Karoun (Hapel) Apelian-Der Sahakian of Ghapan (Kapan)

Antranig Chalabian

Much is being written these days about the Syunik region of Armenia. This obituary was written in memory of Karoun (Apelian) Der Sahakian by her nephew Antranig Chelebian over  a decade ago.  Karoun was the maternal uncle of my mother and maternal uncles Antranig and Hovhannes Chelebian. The family was settled in Ghapan upon repatriation from Kessab in 1947. I am posting its translation in her memory.

 

In 1930’s Karoun was a teenage girl with a beautiful face and a sweet voice. Her parents’ house was situated on a hill in Keurkune, Kessab. At times she would stand on the rocky elevation next to their house and sing. Her melodious voice would join the chirping of the birds and be heard afar.

She was engaged at a young age to Kessabtsi Hagop Der Sahagian. Hagop was a driver with an appealing appearance. He ran a taxi service between Kessab and Antioch.

On a Sunday morning the young girls of Keurkune gathered in Karoun’s parental house to have a merry time by singing and dancing.  One of the girls takes down the hunting rifle hanging on the wall in the house and after assuring herself that the gun is not loaded and does not have the triggering capsule on it, starts teasing and scarring the girls by aiming the gun at their faces and pulling the trigger as the girls run for cover. In the ensuing commotion she also aims the gun at Karoun’s face and pulls the trigger. The “empty” gun explodes full force and lodging numerous ball bearings in the socket of one of the eyes of the poor girl.

In no time, the ominous news of the accident spread all over Kessab, agonizing the people over this tragic accident.

Hagop Der Sahagian did not abandon his one eyed and disfigured fiancé. They got married. However, the tragedy in store for this young couple, Karoun and Hagop seemed just to just start.

In those days the shoemakers of Middle East had made a new discovery. They started repairing the worn out soles of the shoes with nail instead of string. A rusty nail from the sole pierces and bloodies Hagop’s foot thumb as he repeatedly breaks the car during service poisoning him. Soon gangrene sets in. The surgeons amputate the thumb and some of the other foot toes. 

Hagop and Karoun repatriated to Armenia with their families. The ravages of the gangrene continued and resulted in further amputation and eventually costing Hagop his life.

Karoun raised the family on her own with assistance from the State. Her son Nshan married and over time her grandchildren married as well.

Some ten years ago Karoun came to America to visit her relatives. Her brother Soghomon Apelian, her maternal uncle Garabed (Charlie) Chelebian, her other maternal uncle, Nshan, had passed away by then in Fresno, her niece Ani (Papken) Apelian -the daughter of her sister Nvart, her niece Zvart (Chelebian) Apelian, her nephews, the children of her paternal uncles - Antranig Chalabian, Mesrob Chelebian, Johnny and Rosemary Chelebian and others. Throughout her visitation she would speak boastfully of her region Kapan in Armenia telling that anyone visiting Armenia should visit the historic Syunik region of Armenia. Whoever has not seen that part of Armenia, she would say, cannot appreciate the natural beauty of Armenia.

Her extended family carved a comfortable living on their own in that mountainous region of Armenia where the Soviet Armenian authorities had settled them after repatriation. However, the family faced hardship anew after the 1990’s political upheaval in Armenia threatening the family even with starvation in that landlocked region of Armenia . Karoun, the much tested matriarch of the family, pulls the family together and keeps them going and assures storing all the necessities for the winter ahead when communication comes to a stand still. After facing and overcoming inordinate challenges in her life, Karoun unexpectedly passed away on December 14, 1996.

Dear Karoun, you faced a lot of misfortunes and overcame inordinate sufferings. Ironically only your unexpected sudden death happened uneventfully without pain and suffering. Praise be God.

 

 

Կնքահայրս՝ Հրաչ Թուրիկեան

Վահէ Յ. Աբէլեան

 

Հրաչ Թուրիկեան

Երէկ, Դեկտեմբեր 19, 2020 երեկոյեան, Տէյզի Թուրիկեանը հեռաձայնեց գուժելու համար իր ամուսնոյն՝ իմ կնքահօրս Հրաչ Թուրիկեանին մահը։ Հրաչը սփիւռքահայ մեր ազգային կեանքէն ներս իր գործօն մասնակցութիւնը ունեցած և հոն իր դրոշմը դրած մարդ մըն էր։ Մահը պատահած էր երկու օր առաջ։

 Կը պատկանէինք տարբեր սերունդերու եւ հետեւաբար իմ կապս իր հետը եղած էր զգացական եւ սկսած էր հօրմէս։ 

Հայրս ծնած էր 1921ի Դեկտեմբերին՝ Քեսապի Քէորքիւնա գիւղին մէջ։ Հազիւ երիտասարդութեան սեմին հասած, ծնողքին հաւանութեամբ 1937/1938 թուականներու խոյս տուած էր իր ծննդավայրէն, երբ մտավախութիւն կար որ շրջանը կրնար կցուիլ Թուրքիոյ։ Հաստատուելով Պէյրութ, ինչ-ինչ պարագաներու տակ  հանդած էր իր ատենին Հայ շրջանակին մէջ մեծ ճանաչում վայելող «Հոթել Լիւքս» հիւրանոցի տէր ու տնօրէնին՝ իր գրչանունով ծանօթ Թուրիկին (Հրաչին հօրը) և հոն ընդունուած է աշխատանքի։ 

