdots. The order is named after the priest who invented the Armenian alphabet in the fourth century.

Boghos Shahmelikian’s narration also portrayed aspects of the dynamics of the intra communal relations of the young in Lebanon. Their cooperation transcended sectarian based political animosities inherent in the mosaic of the Lebanese social fabric, and instead coalesced in music. Finally, the narration also depicted the devastating effect of the civil war in Lebanon.

The author’s intimate knowledge of the era would have been lost had it not been for his foresight to pen his remembrances in his book. His is the only account that encapsulates the period that in hindsight was the Diaspora Armenian Musical Spring. The fact that Boghos, as a musician, was part and parcel of the period makes his narration authoritative and entertaining as well.

The book is in Western Armenian. It is composed of two parts. The first part deals mostly with the author’s personal experiences playing with the popular The Five Fingers band and with other vocalists and musicians. The second part of the book is an overview of the many, mostly Armenian singers and the music bands of the period that he personally knew. 

It is fair I thought that the book be available in English as well, primarily for the benefit of the children and the grandchildren of these young musicians who are mostly born and raised on the western shores and cannot read in Armenian anymore. The narration is also no less a primary source of information of that period. I asked and was generously given permission by the author to translate his book. Hence this translation came about.

Readers who might have read the book in Armenian may find the text expanded with footnotes. These were added to best portray the time and the era to those who did not live throught it. Boghos and his friend Vahig Vartabedian, a musician himself, reviewed and approved the accuracy of the translation in its entirety.

Last but not the least, I would like to thank my cousin Jack Chelebian M.D. for editing my translation. Jack is younger than I. He is born and raised in Lebanon. In his student days he worked as a pharmacy technician in the pharmacy oLevon Karamanoukian owned in Dhour Shoueir, where many of the singers and music bands mentioned in the book performed. He is an astute observer as well. Without his help and comments I would not have been able to adequately translate Boghos Shahmelikian’s book. The title of the book – “Dwan of Armenian Pop Music” – is Jack’s wording.

LtoR: Vahe H. Apelian, Boghos Shahmelikian, Jack Chelebian

Պօղոսի Գիրքին Թարգմանութիւնը

Նշեմ, որ տեքստը նախաբանն է, որը գրել եմ Պողոս Շահմելիքյանի «Յիշատակներ և Անցած Օրեր» գրքի իմ թարգմանության համար՝ « Հիշողություններ և  անցած օրեր» վերնագրով։ 

2016թ.-ին ես այցելեցի Կալիֆորնիա նահանգի Գլենդել քաղաքի «Աբրիլ» գրախանութը: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ երբ Լոս Անջելեսում եմ, հազիվ թե կարոտեմ հաճախել այս նշանավոր հայկական գրախանութը: Արևմտահայերենով մի քանի գիրք կարդալու ժամանակ գրախանութի սեփականատեր Առնոն ինձ նվիրեց Պողոս Շահմելիքյանի գիրքը։

Ես նախկինում չէի լսել գրքի մասին, չնայած սա նրա երկրորդ հրատարակությունն էր և ուներ մի քանի լավ ակնարկներ: The book is titled ““ Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր ” - (Yishadagner ew Antsʿadz Ōrer)  –  “Memories and Bygone Days”. 

Գրքի շապիկը գրավեց ուշադրությունս։ Այն պատկերում էր շատ սիրված հայ երգիչների, որոնց ճանաչում էի Լիբանանում մեծանալիս: Ես գնել եմ պատճենը: Կարող եմ ասել, որ նրա 220 էջը կարդացի բառացիորեն մեկ շնչով։

Գիրքը հետաքրքրաշարժ պատմություն է Սփյուռքում հետցեղասպանական հայկական ժամանակակից հանրաճանաչ երաժշտության էվոլյուցիայի մասին, որը սովորաբար կոչվում է փոփ երաժշտություն: Հայերեն տերմինը  էստրադային է։

1960-ականների սկզբից Լիբանանում բեմ դուրս եկան բազմաթիվ հայ երգիչներ և երաժշտական ​​խմբեր։ Նրանք սկսեցին երգել արևմտյան երգեր՝ ֆրանսերեն, անգլերեն, իտալերեն և իսպաներեն, և վերջացան երգելով հայերեն՝ հանրահռչակելով հայկական երաժշտությունը ողջ Սփյուռքում: Հայկական երգերը, որ նրանք հղում են, միշտ չէ, որ նոր էին։ Սակայն առաջին անգամ երգերին ուղեկցում էին ոչ ավանդական գործիքներ՝ էլեկտրական կիթառ, թմբուկների հավաքածու, էլեկտրոնային երգեհոն (Ստեղնաշարեր), սաքսոֆոն և այլն։ Այս երաժշտական ​​խմբերի «ներխուժումը» տևեց մինչև 1970-ականների կեսերը և կրճատվեց Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկսվելուն պես: 

