Heavenly Kessab

Heavenly Kessab

A chapter from Zaven Khanjian’s book titled Haleb (Aleppo)
Abridged and translated by Vahe H. Apelian

While our homes and schools in Haleb were each a small spiritual Armenia, Kessab, on the other hand, was for us the only tangible, tasteful, huggable, historic and ancestral Armenian soil. Let Kessabtsis remain assured that we lay no territorial claim when we state that Kessab was our Armenia as well. This Armenian speaking, breathing and heart-beating northeastern Syrian corner was the magnet for our summer vacation; a most beautiful mountainous resort comprised of its namesake main village, Kessab, and surrounded by the Armenian inhabited, Armenian speaking but Turkish named villages.

In those days the inhabitants of Kessab were few. They thus became the close acquaintances of those who visited Kessab, especially when visiting the same village summer after summer and especially when both the visitors and the locals were members of the same denomination. Keurkune first, followed by Ekiz-Olough and then Kessab became the summer long camping centers for the youth of the Armenian Evangelical Christian Endeavor -Chanits.  

Resting at the foot of a hill, the center for our summer vacation in Keurkune was a stone walled one storied building whose doors and windows remained without panels. It was not only the mountain winds that breezed through it, but also our childhood curiosity that took wing and fired our imagination as to what possibly could lay behind that hill. In time we discovered, to our disappointment, that what lay behind the hill was the dirt road that snaked through keurkune and Ekiz-Olough.We then wondered what lay further away?

In time we grew taller and with the passing years we climbed to the highest peak of Kessab, that of Mount Silderan. Many a time we passed by the icy waters of Chalma’s spring and its majestic chestnut tree and gazed with wander the vast expanse of the blue water of the Mediterranean Sea. It was way too early for us then to ponder what lay beyond the blue waters and be drawn by the deceptive allure of the Western Civilization.

My contemporaries and I owe a lot to Kessab. In that mountainous and borderless environment, one attempts to soar with eagles. The pine trees there proudly stand tall, sky high. The apples, the figs, the wild berries you come across at every pace taste heavenly in Kessab. It is there when you experience freedom and feel closer to the Heavenly Father and come to worship both the Creator and the Creation and exalt God in the highest with an unyielding earnest to live free.

Kessabtis are a happy bunch, even though Kessab was not spared from the destructive and annihilating policies of the Young Turks. The surviving Kessabtis returned to their homes and stayed there. Where else west of Mount Massis1 has an Armenian enclave continued to embrace the descendants of the House of Torkom2 for longer? Aside west of Massis, which another Armenian enclave has had the good fortune to continue living on its ancestral soil for longer Kessabtsis were salvaged because somewhere, somehow, someone - a blessed creature - whether an official of the Ottoman Empire or of the Colonial French mistakenly drew the line that left Kessab inside Syria. The latter in turn embraced it with a sincere welcome and assured its safety.

Nowadays Kessabtsis are more of immigrants than native, more of them live outside than inside Kessab. They are more scattered worldwide than congregated in their native enclave. However, all these changes have come about out of free will choices and not due to any persecution, threat, or forced displacement. There was a time when the Kessabtsis toiled the land and were more of villagers. They left their pickaxes, shovels and scoops in favor of tilling medical, academic and spiritual fields. These days the Kessabtsis are more of medical practitioners, educators, and spiritual shepherds.

We loved Kessab and Kessab, in turn, loved us. Our summer long sojourn there inevitably lead to that mutual bond. The summer long church related meetings concluded with the traditional bonfire when the whole village would congregate around the vacationing young men and women to attend the comedy presentations the young vacationers prepared for the villagers as a gesture of good will.

Nature had endowed Ekiz-Olough with an open-air theater in the center of the village where we fashioned the stage with sheets, ropes and wooden poles. Armenag was the brainchild behind the improvised theatrical stage, while Raffi Charkhudian, Azad Mesrobian, Zadour Khatchadourian and I attempted to remain true to the characters of the plays we portrayed whether it was in “կիկո “ (Gego), “Շողոքորթը“ (The Flatterer), “Քաղաքավարութեան Վնասները“ (The Perils of Politeness). With rare exceptions, all the villagers attended and enjoyed the zenith of our summer long cultural endeavor. The younger vacationers, in turn remained captivated by the performance of their elder campers.