Ընտանեկան մթնոլորտին տակաւին կարօտ ունեցող՝ երիտասարդութեան սեմին հօրս համար, Թուրիկեաններուն նահապետական կենցաղը մտերմացուցած էր զինք իրենց։ Հետագային, տէր և տիկին Միհրան և Շուշան Թուրիկեանները դարձած են ծնողքիս ամուսնութեան կնքահայրն ու կնքամայրը, իսկ իրենց մանչ զաւակները` Հրաչն ու Հրայրը, տարիքով հօրմէս քանի մը տարիով աւելի փոքր, եղած են իմ և եղբօրս մկրտութեան կնքահայրերը։

Այսպէս, ընտանեկան սեղմ կապ մը ստեղծուած էր Հրաչ և Հրայր Թուրիկեաններուն, ինչպէս նաև իրենց քրոջ՝ տէր և տիկին Արամ և Քնար Մինասեաններուն հետ։ Տակաւին յիշողութեանս մէջ թարմ է այդ օրերը բնորոշող ընտանեկան հաւաքոյթներուն քաղցր յիշատակները նոյն հիւրանոցին մէջ՝ նահապետական կարգ ու սարքով ճոխ սեղանի շուրջ, ուր բիւրեղացած հայկական մթնոլորտ մը կը տիրէր ու խօսակցութեան առանցքը հայ կեանքը կը կազմէր։

Պատանեկութեանս հայրս զիս յաճախ օրինակ բերած էր Հրաչ Թուրիկեանը իր ընտրած ասպարէզովը եւ ազգային կեանքովը։ Երբ երկրորդական վարժարանը աւարտեցի արդէն որոշած էի դեղագործութիւն ուսանիլ եւ այդպէս ալ եղաւ։

Այսու կը կցեմ իր ամփոփ ինքակենսագրութիւնը։

«Ծնած եմ Պէյրութ, Լիբանան, 15 Ապրիլ 1926-ին։  Նախակրթական ուսումս ստացած եմ Պէյրութի Մխիթարեան վարժարան, իսկ երկրորդական ուսումս շարունակած Սէն Ժօզէֆ Համալսարան։ Պէյրութի Ֆրանսական Բժշկական Համալսարանի Դեղագործական բաժինէն շրջանաւարտ եղած եմ, 1952-ին։

Ամերիկեան դեղերու Abbott Laboratories-ի ընկերութեան մէջ, քանի մը տարի պաշտօնավարելէ ետք, իմ սեփական գործիս նախաձեռնած եմ, 1957-ին, Trans-Medical Co. ընկերութեան անուան տակ, մինչև Լիբանանէն վերջնական մեկնումիս թուականը՝ 20 Դեկտեմբեր 1982։ Այս ժամանակամիջոցին, հինգ մեծ ընկերութիւններու ներկայացուցիչը եղած եմ, Լիբանանի և Միջին Արևելքի քանի մը երկիրներուն համար։ Ունեցած եմ նաև չորս տարբեր ընկերութիւններ, ուտեստեղէնի և խմիչքներու՝ «Amlevco Trading Co.» անուան տակ, Cosmetics-ներու՝ «Tramedico Sarl», «Hospital Products and Equipments»-ի և «Baby Care and Health»-ի ընկերութիւնները։

Ամուսնացայ, 1959-ին, և ունեցայ երկու մանչ զաւակներ։

ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութեան մաս կազմած եմ և 1946-ին, անցած Պէյրութի ՀՅԴ Քրիստափոր Կոմիտէութեան շարքերը։

Առաջին անգամ, 1960-ին, ընտրուեցայ Լիբանանի ՀՅԴ ԿԿ-ի անդամ։

Պէյրութի հօրս պանդոկը ճանչցուած էր իբրև կուսակցական ժամադրավայր և Լիբանան այցելող, գրեթէ բոլոր կուսակցական ընկերներուն նախասիրած կեդրոնը կը նկատուէր։

Այս բախտաւորութեան շնորհիւ, առիթը ունեցած եմ ճանչնալու և մօտէն ծանօթանալու գրեթէ բոլոր դաշնակցական ղեկավարներուն, Պէյրութ իրենց այցելութեանց ընթացքին։ Շատ յաճախ, Կոմիտէներու այցելութեանց և բանախօսութեանց առիթներով իրենց ընկերակցած եմ։

Լաւագոյն յիշատակներ կը պահեմ անխտիր, հետևեալ բոլոր անձերէն՝ Ռուբէն Տէր Մինասեան, Դրօ, Վահան Նաւասարդեան, Սիմոն Վրացեան, Համօ Օհանջանեան, Արշակ Ջամալեան, Շաւարշ Միսաքեան, Արշաւիր Շիրակեան, Գուրգէն Մխիթարեան, Ճագ Մուրատեան, Կ. Դանտրճեան, Հրաչ Փափազեան, Խմբ. Մուշեղ, Լևոն Գալանդար, Վահան Փափազեան, Լազեան, Բժ. Ե. Խաթանասեան, Լևոն Փաշա և շատ մը ուրիշներ։

Թուրիկեան Ընտանիքին մանչ զաւակները ձախէն աջ՝ Հրաչ, Շուշան, Հրայր, Միհրան

Չեմ յիշեր թէ որ տարին էր, Ռուբէն Փաշան և տիկինը, ամբողջ ձմեռը, բնակեցան մեր Ալէյի գիւղի տունը։ Ամէն կիրակի, Ռուբէն Փաշային պատմել կու տայի իր յուշերը, թուրք և քիւրտ գիւղերու մաքրագործումներուն և Հայաստանի հայացումի մասին։ Շատ հաճելի կը պատմէր և իր շրթներէն կախուած, մեծ հաճոյքով, մտիկ կ՛ընէի։ Կիրակի օր մը, երբ շատ կը պնդէի որ պատմէ, Ռուբէն Փաշան, պատուհանէն տեսաւ Խմբ. Մուշեղին գալը և ըսաւ՝ «Հրա՛չ, ի սէր Աստուծոյ, այսօր օձիքս ձգէ, ահա Մուշեղը, իրեն պատմել տուր»։ Այդպէս ալ եղաւ։