Դարաշրջանի մասին Պողոս Շահմելիքյանի շարադրանքը սպառիչ կամ ամբողջական չէ։ Երաժիշտներից մի քանիսի ազգանունները վրիպում են հեղինակի հիշողությունից։ Ժամանակաշրջանի մասին որոնելու համար շատ ռեսուրսներ չկան: Նյութի պակասը կարող է կապված լինել նորածին մշակույթի ժամանակակից անտեսման հետ: 

Տարիներ, եթե ոչ տասնամյակներ կպահանջվեն, որպեսզի հայկական սփյուռքի կառույցները հասկանան, որ այս երիտասարդներն ու աղջիկները հեղափոխեցին հայ երգը և դրանով իսկ հսկայական տարածեցին հայ երաժշտությունը և հեռացրին այն օսմանյան ազդեցություններից: Այս վերջին օրերի գիտակցումն է, որ մղեց Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսին հայ հանրաճանաչ երգիչներ Ադիս Հարմանդյանին, Լևոն Քաթերջյանին և Յարութ Փամպուկյանին շնորհել եկեղեցական կամ սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց: Շքանշանն անվանվել է չորրորդ դարում հայոց այբուբենը հորինած քահանայի անունով։

Պողոս Շահմելիքյանի շարադրանքը նաև պատկերում էր Լիբանանում երիտասարդների ներհամայնքային հարաբերությունների դինամիկայի կողմերը։ Նրանց համագործակցությունը գերազանցեց աղանդավորական քաղաքական թշնամանքը, որը բնորոշ է լիբանանյան սոցիալական հյուսվածքի խճանկարին, և փոխարենը միավորվեց երաժշտության մեջ: Վերջապես, շարադրանքը ներկայացնում էր նաև Լիբանանում քաղաքացիական պատերազմի կործանարար ազդեցությունը։

Դարաշրջանի մասին հեղինակի մտերիմ գիտելիքները կկորչեին, եթե նրա հեռատեսությունը չգրեր իր հիշողությունները գրքում: Նրա միակ պատմությունն է, որն ամփոփում է այն ժամանակաշրջանը, որը հետին պլանում սփյուռքահայ երաժշտական ​​գարունն էր: Այն, որ Պողոսը՝ որպես երաժիշտ, եղել է այդ ժամանակաշրջանի անբաժանելի մասը, նրա շարադրանքը դարձնում է հեղինակավոր և զվարճալի։

Գիրքը արևմտահայերեն է։ Այն կազմված է երկու մասից։ Առաջին մասը հիմնականում վերաբերում է հեղինակի անձնական փորձին, երբ նվագել է հայտնի The Five Fingers խմբի և այլ վոկալիստների և երաժիշտների հետ: Գրքի երկրորդ մասը ակնարկ է բազմաթիվ, հիմնականում հայ երգիչների և այդ ժամանակաշրջանի երաժշտական ​​խմբերի, որոնց նա անձամբ էր ճանաչում: 

Արդար է, կարծում էի, որ գիրքը հասանելի լինի նաև անգլերենով, առաջին հերթին ի շահ այս երիտասարդ երաժիշտների երեխաների և թոռների, ովքեր հիմնականում ծնվել և մեծացել են արևմտյան ափերում և այլևս հայերեն կարդալ չգիտեն։ Պատմվածքը նույնպես այդ ժամանակաշրջանի տեղեկատվության առաջնային աղբյուր չէ։ Ես խնդրեցի և հեղինակի կողմից մեծահոգաբար թույլտվություն ստացա թարգմանել իր գիրքը: Այստեղից էլ առաջացավ այս թարգմանությունը։

Ընթերցողներին, ովքեր հավանաբար կարդացել են գիրքը հայերեն, կարող են գտնել տեքստը տողատակերով ընդարձակված: Սրանք ավելացվել են ժամանակն ու դարաշրջանը լավագույնս ներկայացնելու համար նրանց, ովքեր չեն ապրել դրա միջով: Պօղոսը եւ իր ընկերը՝ Վահիկ Վարդապետեանը, որ ինքը երաժիշտ էր, վերանայեցին եւ հաստատեցին թարգմանութեան ճշգրտութիւնը ամբողջութեամբ։