We, in turn, loved the Kessabtsi. We loved the Kessabtis for their unassuming and modest characters worthy to those brought up in nature, for their pure hearts akin to the clean waters of their springs, for their steel like character much like the boulders of their rocky terrain, for their perennial quest much like their ever green pine trees. We loved the Kesssabtsis for the labor they bore much like their fruit bearing trees, for their resiliency worthy to those who are brave, for their quest to reach the sky much like their mountains. How could we have not loved? Still, Kessab became the impetus that gave maturity to our maturing young bodies.

It is there, in Kessab that
We experienced nature at its virgin best for the very first time.
We visited Armenia for the very first time.
We met our Creator for the very first time.
We experienced village for the very first time.
We lived with domestic animals under the same roof for the very first time.

And for the very first time during these meetings, I met a vivacious, vivacious, a beautiful girl full of life and zest who would give meaning to my life and one day be the mother of my children.

How could I not love Kessab?

Notes:
1.Armenians refer to Mount Ararat as Mount Massis as well and refer to twin peaked mountain and Big Massis (Medtz Massis) and Little Massis (Bzdeg Massis).
2.House of Torkom is an expression for the Armenian race.
3. Pictures are from  volume 1 of Hagop Cholakian's sequel about Kessab.
4. Source Keghart.com.

Israel (Vahan) Pilikian’s Memoir

 Vahe. H. Apelian

One does not need to be a psychiatrist or psychologist to affirm that the survivors of the Genocide of the Armenians were traumatized. Modern medicine has coined a name for it--Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD). It is an acronym that is mentioned often these days because of the recent wars the West has engaged in. In North America it is mostly referred to or in conjunction with the returning soldiers who had their 'boots on the ground' in foreign 'theaters'–-the military has its ways of making things palatable through euphemism, doesn't it? These soldiers have all sorts of trained specialists to help them overcome the effects of their traumatic experiences. The survivors of the Armenian Genocide were much less fortunate. They had no such intervention nor could they dream for such intervention. They were left to their lot. The survivors, however, created their own ways of coping with their traumatic experiences. They helped each other in the makeshift camps and laid the foundation of the modern, prosperous and ever more confidant Armenian Diaspora.

They also resorted to writing. Pen, pencil, and paper became their catharsis. In doing so, they created the post-Genocide Armenian literature. Some of them attained the pinnacle of literature (e.g. A. Dzarougian). Some created novels that will remain classics of the Western Armenian literature (e.g. Shahan Shahnour). Some wrote a novel with characters portraying the prominent Armenian men of letters who were killed during the genocide (e.g. “Love in Medz Yeghern” by Antranig Dzarougian) and others they knew. Some recounted their experiences as memoirs (e.g. Mushegh Ishkhan, Karnig Panian, and Armen Anoush). Some attained recognition posthumously and only after their memoirs became known to a wider readership, thanks to translation, such as Grigoris Balakian’s  “Armenian Golgotha”.

The memoirs of others remain dormant. They wrote so as to pass a legacy to their children. They may have cared less whether their memoirs were published or not or even was understood by their descendants who were born and raised in lands far away from theirs and in cultures far different from theirs and consequently would not be able to read their memoirs. Their memoirs first and foremost unburdened them from the trauma. Among such memoirs is the memoir of Israel (Vahan) Pilikian, the father of the gifted and eminent Pilikian brothers in London.

In the close-knit Armenian community of Beirut, the Pilikian name was not unfamiliar. I knew the name before my teens. A family relative worked as a pharmacy technician at the Pilikian Pharmacy in West Beirut. Every now and then he would give me a ride on his bicycle on his way to or from the pharmacy. I met my wife in a building the Pilikian family owned in Mar Mikhael neighborhood of Beirut. Her brother was my pharmacy school classmate. Their family had rented a flat on the first floor that had a balcony overlooking the busy street below.

Recently, Prof. Khatchatur Pilikian, upon my request, forwarded for me an electronic copy of his father’s memoir, through Dr. Dikran Abrahamian. The memoir is 249 pages long and is hand-written. He wrote it in a span of a quarter-of-a-century (July 25, 1960, to Nov. 25, 1985).  Israel Vahan Pilikian lived a long and productive life. He was born on June 21, 1902, and passed away in London at 95 on April 26, 1997. According to Prof. Pilikian, his father gave a testimonial at the Armenian Genocide commemoration in London just a day before his death.

Israel (Vahan) Pilikian was born to a hardworking, driven father who provided well for his family. He was 12 or 13 when he, along with his family, was driven for extermination. He had harrowing experiences. I would like to ask the readers to excuse me for noting the way he lost his sister, mother, and father in that order when still in his teens so as to express the nature of his trauma and to justify the title of this article--that his odyssey was a triumphant overcoming over adversity. He noted over and over again that they had become desensitized and had lost grip of the reality happening to them. The family gave their young daughter, Israel’s youngest sister, away to give her a chance for survival when death, they thought, was imminent. The reality of the separation, however, soon set in and they frantically began to look for the person to whose trust they had placed their daughter so as to reclaim her, but to no avail.