Չեմ կրնար մոռնալ Լևոն Գալանդարը, որ բժշկուելու համար, Պէյրութ եկած էր և հօրս պանդոկը մնաց, աւելի քան վեց ամիս։ Հետաքրքրական պատմութիւններ ունէր, ազատագրական շարժումի շրջանին, զէնքի և փամփուշտի փոխադրութեան ընթացքին, պատահած դէպքերուն և յատկապէս վրացի յեղափոխականներուն հետ, իրենց գործակցութեան մասին։ Օր մը, վրացիները, Լևոն Գալանդարէն կու գան խնդրելու, որ Դաշնակցութիւնը գործադրէ մահավճիռի իրենց որոշումը։

Գալանդար կ՛ընդունի վրացիներուն առաջարկը և իրենց կու տայ ընկեր մը, որուն ցոյց պիտի տային մահուան դատապարտուած Զօրավարը։ Երկու վրացիները ճամբայ կ՛ելլեն, ընկերոջ ընկերակցութեամբ, երբ կամուրջին վրայ, կը տեսնեն զօրավարին իրենց կողմ գալը, ընկերոջ ցոյց կու տան, և երբ, ան կը մօտենայ իրենց, ընկերը կը կրակէ ու կը սպանէ զայն և կը փախչի։

Երկու վրացիները կը մարին և գետին կ՛իյնան։ Վրացիները, յաջորդ օրը, կ՛երթան Դաշնակցութեան ակումբը և կ՛ուզեն ճակատէն համբուրել այդ հերոս ընկերը։

Գալանդար կը պատասխանէ՝ «Սպանեցինք այդ ընկերը»։

Վրացիները, զարմացած իրարու երես կը նային և Գալանդարին կ՛ըսեն՝ «Դուք, ինչպէ՞ս կը սպանէք այդպիսի հերոս մը»։

Գալանդար կը բացատրէ թէ, ընկերը, այդ օրը, զօրավարը սպաննելու հրահանգ չունէր և կը ճամբէ վրացիները։

Ըստ Գալանդարին, եթէ այդպէս չվարուէր, ընկերը կրնար վտանգուիլ, վրացիներու անգաղտնապահութեան պատճառով։

Նոյնքան հաճելի և հետաքրքրական էր, լսել Արշաւիր Շիրակեանին ահաբեկչական արարքներուն մասին։

Իսկ, Դրօ-ի և Վահան Նաւասարդեանի, հօրս հետ, «թավլիի» մրցումները, աւելի կռիւի բնոյթ ունէին և հեռուէն կը լսուէր իրենց աղմուկը։

Դրօ, պարտուիլ չէր սիրեր և պարտուելու պարագային «թավլին» կոտրելու կ՛ելլէր և ամուր կը գոցէր։

Նաւասարդեան, ամէն անգամ որ պարտուէր, երդում կ՛ընէր ալ չխաղալ հօրս հետ, բայց, յաջորդ օրը, կը կրկնուէր նոյն պատմութիւնը։

Այս «թավլիի» մրցումներուն, հետաքրքրութեամբ կը հետևէին խումբ մը ընկերներ, և կը քաջալերէին մէկը կամ միւսը։

Չեմ կրնար մոռնալ Արշակ Ջամալեանին արտասանութիւնները։

Զարմանքով կը յիշեմ մինչև այսօր, թէ ինչպէ՞ս ժամերով կ՛արտասանէր, ամէն երեկոյ, երբ քալելու կ՛ելլէինք, հօրս պանդոկէն մինչև Օթէլ Սէն Ճորճ։

և այսպէս, բոլորին մասին, կրնամ երկար գրել։

Այս մթնոլորտին մէջ հասակ նետած եմ, անմոռանալի, այդ ղեկավարներուն ազդեցութիւնը մեծ եղած է իմ վրաս։

Անդամակցած եմ զանազան կազմակերպութիւններու՝

1953-1985 Լիբանանի Դեղագործներու Միութեան անդամ

1964-1984 Վարչութեան անդամ

1979-1982 Վարչութեան քարտուղար 

Լիբանանի Առողջապահութեան Նախարարութեան

1964-1982 Դեղերու արձանագրութեան յանձնախումբին անդամ

1964-1982 Դեղերու գործարաններու յանձնախումբին անդամ

1965-1981 Ազգային Բուժարանի Խնամակալութեան անդամ

1968-1981 Խնամակալութեան Ատենապետ

1973-1975 Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան անդամ 

1975 Լիբանանի Social Security-ի դեղերու բաժնի կազմակերպիչ 

1977 Լիբանանի Միջ-Համայնքային Միութեան հիմնադիր անդամ 

1977 USA Friends of Lebanon կազմակերպութեան հիմնադիր անդամ 

1994 ՀՅԴ Վերականգնումի Շարժումին հիմնադիր անդամ 

1997 Հայ Համաշխարհային Ընկերակցութեան հիմնադիր անդամ

1991-էն ի վեր The Sovereign Order of the Oak-ի միակ հայ անդամ (Knight Companion of the Sovereign Order of the Oak»»

Այսպէս վէրջ գտաւ Լիբանահայ քաղաքացիական պատերազմին եւ անկէ առաջ գործունեայ սփիւռքահայ սերունդին վերջին Մոհիկաններէն՝ Հրաչ Թուրիկեանին կեանքը, Գանատայի Թորոնդո քաղաքին մէջ։

The Sad State of a Traumatized Nation

Vahe H. Apelian

 

I am not a psychologist or psychiatrist but it is fairly commonly understood by the laity at large that rape victims experience psychological trauma that include disruption of their normal physical activities and in their interpersonal relations due to the emotional damage they incur. Clinicians even have coined a term for it, Rape Trauma Syndrome.