Վերջին, բայց ոչ պակաս կարևորը, ես կցանկանայի շնորհակալություն հայտնել իմ զարմիկ Ջեք Չելեբյանին իմ թարգմանությունը խմբագրելու համար: Ջեքն ինձնից փոքր է: Նա ծնվել և մեծացել է Լիբանանում: Ուսանողական տարիներին աշխատել է որպես դեղատան տեխնիկ Դհուր Շուեյրում պատկանող Լևոն Կարամանուկյանի դեղատանը, որտեղ ելույթ են ունեցել գրքում նշված երգիչներից և երաժշտական ​​խմբերից շատերը: Նա նաև խելացի դիտորդ է։ Առանց նրա օգնության և մեկնաբանությունների ես չէի կարողանա պատշաճ կերպով թարգմանել Պողոս Շահմելիքյանի գիրքը։ Գրքի վերնագիրը՝ «Հայկական էստրադային երաժշտության Դվան» Ջեքի ձևակերպումն է։

 

 

 

 

To Be Armenian

Bedros Afeyan

An Assortment from Bedros Afeyan's Paitings

Dr. Bedros Afeyan is the elder brother of Noubar. They are two of the three siblings. He also attended the Armenian Evangelical College for the first 13 years of his scholastic life but did not graduate because the family moved to Canada a year or two before his high school graduation.

Those interested in Bedros Afeyan's academic and professional achievements may read the attached link where it is noted that he received his "B.S. degree in Electrical Engineering from Concordia University, Montreal, Canada in 1980. He then received a master's degree and a Ph.D. in Theoretical Plasma Physics from the University of Rochester". The biography further notes that Bedros Afeyan is also "a poet and painter in his spare time, as well as a chess player and a musical improvisor. ( https://www.lle.rochester.edu/index.php/2019/06/03/bedros-afeyan/ )

Dr. Bedros Afeyan (bedros@mac.com) is also the editor of The Literary Groong, where he posts regularly. Recently he posted on his FB page the attached poem noting that it is a rumination from a decade ago but that it rings true today as well. He noted that the poem was posted in the Literary Group and is dated June 12, 2012. I took the liberty of reproducing it on my blog.

 

To Be

To be Armenian

Ah, to be Armenian

Promises, past glory

Lamentations, future fury

 

To be Armenian

Timeless and free

Singing mocking songs

Of birds and fruit tree

Singing lullabies to

Dead children

Sleeping namelessly

Wear your little crosses

Foreheads bleeding

Begging for water

A page sans footnotes

A cage of accusations

Mighty Muslim mendacity

Treasured clinging obsession

To mount one Ararat

To count two peaks as

One nation unRussified

UnTurkified, undissolved

Into Iranian touristry

 

To be Armenian, dark, pileous

Pampered, mommy Virgin

Dad kebab savvy, oghi, tavli

Weary, witty, dead early, dead often

Never born where you are born

Always hero, always torn

 

To be Armenian in so many tongues

Is artistry, talent outsized

Intimidating skeletal envy hordes

Moon slivered, uncultured

Toads of groaning swords

Mounting horse hooves marking

Tracked sliced, hung, cut, claimed

Creamed, burned cities in sunless agony

A musical chord shoved into a throat open

To destiny exposed, overbite to oblivion

Remedy diasporan, dangling loyalty

Suspicion, melancholy, never free to be free

 

To be Armenian is an apricot dream

A pomegranates scheme, an eggplant dome

A stuffed zuccini melodrama with tomato, rice

Meat and herbal trauma, for grape leaves to resolve

For violins to absolve the motherless child

On rescue ships and island barges exiled

Banned, brave, declared a prodigy

An Armenian in another Armenian's eyes

Sees flowers, steeples, sheep grazing

Grapes ripening in peace

On another Armenian's lips luscious promise

Crane songs, hinted, brushed love songs

Patriotic bed downs

Making love, no words

Tears or moans unheard

Church and book

Reason as recourse

Trade monetary acrobatics,

As spirits past guide gamble

For an Armenian one day

Not in Argentina or Athens

New York or New Zealand

But basking in the shadow

Of Ararat writ large fonts Mesrobian

Borrowed from heaven, served, sentenced

Due date uncertain, future fury, a given.

 

Bedros Afeyan

Los Angeles, CA

6-12-12

An assortment from Bedros Afeyan's Paintings.