The unprovoked attack on Armenia by the Turkabaijan forces on September 27, 2020 was no less a recent rape of the Armenian nation on the verge of recovery from the devastating genocide it experienced in 1915. Many members of the 3rd or 4th post genocide generation claim on social media that it is now that they are appreciating the trauma their surviving forefathers experienced and what they had to go through.

It is not uncommon that the immediate social entourage of the victim, maybe even family members, blame the victim for the rape, alleging that the victim was reckless or had not taken precautions that would have prevented or avoided the person from being raped.  To this day it is not uncommon to read about countries that tend to blame, if not also punish, the victim of a rape, no less than punishing the perpetrator, 

It appears the Armenian nation is experiencing the same. The dictates for ending the war that were brokered by the Russians and were signed a month ago, on November 9 or 10, have traumatized the nation in a way and in a magnitude the nation had not experienced since 1915. But the nation has turned upon itself in an emotionally charged blame game and finger pointing. The rage the Armenians display are more directed at its government, under whose watch the unprovoked TurkaBaijan attack took place. Those who supported the Nikol Pachinyan led Velvet Revolution are no less blamed for having  supported the current Nikol Pachinyan led government and allege that it was the incompetence of the government that brought the catastrophe upon Armenia. Social media is abounded with comments and commentaries blaming the commander-in-chief PM Pachinyan for having signed the dictates of the victor which were mediated by the Russians and accuse him for being a traitor or for having engaged in a treasonous act.

The forces that opposed the PM Pachinyan government from the get-go, see their opposition validated. A coalition of 17 organizations is demanding PM Pachinyan's resignation and even are threatening to have him resign by forceful widespread civil disobedience. While those who support the PM and its government, see in the opposition a political revenge that transcends the war the country lost because the PM has accepted the responsibility of the war but claims that his government's priority is to address the aftermath of the war and has put forth an agenda that does include a national election in  six months.

In short, the nation is in a turmoil, ready to “devour” (յօշոտել) each other.

Recently a friend from Armenia reported that these days people attend the  Saint Gregory the Illuminator Cathedral in Yerevan more than usual where they offer a prayer, at times remain seated in it for many hours hearing the mass to console themselves through the tragedy that befell upon them. Naturally, it is expected the church be the avenue for the traumatized nation to find comfort and renewal and expect to find similar comforting message and encouragement from its ecclesiastical fathers as honest brokers between the emotionally charged sides,

But, yesterday I heard Catholicos Aram I of the Catholicosate of Cilicia read  from his throne a pontifical letter addressed to the nation and presented to the nation a political route that is verbatim to what the opposition is advocating for the nationally elected PM to resign and be replaced by a candidate the opposition presents, who in turn will then hold a national election in the near future but himself will not take part in the election. 

I felt aghast. I had never imagined to hear from Catholicos Aram I, the kind of the pontifical letter he read to the nation in a tone befitting a catholicos . I wonder if there have been precedents tor such letters, the crux of which pertains to advocating a politicalfaction among the sons and daughters of the nation, his flock, who are pitted against each other in the free and independent Armenia we aspired. I understand the Karekin II of Etchmiadzin has also called for the PM to resign. The Armenian Apostolic church thus ceased to be a mediator in the ongoing sad state, saddening it more. The Apostolic church also ceased to be an instrument to quell emotions bordering to enmity and is now a partisan in favor of the opposition. In short, the shepherd ceased shepherding the whole flock and attending to their individual needs equally to bring cohesion in the flock.

Regrettably, there seems to be no one, and no institution is left to mediate in the ongoing inflammatory political process in Armenia. At least temper the language. If the Armenians are going to look for spiritual guidance that transcends politics, they may have to turn to their pagan gods Aramazt, Vahakn, Anahid, who truly transcend politics in their beloved Armenia; or find solace and wisdom in their Christian faith to temper venting on the streets in Yerevan, their frustrations and anger towards each  and to their nationally elected government humiliated by Armenia's arch enemies the Turks and the Azeris. . 

 

Is it Worth it?

Sako Gekchyan

 

Sako Gekchyan is a young man I befriended on Facebook. Sako is a proud ethnic Armenian who is spiritually a “Christian Mystique” for he hates fundamentalism. He notes that he is an underground rapper and R&B singer. The text below is a comment he posted recently on his page. I took the liberty of copying it to share with the readers of my blog and titled it “Is it Worth it?”.

 

Amidst all the heartbreak that has been caused by this war, I have been seeing a sentiment that I have encountered on and off throughout the years. There have been those who have echoed this sentiment as far back as the aftermath of the Hamidian Massacres. 

The sentiment I am referring to is the appeal to national suicide. Some have said that given how much our people have suffered over the centuries, given all the persecution and hardships we have faced and continue to face, would it not be better if we simply gave up and assimilated into surrounding cultures to make it easier on ourselves? After all, to be Armenian is to experience a heartbreak that very few peoples on this earth have known. If our people are going to constantly be fighting for their survival and that of their culture and civilization, would it not be better if we simply ceased to be? Would it not be better if Armenians collectively left Armenia and let it fall to the Turks? After all we have prospered in the diaspora. We have become successful business owners, academics, inventors, politicians and more. We would be a blessing to the nations we would settle in, a very educated and successful migrant people. To be Armenian is to suffer and for some among us, the suffering and pain are just not worth it. After all, is land, however sacred, worth all this blood?

My answer to this is unequivocally YES!

It’s not just a matter of having a land for the sake of having a land. Those barbarians would wipe our historical legacy off the face of the earth by destroying all our monuments and probably building mosques on top of them. 

As an individual, I feel purposeless if I am not serving a cause greater than myself. This is especially true for me because I am not particularly religious. Helping promote the cause of my people gives me meaning and purpose. I have had other goals. I am a singer and music producer. I have also considered video game design. I could easily pursue these career goals and they would give me a measure of satisfaction and fulfillment. But my heart would always be uneasy because my success, my personal accomplishments would feel incomplete if they are not in some way helping work towards a better future for my people. My Armenian culture is an inseparable part of my identity and I could never be anything but Armenian. 

Yes our nation has been fighting for its survival for centuries. Today our country is riddled with cowards and mobsters. At times it seems like our future is bleak and hopeless. But now is not the time to be victims, now is the time to be victors. We have poverty, war and suffering because of our own stupidity. We can blame the Turks all we want but at the end of the day we have to realize that they can’t do anything to us that we don’t allow them to do through our own negligence, in fighting, self-sabotage, jealousy and apathy. All this means is that we need to do better and work more intelligently as a people. 

If one truly cares about his people and his culture, he realizes that the survival of the civilization transcends the survival of individuals. 

I understand if someone has a simple desire to live a happy and fulfilling life, raise a family and die peacefully with his only concern being his loved ones. I don’t judge people with this conviction. If you hold to this way of thinking I respect you because nationalism is a heavy burden to bear. I myself have had days when I have thought along these lines.

But I myself and many other Armenians are willing to carry this burden and all the pain and suffering that come with it because we are not thinking about ourselves and our immediate loved ones, we are thinking about our future generations having a motherland they can be proud of, a motherland that can finally experience long-term peace and prosperity without the constant threat of annihilation, a motherland that is known throughout the world as a bastion of innovation, human rights, literature, music, the visual arts, philosophy and science, a motherland who’s ancient history is as known to the world as that of the Greeks, Romans, Persians and Egyptians. 

This is the hope and the future for which I am willing to give everything.

 

A Hero in its Own Right

Krikor Kradjian

Krikor Kradjian reported this story from Yerevan where he has been staying lately. I have attached the original story I translated. Vahe H. Apelian.

The heroic deeds of the Armenian soldiers and volunteer combatants will be talked about and told for a long time. 

This one is just one of such heroic stories but its hero is man’s best friend, a pooch, named “Johnny”.

During one of the heavy bombings in the second week of the war, freedom fighter and volunteer combatant Romik Aghekian heard voices from an uninhabited house in ruins. Thinking that there might be wounded people under the rubble, he went to the house and hurriedly removed the piles of stones and planks. To his surprise a dog appeared. It was probably abandoned by its master fleeing the war zone in a hurry.

Romik rescued the dog and took it to one of the trenches of his unit. His comrades-in-arms first complained about bringing an unfamiliar and an abandoned dog there. But in a few days, the friendly and affectionate dog won everyone's sympathy.

Romik named the friendly Fido, “Johnny”.

Sarine, Krikor Kradjian's niece, with Johnny

“Johnny” remained on the front line for about a month and took part in the military operations. Surely, you might wonder, how did it take part? Surprisingly, every time the enemy batteries readied; the clever dog sensed the upcoming bombing, left the trench and ran to the shelter, where it barked so that its new owner and his comrades-in-arms too would come and take shelter. Thus, Johnny very often saved the lives of the boys.

 During one of the last days of the war, Romik was severely wounded. His comrades-in-arms gave him first aid and then drove him to the hospital in a  transport vehicle for the wounded. "Johnny" tried very hard not to leave his new master and stay with him, but to no avail. The faithful dog started running and chasing the departing vehicle in vain and when it realized that it would have been impossible for it to reach the vehicle, the pooch cleverly sneaked and hid itself in the truck in which some of Romik's comrades-in-arms were sitting to follow and assure the safe transportation of their wounded comrade-in-arms to the hospital.

Courtesy Krikor Kradjian

The vehicle transporting Ramik and the truck that followed it crossed the Lachin corridor to Goris, from there to Sisian, and finally to Yerevan. Throughout that long drive, stretching over 300 kms, "Johnny" remained guarded, silent and hidden until they arrived at the Republican Hospital No. 1, where Romik underwent surgery and lost his left leg. Throughout the operation and Ramik’s ensuing recovery, “Johnny” waited impatiently day and night, at the entrance to the reception, for the news of Ramik’s recovery.

When Romik's relatives informed him of “Johnny”'s devotion, Romik pulled himself, and with the doctor's permission and the assistance of his friends, he sat on a wheelchair and was driven outside to pat his faithful dog and assure it that all is well and that he is healthy.

Many of the hospital's current attendees, as well as doctors, nurses and staff, have taken a liking of  the faithful cannine.  It appears it waits for the recovery of its rescuer and new master, Romik, so that he will come out of the hospital and they will go home together.