ԻՄ ԿԱՐԳԻՆ

 ԻՄ ԿԱՐԳԻՆ՝ «ԱՉՔ ՈՒՆԵՑՈՂԸ ԹՈՂ ՏԵՍՆԷ, ԱԿԱՆՋ ՈՒՆԵՑՈՂԸ ԹՈՂ ԼՍԷ, ԴԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆԸ ՉԿՈՐՍՆՑՆՈՂՆ ԱԼ ԹՈՂ ԴԱՏԷ ԵՒ ԳՈՐԾԻ ԱՆՑՆԻ»

Վահէ Յ. Աբէլեան

 

Իմ դատողութեամբս անարդար մեկնաբանութիւն մըն է հայ ժողովուրդին վարած ժողովրդավարական կարգը Հայաստանի մէջ, այսպէս մակերեսային կերպով ներկայացնելը։ Ակնարկս՝ Աարգիս Մահսերէճեանի յօդօւածին առնչուած  է (Նշմար. Ճոնսընի Ուսապարկը Ըլլալ Մերժողներ)։ Ի միջի այլոց ըսեմ որ «ուսապարկ» բառին չհանդիպեցայ Նայիրի մէջ նշուած բառարարաններուն մէջ։

 Առկախ այն իրողութիւնէն, որ Անգլիան եւ Հայաստանը ունին մշակոյթային եւ կառավարական  հսկայ տարբեր պատմական փորձառական  անցեալ, բայց նոր օրերու պատմական ճշմարիտ բաղդատական մը չէ որ ըրած է Սարգիսը եւ ոչ ալ արդարացի է։

Նախ եւ առաջ Անգլիան նմանօրինակ փորձարութիւն չէ ունեցած երկրորդ աշխարհամարտէն ետք ուր Նացի Գերմանիան նախաայարձակը եղաւ։ Իսկ Հայաստանը նախայարձակ չէր Արցախեան պատերազմներուն ինչպէս եղաւ  Սեպտեմբեր 27, 2021-ի Ազրպէյճանի յարձակումը՝ անմիջական ոչ թէ միայն Թուրքիոյ աջակցութեամբ այլ նաեւ զինուորական բացարձակ  եւ բացայայտ գործակցութեամբ, ինչպէս նաեւ ներառեալ  քանի մը այլ պետութիւններուն։1967 ի Արաբ-Իսրայէլեան պատերազմը ծրագրողը Արաբական աշխարհն էր, եգիպտոսի Նախագահ Նասըրին ղեկավարութեամբ՝  որ նմանապէս բարձրաստիճան զինուորական մըն էր նախապէս։ Ձախողած Եօթ Օրուայ պատերազմէն ետք Նախագահ Նասըր հրաժարականը տուաւ բայց Արաբական արժանապատուութիւնը թոյլ չտուաւ Արաբ քաղաքացիին որ իր պարտուած նախագահը ինքն ալ անպատուէ, թէկուզ ան էր որ նախայարձակ էր, եւ չընդունեց Նախագահ Նասըրին հրաժարականը ոչ թէ միայն Եգիպտոսի մէջ, այլ Արաբական տարբեր երկիրներուն մէջ ժողովրդական ցոյցերով։

Հայ պետականութեան այդ օրուան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը իր հրաժարականը ներկայացուց ժողովուրդին  եւ պատերազմէն շուրջ ութ ամիսներ ետք, Յուսին 20, 2021-ին եղաւ ժողովրդական կարգով ընտրութիւն եւ հայաստանի քաղաքացիները մեծամասնութեամբ ըրին իրենց ընտրութիւնը եւ ընտրեցին Նիկոլ Փաշինեանի ղեկավարած  Քաղաքացիական Պայմանագիր դաշինքը։ Իսկ երբ ընդիմադիր ճակատը հարցականի դրաւ ընտրութիւնը եւ դիմեց Սահմանադրական Դատարան՝ընտրուտեան օրինական ըլլալը միաձայնութեամբ  վաւերացուց Հայաստանի Սահմանադրական Դատարանը, թէեւ միջազգային կազմակերպութիւնները ընտրութիւնը գտած էին օրինաւոր եւ օրինապահ։ նշեմ որ նոյն այդ դատական կազմը ազատ արձակեց Ռոպերթ Քոչարեանը։ Կը նշեմ որպէսզի անտեղի առարկութիւններ չըլլան Սահմանական Դատարանին որոշումին նկատմամբ։ 

Չվարկաբեկենք Հայաստանի մէջ աճող եւ ամրապնդուող ժողովրդական կարգերը այլ ջանանք ամրապնդել զանոնք նկատի առնելով որ Պորիս Ճոնսըն իր առաքելութեան շարունակութիւնը կը պայմանաւորէ ժողովրդական կարգով ըլլալիք քաղաքական որոշումին։

 Իսկ ներկայիս Հայաստանի  մէջ ընդիմադիրները իրենց վարած «արտա-խորհդարանական» դիմադութեամբ կը մերժեն նմանօրիկան ժողովրդավարական կարգը՝ առկախ այն իրողութիւնէնն որ չեն յարգեր տակաւին տարի մը չամբողջացած ժողովուրդին ընտրութիւնը։ Եթէ Նիկոլ Փաշինեանը հրաժարի այլ  եւ այլ պատառներով, Աստոուած չընէ, ինչպէս առողջական, ընդիմադրութիւնը կը մերժէ որ Ազգային ժողովը ընտրէ յաջորդ վարչապետը, թէեւ ընդդիմադիր  ղեկավարները՝ Ազգային ժողովին երդուեալ անդամներն են։ Ոչ թէ միայն կը մերժեն  այդ՝ նոյնիսկ չեն առաջարկեր, որքան ալ անհիմն ըլլայ, որ յաջորդ վարչապետը ընտրուի կրկին անգամ արտահերթ ընտրութեամբ։ Ընդիմադիրները կը պահաջեն որ իրենք են որ պիտի նշանակեն յաջորդ վարչապետը, որ ան ալ իր կարգին  կազմէ յաջորդ կառավարութիւնը  եւ այդ կը հաւականին ներկայացնել որպէս Ժողովրդավարութիւն։  Զարմացնող տարօրինակութիւն մը՝ ժողովրդավարութեան ջատագով որեւէ կազմակերպութեան համար, ըլլայ Հայաստանի կամ սփիւռքի մէջ։

Հիմայ ես նոյն այդ յօդուածէն կըմէջբերեմ ՝ «Աչք ունեցողը թող տեսնէ, ականջ ունեցողը թող լսէ, դատողութիւնը չկորսնցնողն ալ թող դատէ եւ գործի անցնի» ե որինակ ունենայ Պորիս Ճանսընը։

 Իր քաղաքական առաքելութեան շարունակութիւնը ժողովրդական կարգով  պայմանաւորող Պորիս Ճանսընէն՝ հոգ չէ թէ ան Թրքական ծագում ալ ունի, Հայաստանի ընդիմադրութիւնը եւ անոր համախոհ եղողները,  ժողովրավարութեան դաս ունին սորվելիք։ Ոչ թէ միայն Վարչապետ Ճանսընէն, այլ նաեւ իր կուսակցութիւնէն որոնց ղեկաւարները արտա. խորհդարանական ցոյց ղեկաւարելու եւ մասնակցելու տրամդրութիւն չունին եւ ոչ ալ հաւանական է որ ունենան։ 

Getting to know Diana Apcar

Getting to know Diana Apcar: "Armenia Crucified" and "One Thousand Tales"

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը։

 

Vahe H. Apelian

Most Armenians know of Diana Apcar as the first Armenian woman diplomat. She is also considered to be one of the first women to have been appointed in any diplomatic post in the twentieth century. What is noteworthy is that Dian never set foot in her beloved homeland she represented as the First Republic of Armenia’s  Honorary Consul in Japan. Those interested may read her biography in Wikipedia

Recently I read two of her books that were gifted to me by Ara Ghazarian, a childhood friend in my days in Keurkune, Kessab. After the death of his wife, Ara married Ellen Ayvazian whom he met in an Armenian Embassy function in Ottawa. Ellen was born in Tehran and studied in Armenia. She was appointed chief executive assistant to the Armenian Ambassador when the Republic of Armenia opened its embassy in Tehran and subsequently in Ottawa. 

Diana Apcar is also the author of several books. The two books Ara gifted me are: “Armenia Crucified” and “One Thousand Tales”. These two books have altogether different, if not contrasting themes. The first is historical and political analysis about Armenia and Armenians. The latter is a collection of tales presumably as told to her by the Armenians passing through Japan. These tales were surely peppered by figments of the Diana Apcar's imagination. 

 “One Thousand Tales” languished as a manuscript. It saw the light of day 67 years after Diana Apcar’s death thanks to the efforts of her granddaughter Lucille Apcar, encouraged by many. It is presumed that Diana Apcar wrote the manuscript between 1920-1923. The book is a collection of sixteen short stories. As to Lucille Apcar, I quote: “Lucille Apcar, born in Yakohama, Japan of Armenian heritage, presently resides in Mariposa, California, her retirement home after 44 years living and working in the San Franciso Bay Area…She has written several short fictions dealing with the personalities of Sierra Nevada foothills, her present home.” 