 

Courtesy Krikor Kradjian

Պատերազմէն ետք երկա՜ր ժամանակ պիտի խօսուի ու պատմուի հայ զինուորի եւ հայ կամաւորի հերոսական արարաքներուն մասին:

Այս մէկը, հերոսական պատմութիւններէն մէկն է միայն որու հերոսը... շուն մըն է՝ «Ճոնի»-ն:

Պատերազմի երկրորդ շաբթուայ ծանր ռմբակոծութիւններէն մէկուն, ազատամարտիկ- կամաւոր Ռոմիկ Աղեկեանը անմարդաբնակ փլատակ տան մը մէջէն ձայներ կը լսէ: Մտածելով, որ վիրաւոր անձեր կրնան ըլլալ,, կը սկսի հապճեպ հեռացնել կուտակուած քարի եւ տախտակի բեկորները: Եւ ի զարմանք, կը յայտնուի շուն մը, հաւանաբար լքուած, հապճեպ կերպով պատերազմի գոտիէն փախչող իր տիրոջմէն:

Ռոմիկ կ՛ազատէ շունը եւ կը տանի զայն իր զորաբաժնի խրամատերէն մէկուն մէջ: Զինակից ընկերները նախ դժգոհութիւն կը յայտնեն անծանօթ-անտէր շուն մը բերելուն համար: Քանի մը օր ետք, մարդամօտ եւ բարի շունը կը սիրաշահի բոլորին համակրանքը:

Ռոմիկ զայն կ՛անուանէ «Ճոնի»:

Մօտաւորապէս ամիս մը «Ճոնի»-ին կը մնայ ճակատային գիծին վրայ եւ կը մասնակցի զինուորական գործողութիւններուն: Անշուշտ պիտի հարցնեք՛ թէ ինչպէ՞ս:: Զարմանալիօրէն ամէն անգամ որ թշնամի մարտկոցներ ռմբակոծման պիտի սկսին, խեքացի շունը նախզգալով կը ձգէ խրամատը եւ կը վազէ պաշտպանուելու ապաստարան ուրկէ հաչոցով կը զգուշացնէ իր նոր տիրոջ եւ զինակիցներուն, որպէսզի իրենք ալ գան ու պաշտպանուին: Այսպէս, «Ճոնի»-ն շատ յաճախ կը փրկէ տղոց կեանքը: Պատերազմի վերջին եւ դեժ  օրերէն մէկուն, Ռոմիկ ծանր կերպով կը վիրաւորուի: Զինակից ընկերները, նախնական օգնութիւնը կատարելէ ետք, հիւանդատար ինքնաշարժով կը քշեն դէպի հիւանդանոց: «Ճոնի»-ն շատ կը փորձէ չլքել իր նոր տէրը եւ հետը մնալ, սակայն անօգուտ: Հաւատարիմ շունը երկա՜ր կը վազէ եւ կը հալածէ հեռացող  հիւանդատարը եւ երբ կը տեսնէ թէ անկարելի է հասնիլ ինքնաշարժին, խելքը կը գործածէ եւ գաղտագողի կը մտնէ այն բեռնատար ինքնաշարժին որու մէջ տեղ գրաւած էին Ռոմիկի զինակիցներէն ոմանք, որոնք մտահոգ իրենց ընկերոջ վիճակով կը հետեւէին վիրաւորին:

Մարտակերտէն Լաչինի միջանցքէն դէպի Գորիս, անկէ Սիսիան եւ վերջապէս Երեւան երկար ճանապարհը՝ երեք հարիւր հիսուն քիլոմեթր , «Ճոնի» կը մնայ պահուըտած եւ լուռ մինչեւ հասնին Հանրապետական թիւ մէկ հիւանդանոց:

Ռոմիկ կ՛ենթարկուի վիրաբուժական գործողութեան եւ կը կորսնցնէ իր ձախ ոտքը: Իսկ շնիկը ընդունարանի մուտքին, գիշեր ու ցերեկ անհամբեր «լուրի» կը սպասէ:

Երբ Ռոմիկի բարեկամները տեղեակ կը պահեն զինք «Ճոնի»-ի նուիրուածութեան մասին, որոշ չափով ինքզինք գտնելէ ետք  եւ բժիշկին արտօնութեամբ ան կառքի վրայ նստած կու գայ իր հաւատարիմ շունը տեսնելու, շոյելու եւ վստահեցնելու, որ լաւ եւ առողջ է:

Ներկայիս հիւանդանոց այցելողներէն շատեր ինչպէս նաեւ բժիշկներ, բուժքոյրեր եւ անձնակազմ, բոլորին սիրելին է «Ճոնի»-ն: Կ՚ապրի այն յոյսով, որ իր ազատարար եւ նոր տէրը՝ Ռոմիկ ապագինած դուրս պիտի ելլէ հիւանդանոցէն եւ միասին երթան տուն:

Courtesy Krikor Kradjian

 

 

Տխուր Լուրեր Բարեկամէս

Վահէ Յ Աբէլեան

Բարեկամս է որ կը գրէ Երեւանէն՝

«Աշխարհի տարածքին հազարաւոր հայկական եկեղեցիներէն՝ Հայաստանի, արեմտեան հայաստանի, Պոլսոյ, միջին արեւելեան երկիրներու, Եւրոպայի տարածքի, Ամերիկեան աշխարհամասի ... ամենէն խորհրդաւոր, այս օրերուն տխուր եւ ճնշիչ եկեղեցին Երեւանի Գրիգոր Լուսաւորիչ մայր տաճարն է։

«Տէր ողորմիայ»-ի մեղմ երաժշտութեան ներքեւ մարդիկ երկիւղածութեամբ, երբեմն ժամեր նստած կամ ծունկի եկած, արցունքոտ աչքերով կ՚աղօթեն։ Ոմանք սեւերած խորանին, աչքերը բաց կը դիտեն, ուրիշներ լաւ մը լալէ ետք հոգեպէս հանգչած, ետ-ետ քայլերով դուրս կու գան։

 

Հիմա ըսէ՚ք, ինչպէ՞ս չհուզուիլ

Չկան բառեր բացատրելու մեր վիճակը։

Վէրքը այն խորն է որ կը կարծեմ մի միայն ժամանակը կրնայ բուժել կամ ...

Մեր սերունդը կարելի է կոչել «կորստեալ սերունդ»։ Մինչեւ Սեպտեմբեր 27-ն կը կարծէի ըլլայ մեր երազներու իրականացման սերունդէն։

Ինքզինքս բախտաւոր նկատած էի Հայաստանի անկախութեան ականատես եղած ըլլալուս։ շատեր անցած-գացած են առանց տեսած ըլլալու եռագոյնը ՄԱԿ-ի շէնքի վերեւ, հզոր հայկական բանակ, պետականութիւն, դրամանիշ, լսած ըլլալու «մեր հայրենիք ազատ անկախ...»։

Յուսամ յաջորդ սերունդները աւելի լաւը կ՚ապրին եւ կը տեսնեն։»

Իսկ ես կը պատկերացնեմ որ ժամանակն է որ մենք ալ մեր կարգին մեր օրհնութիւնները փոխանցենք մեր յաջորդ սերունդներուն այնպէս ինչպէս ըրին Յովհաննէս Թումանենաին նախնիկներ՝ «ապրե՛ք երեխեք, բայց մեզ պէս չապրե՛ք»։ 

 

ՀԻՆ ՕՐՀՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

Կանաչ, վիթխարի ընկուզենու տակ,

Իրենց հասակի կարգով, ծալպատակ,

Միասին բազմած,

Մի շըրջան կազմած,

Քեֆ էին անում

Եվ ուրախանում

Մեր հըսկա պապերն ու մեր հայրերը՝

Գյուղի տերերը։

 

Մենք, առույգ ու ժիր գեղջուկ մանուկներ,

Երեք դասընկեր,

Նըրանց առաջին գըլխաբաց կանգնած,

Ձեռքներըս խոնարհ սըրտներիս դըրած,

Զի՜լ, ուժեղ ձայնով նըրանց ըսպասում―

Տաղ էինք ասում։

Երբ զըվարթաձայն մեր երգը լըռեց,

Մըռայլ թամադեն բեխերն ոլորեց,

Նըրա հետ վերցրին լիք բաժակները

Բոլոր մեծերը

Ու մեզ օրհնեցին. ― «Ապրե՛ք, երեխե՛ք,

Բայց մեզ պես չապրեք...»

 

Ժամանակ անցավ, նրանք էլ անցան,

Զըվարթ երգերըս վըշտալի դարձան.

Ու ես հիշեցի մեր օրը լալիս,

Թե մեզ օրհնելիս

Ինչու ասացին. — «Ապրե՛ք, երեխե՛ք,

Բայց մեզ պես չապրեք...»

 

Խաղաղությո՜ւն ձեզ, մեր անբա՛խտ պապեր,

Ձեզ տանջող ցավը մե՛զ էլ է պատել։

Այժըմ, տըխրության թե քեֆի ժամին,

Մենք էլ՝ օրհնելիս մեր զավակներին՝

Ձեր խոսքն ենք ասում. ― «Ապրե՛ք, երեխե՛ք,

Բայց մեզ պես չապրեք...»

 

The Upper Floor (Vernatun / Vernadoun)

Vahe H. Apelian

I post this picture courtesy of  Facebook group called Դիմատետրի Մտքի Բարեկամներ (Facebook Friends of the Mind), which is administered by George Ambardjian. The characters in the picture were identified there. The information I posted about each person depicted in the painting is mostly from the Wikipedia. I used either the Eastern or the Western Armenian phonetic transliteration. 

The painting is attributed to Dimitry Nalbandyan (Դմիտրի Նալբանդյան). He was a Soviet Armenian painter People’s Artist of the USSR, member of the USSR Academy of Arts, Hero of Socialist Labor, twice winner of Stalin Prize. He was born  on September 15, 1906 in Tibilisi, Geogia and died on July 2, 1933 in Moscow, Russia. 

The painting is titled Vernadoun (Վերնատուն), which literally means the upper floor.

The eminent man of letters Hovhannes Toumanian founded a literary club in 1899. The members of the club met in the Toumanyan’s apartment, which was located at 44 Behrutyan Street, Tbilisi (Georgia), on the fourth floor, whence the name of the gathering came to be known as Vernatun (Vernadoun). The term is still used to this day in reference to meeting by prominent persons for a cause be it literary or political.

The members of the get together met once or twice a week and socialized. During these meetings, these great men of letters read and discussed the works of new and classic authors of Armenian and world literature, as well as presented their own literary works for general criticism.

The Vernatun existed for the next seven to eight years and ceased to exist at the end of 1908. The gathering became the cornerstone of the "Caucasian Society of Armenian Writers", which was founded in 1922, with Hovhannes Toumanian as its president.