 Diana Apcar, as noted, is fairly known as the first Armenian woman diplomat. But what seems not  to be known about her is that she was a woman of wide imagination and comes across also as a woman of deep Christian conviction besides being an astute student of the Armenian history, savvy in politics to be entrusted with the the representation of  the first  Republic of Armenia in the imperial Japan. 

As a testament to Diana Apcar’s imagination, Ara Ghazarian,  who happens to be my friend’s namesake but is not elated to him, introduced the book noting that: “Diana Apcar never lived in her beloved homeland or visited such districts as Van, Zeitoun, Kars Hisar, Erzerum, Talvorik, Erznka Edessa, Tigranakert, Konia, Cilicia, or Kharberd. We believe that these stories are based on the reports and stories of the survivors who made their way to Japan from Harbin, China and Siberia: Vlladivostok, and Sakhalin, Russia. The stories with eloquent and impeccable English are among the earliest and most original pieces written about the survivors of the Armenian Genocide.” 

It is highly likely that although Diana Abcar heard these stories from Armenians, but she left her own imprint in retelling the stories in her book. A Christian theme also permeates in some of the tales which is no less a testament of her Christian faith, I quote her reflection on behalf of the hero of the first story or tale she recounted in her book. 

“But though they dominate over our bodies and earthy possessions, they cannot dominate over our spirit and it is the spirit within us that we must endeavor to keep noble and valiant by always striving to follow our Lord Jesus in all things.""

"Time makes changes and there may come our time when our ancient land will be freed from the yoke of the alien oppressor. But we cannot be freed unless we keep the spirit of the nation noble and valiant."

"As a nation we are beggared of independence, but we can abound in good works and continue morally rich."

"Independence is a very precious thing, but noblessness and valor of spirit are more precious even.”

It was a pleasure to read these two books that enabled me to have a better visualization of this unique woman and staunch Armenian, well beyond the general knowledge that Diana Apcar was a trailblazing woman diplomat.

Friday August 14, 2020

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը՝ 

«Ծանոթություն Դիանա Ապքարի հետ

 Ճանաչում ենք Դիանա Ապքարի՝ «Խաչված Հայաստանը» և «Հազար հեքիաթ».

 

Վահէ Հ.Ապելեան

 

 

Հայերի մեծ մասը Դիանա Ապքարի մասին գիտի որպես առաջին հայ կին դիվանագետի։ Նա նաև համարվում է առաջին կանանցից մեկը, ով նշանակվել է որևէ դիվանագիտական ​​պաշտոնում քսաներորդ դարում։ Ուշագրավն այն է, որ Դիանը երբեք ոտք չի դրել իր սիրելի հայրենիք, որը ներկայացնում էր որպես Ճապոնիայում Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պատվավոր հյուպատոս։ Ցանկացողները կարող են կարդալ նրա կենսագրությունը Վիքիպեդիայում

Վերջերս կարդացի նրա երկու գրքերը, որոնք ինձ նվիրել էր Արա Ղազարյանը՝ իմ մանկության ընկերը Քեսաբի Կևրկունեում: Կնոջ մահից հետո Արան ամուսնացել է Էլեն Այվազյանի հետ, ում ծանոթացել է Օտտավայում Հայաստանի դեսպանատանը։ Էլենը ծնվել է Թեհրանում, սովորել է Հայաստանում։ Նա նշանակվել է Հայաստանի դեսպանի գլխավոր գործադիր օգնական, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը բացեց իր դեսպանությունը Թեհրանում, ապա՝ Օտտավայում։ 

Դիանա Ապքարը նաև մի քանի գրքերի հեղինակ է։ Արայի կողմից ինձ նվիրած երկու գրքերն են՝ «Խաչված Հայաստան» և «Հազար հեքիաթ»։ Այս երկու գրքերն ունեն բոլորովին տարբեր, եթե ոչ հակադիր թեմաներ: Առաջինը պատմաքաղաքական վերլուծությունն է Հայաստանի և հայերի մասին։ Վերջինս հեքիաթների ժողովածու է, ենթադրաբար, նրան պատմել են Ճապոնիայով անցնող հայերը։ Այս հեքիաթները, անշուշտ, համալրվել են Դիանա Ապկարի երևակայությամբ: 