The painting is the artist’s rendering of some of the notables in Armenian history who met in Hovhannes Toumanyan’s house. Not all who attended the get together in the Toumanian’s upper floor apartment were always men of letters. It is claimed that General Antranig attended also whenever he was in Tbilisi. It is also said that he was a superb raconteur and mesmerized his audience.

The following are depicted in the painting.

1. ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՍՊԵՆԴԻԱՐՅԱՆ (ALEXANDER SPENDIARYAN)

Born on November 1, 1871 in Kakhovka, Ukraine

Died on May 7, 1928 in Yerevan, Armenia

Alexander Afanasyevich Spendiaranov was a Russian and Soviet composer, conductor, founder of Armenian national symphonic music. 

2. ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՇԻՐՎԱՆԶԱԴԵ (ALEXANDER SHIRVANZADE)

Born on April 18, 1858 in Sirvan, Azerbaijan

Died on August 7, 1936, Kislovodsk, Russia

Alexander Movsisian, better known by his pen name Alexander Shirvanzade, was  an Armenian playwright and novelist.

3. ԳևՈՐԳ ԲԱՇԻՆՋԱՂՅԱՆ (GEVORG PASHINJAGHIAN)

Born on  October 28, 1857 in Sighnaghi, Georgia

Died on October 4, 1925 in Tbilisi, Georgia

He was an Armenian painter who had a significant influence  on Armenian landscape painting.

4. ՎԱՀԱՆ ՏԵՐՅԱՆ (VAHAN TERIAN)

Born on January 28, 1885 in Tiflis Governorate

Died on January 7, 1920 in Orenburg, Russia

Was an Armenian poet, lyrist, and public activist. He is known for hos sorrowful, romantic poems, the most famous of which are still read and sung in their musical versions.

5. ՂԱԶԱՐՈՍ ԱՂԱՅԱՆ (GHAZAROS AGHAYAN) 

Born on  April 4, 1840 in Tiflis Governorate

Died on July 20, 1911 in Tbilisi, Georgia

He was an Armenian writer, educator, folklorist, historian, linguist and public figure.

6. ԴԵՐԵՆԻԿ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ (TERENIG DEMIRCHIAN) 

Born on February 6, 1877 in Tbilisi

Died on December 6, 1936 in Yerevan.

He was an Armenian writer, novelist, poet, translator, and playwright

7.ՊԵՏՐՈՍ ԱԴԱՄՅԱՆ (BEDROS ADAMIAN)

Born on 1849, Constantinople (Istanbul), Ottoman Empire

Died on June 3, 1891, Constantinople (Istanbul), Ottoman Empire

He was an outstanding Armenian actor, poet, artist and pubic figure. According to Russian critics his interpretation of Hamlet and Othello put Adamian’s name among the best tragedians of the world.

8. ՎԱՐԴԳԵՍ ՍՈՒՐԵՆՅԱՆՑ (VARTGES SURENIANTS)

Born on February 27, 1860 Akhaltsikhe, Georgia

Died on April 6, 1921, Yalta

He was an Armenian painter, sculptor, illustrator, translator, art critic , and theater artist. He is considered the founder of Armenian historical painting. His paintings feature scenes from Armenian fairy-tales and various historical events.

9. ՄԱՐՏԻՐՈՍ ՍԱՐՅԱՆ (MARDIROS SARIAN) 

Born on February 28, 1880 in Nakhichevan-on-Don, Russia

Died on May 5, 1972 in Yerevan, Armenia 

He was an Armenian painter, the founder of modern Armenian national school of painting.

10. ԵՂԻՇԵ ԹԱԴևՈՍՅԱՆ, (YEGHISH TATIOSSIAN)  (1870-1936)

Born on September 14, 1870, in Vagharshabad (Armenia) 

Died on January 27, 1936,  in Tblisi, Georgia 

He was a famous Armenian landscape painter. This year (1920) the Armenian government celebrated the 150the anniversary of his birth.

11. ԿՈՄԻՏԱՍ (KOMIDAS) 

Born on October 8 1869 in Kutahya, Turkey 

Died on October 22 , 1935 Villejuif, France

He was an Armenian priest, musicologist, composer, arranger, singer and choirmaster who is considered the founder of the Armenian national school of music. He is recognized as the one of the pioneers of the ethnomusicology.

12. ՍՏԵՓԱՆ ԼԻՍԻՑՅԱՆ (STEPAN LISITSYAN)

Born on October 4, 1865, Tbilisi, Georgia

Died on January 4, 1947, Yerevan, Armenia 

He was an Armenian historian, translator, pet an public figure.

13. Ավետիք Իսահակյան (AVETIK ISAHAKYAN) 

Born on October 30, 1875 in Gyumri, Armenia

Died on October 17, 1957 in Yerevan, Armenia

He was a prominent Armenian lyric poet, writer, and public activist.

14. ՀԱԿՈԲ ՀԱԿՈԲՅԱՆ (HAKOB HAKOBYAN)

He was born on May 29, 1866, in Tblisi

Died on December 13, 1937 in Tbilisi, Georgia

He was a poet, translator and an influential writer. 

15. ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ (HOVHANNES TOUMANYAN) 

Born on February 10, 1869, Lori Province, Armenia

Died on March 23, 1928 in Moscow, Russia

He was an Armenian poet, writer, translator, and literary and public activist. He is the national poet of Armenia. Tumanyan wrote poems, quatrains, ballads, novels, fables, and critics and journalistic articles.

Note: I would like to thank Paris Erganian for noting my error and correcting the biographical information about Hagob Hagobyan/Hagop Hagopian), 10/21/2021.