 «Հազար հեքիաթ»-ը ձեռագրի պես մնաց. Այն լույս տեսավ Դիանա Ապկարի մահից 67 տարի անց՝ շնորհիվ իր թոռնուհու՝ Լյուսիլ Ապկարի ջանքերի, որոնք խրախուսվում էին շատերի կողմից: Ենթադրվում է, որ Դիանա Ապքարը ձեռագիրը գրել է 1920-1923 թվականներին։ Գիրքը տասնվեց պատմվածքների ժողովածու է։ Ինչ վերաբերում է Լյուսիլ Ապքարին, ես մեջբերում եմ. «Լյուսիլ Ապքարը, ծնվել է Յակոհամա, Ճապոնիայի հայկական ժառանգություն, ներկայումս բնակվում է Կալիֆորնիայի Մարիպոսա քաղաքում, իր ծերանոցում 44 տարի ապրելուց և աշխատելուց հետո Սան Ֆրանցիսոյի ծովածոցում… Նա գրել է մի քանի կարճ գեղարվեստական ​​գրականություն: գործ ունենալով Սիերա Նևադայի ստորոտների, նրա ներկայիս տան անհատականությունների հետ»: 

 Դիանա Ապքարը, ինչպես նշվեց, բավականին հայտնի է որպես առաջին հայ կին դիվանագետը։ Բայց այն, ինչ թվում է, թե հայտնի չէ նրա մասին, այն է, որ նա լայն երևակայության տեր կին էր և ի հայտ է գալիս նաև որպես խորը քրիստոնեական համոզմունք ունեցող կին, բացի հայոց պատմության խորաթափանց ուսանող լինելուց, քաղաքականության մեջ խորաթափանց, որին վստահված է եղել ներկայացնելու գործը։ Հայաստանի առաջին Հանրապետությունը կայսերական Ճապոնիայում։ 

Որպես Դիանա Ապքարի երևակայության վկայություն՝ Արա Ղազարյանը, ով պատահաբար ընկերոջս անվանակիցն է, բայց նրա հետ չհիացած, գիրքը ներկայացրեց՝ նշելով. Հիսար, Էրզրում, Տալվորիկ, Երզնկա Եդեսիա, Տիգրանակերտ, Կոնիա, Կիլիկիա կամ Խարբերդ։ Մենք հավատում ենք, որ այս պատմությունները հիմնված են փրկվածների զեկույցների և պատմությունների վրա, ովքեր ճանապարհ են ընկել դեպի Ճապոնիա Հարբինից, Չինաստանից և Սիբիրից՝ Վլադիվոստոկից և Սախալինից, Ռուսաստան: Խոսուն և անբասիր անգլերենով պատմվածքները Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների մասին գրված ամենավաղ և օրիգինալ ստեղծագործություններից են»: 

Շատ հավանական է, որ թեև Դիանա Աբքարն այս պատմությունները լսել է հայերից, բայց իր գրքի պատմությունները վերապատմելիս իր հետքն է թողել: Որոշ հեքիաթներում ներթափանցում է նաև քրիստոնեական թեմա, որը ոչ պակաս վկայում է նրա քրիստոնեական հավատքի մասին, ես մեջբերում եմ նրա արտացոլումը առաջին պատմության կամ հեքիաթի հերոսի անունից, որը նա պատմել է իր գրքում: 

«Բայց թեև նրանք գերիշխում են մեր մարմինների և երկրային ունեցվածքի վրա, նրանք չեն կարող տիրել մեր ոգու վրա, և մեր ոգին է, որ մենք պետք է ձգտենք ազնիվ և քաջ պահել՝ միշտ ձգտելով հետևել մեր Տեր Հիսուսին ամեն ինչում»:

«Ժամանակը փոխում է, և կարող է գալ մեր ժամանակը, երբ մեր հինավուրց երկիրը կազատվի օտար կեղեքիչի լծից: Բայց մենք չենք կարող ազատվել, եթե չպահենք ազգի ոգին ազնիվ և քաջարի»:

«Որպես ազգ, մեզ անկախություն են խնդրում, բայց մենք կարող ենք առատ լինել բարի գործերով և շարունակել բարոյապես հարստանալ»:

«Անկախությունը շատ թանկ բան է, բայց ազնվությունն ու ոգու քաջությունը նույնիսկ ավելի թանկ են»։

Հաճելի էր կարդալ այս երկու գրքերը, որոնք ինձ հնարավորություն տվեցին ավելի լավ պատկերացնել այս եզակի կնոջը և հավատարիմ հայուհուն, ինչը գերազանցում էր այն ընդհանուր իմացությունը, որ Դիանա Ափքարը հետագային կին դիվանագետ էր:

Ուրբաթ, 14 օգոստոսի, 2020 թ»

 

 

Wooster is Haleb

Vahe H. Apelian

 

In a commentary about a segment of Antranig Zarougian’s book “ Yerazayin Haleb - Dreamy Allepo” I had translated and posted in Keghart.com, Viken L. Attarian from Canada noted the following: “Haleb is undoubtedly a milestone in the evolution of our Armenian Diasporan identity of the post-Genocide period.  I believe that it is there that the future community of Beirut was forged.  And from then on to the different realities of our existence in the West.  In the great migration of our people, Haleb was the first place of a Great Gathering after the initial murderous big bang of the Great Dispersion. The above applies to all aspects of community life, whether they be historical, cultural, political, artistic, literary, and so on.  This is not to minimize the roles of other places.  Far from it. But, if there are temporal and geographic points of reference around which our existence coalesced after 1915, Haleb was surely the first.”

By the same token, if there is a temporal and a geographical point of refence about which the Armenian American existence coalesces in the New World, that undoubtedly would be Worcester, MA, made famous by Dr. Hagop Martin Deranian’s book titled “Worcester is America". The book's title is an actual recorded quote. In fact, it was the author Deranian who told me that.  When an immigration officer on the Ellis Island welcomed an Armenian immigrant to America, the person’s response was, «No, no, Worcester is America». His remark came to define Worcester, MA as the epicenter of the Armenian immigration to the United States dating well before the genocide. 

St. Savior Armenian Apostolic Church

The oldest Armenian church in the Western Hemishpher is credited to be the Saint Savior (Sourp Prgitch) Armenian Apostolic Church in Worcester, MA. It was erected in 1891. In 1952 the church was moved to its present location on Salisbury Street. In 1898, Catholicos of Khrimian Hayrig established the Diocese of the Armenian Apostolic Church in America, which remained stationed in Worcester, MA for the next two decades or so, until it was moved to New York City.

The Armenian Church of the Martyrs

But the first Armenian church, as a body of believers, is credited to the Armenian Evangelical community in Worcester, MA. A plaque in the church noting the milestones of the church notes that “in 1881 – commenced with a prayer meeting at the Home of Mr. and Mrs. Hovhanes Yaziijian”. In 1892 the believers organized and established themselves as a Congregational Church. On December 1, 1901, they dedicated the sanctuary they built as The Armenian Church of the Martyrs in memory of the martyrs of the Hamidian massacre. In this very church the Armenian Evangelical Union of North America (AEUNA) was established in 1902, and the Armenian Missionary Association of America (AMAA) was established in 1918. The church on Osmond Street, is the oldest Armenian church in the Western Hemisphere that is still in use.

Holy Trinity Armenian Apostolic Church

The Holy Trinity Armenian Apostolic Church affiliated with the Catholicosate of Cilicia was established in 1947 at its present location on Grove Street. 

The three churches are within a few miles to each other.

The following three books paint a captivating picture of the Worcester Armenian community. The first written is “Sacrifice and Redemption” by Marion Der Kazarian. The book is a personal memoir that was published in 1995. The author, nee Der Harootunian, was born on April 5, 1909 in Ashodavan, Armenia and came to America with her mother, brothers  and sisters in 1921 and “settled in Worcester, Massachusetts, the New World’s mecca for Armenian immigrants." 

“Worcester is America” by Dr. Hagop Martin Deranian was published in 1998. The commentaries of the book note that “it is richly detailed illustrated study of the early Armenian community in Worcester” and “a dramatic tale of ferocious conflicts and fierce loyalties, told with remarkable gentleness and candor.” 

“Armenians of Worcester” by Pamela E. Apkarian-Russel was published in 2000. It is about the Armenians who found refuge in Worcester, MA and became an integral part of Worcester culture and history.

The Worcester Armenian community is distinct and a unique community, where up to third generation Armenian Americans continue to perpetuate the legacy their forefathers entrusted to them and sustain the institutions of the community.

The other day, on the way to my dental appointment, a seven miles long stretch of a few interconnecting roads; it dawned on me that there are two farms with distinct Armenian names. They are the Davidian's Farm and the Berberia's Farm. They captured my attention, and I became reflective of the Worcester Armenian community. On that spur of the moment, the two farms made the history of the Armenian community in Worcester MA, more palpable to me. 

I thought of capturing a glimpse of the community in this blog.