Israel Vahan Pilikian’s mother became “tongue-tied” after she and he were attacked and, at knifepoint, were forced to surrender the remaining gold coins they had wrapped around their bodies. She never spoke henceforth and remained in despair and would helplessly gaze at her children until her death that came not long after. These horrible experiences rendered their once-vibrant father a recluse. On that fateful day, the young Pilikian dreamt that his father, sleeping on the floor along with the rest of his remaining family and other surviving relatives, was asking for water. He woke up and hurried to bring him a cup of water only to be confronted by the group's elders who told him that his father had just taken his last breath and was dead.

It’s under such circumstances that Israel Vahan Pilikian, his brother, and sister embarked on their lives. Israel Pilikian’s life, much like that of many of his generation as survivors of the Genocide, was in the end, one of good overcoming evil, one of hope rather than hopelessness. These are not legacies to be taken lightly. Thankfully, his children are highly appreciative of the legacy that has been handed to them.

For a young boy whose schooling ended abruptly, Israel writes very well. He makes every effort to make his memoirs accurately depict his experiences. He does not shy away from mentioning that he does not remember a date or the name of a place or how long a march lasted. His memoirs resonated well with me especially when I read the passage where the family met its father anew after a forced separation in a town called Ereyli in the province of Konya, a town my father-in-law would often mention because he was born there.

Source: Keghart.com.

Righteous Turks from Erayli

Vahe H. Apelian

In memory of my father-in-law Mihran Hovsepian

Mihran Hovsepian

Erayli is a name of a town in the province of Konya my late father-in-law would often mention. He was born there in 1914. Thanks to their Turkish friends and his father's business partners, the family continued to live there until his father’s untimely death sometime in the early 1920s.

Whenever he would reminisce about his childhood and tell us about Erayli, I would wander if such a humane townspeople existed in Turkey in 1915, let alone in such a town. However I worded the sound of the name in western characters, I still couldn't find any reference to any town in Turkey that remotely sounded similar. For a while I thought of writing to a Turkish consulate to help me locate the town. I don't remember in what context it was that I appealed in a comment to readers of Keghart.com if they knew of such a town. Lo and behold, I got a response. The name turned out to be Ereğli in the province of Konya, as my father-in-law would say. According to Wikipedia Ereğli (formerly Erekli) is a Turkish toponym derived from Ancient Greek Ἡράκλεια (Herakleia), in Latin Heraclea or Heraclia.

I do not read, write or speak Turkish. It may be that Ereğli is pronounced Erayli, but lingering doubt remained in me that my father-in-law may have forgotten the pronunciation of the town he was born in. However, my doubts dissipated when I read Israel Vahan Pilikian’s memoir where he mentioned the name of a town in Armenian character that sounded exactly the way my father-in-law pronounced, Erayli in the province of Konya in Turkey much like my late father-in-law who would almost always refer the two jointly. I had not heard the sound of that name in Armenian from anyone else, nor read about the town in Armenian literature anywhere else. Israel Vahan recounted that the Pilikian family found their father safe and sound in Erayli and reunited with him after the family was forcefully separated on their way to their 1915 'golgotha'. 

It was a discovery that not only affirmed for me that my father-in-law correctly pronounced the name, it also affirmed to me all the good things he would say about his father’s Turkish business partners in that town. 

I do not use the words discovery lightly because those few lines in Mr. Pilikian’s memoirs were indeed eureka moment for me. It happened on a plane on our way to celebrate Thanksgiving with our son and his family. To kill time, I was reading the memoir I had downloaded in my computer from the PDF file that I had received through Dr. Dikran Abrahamian of Keghart.com. I immediately pointed out the few lines to my wife. After reading those few lines, she said: "Lals yegav“ ("I almost cried", in Armenian). 

My father-in-law passed away over two decades ago and yet his experiences have left an indelible impression upon us. I think our instinctive reaction to having heard of his birthplace from another Armenian survivor is common occurrence for the descendants of the survivors of the Genocide of the Armenians.

 We know the following about my father-in-law. His father’s name was Hovsep; his mother’s name was Hripsime’. They had named their children Boghos, Mehran--my father-in-law--and their daughter Takouhie. I cannot help it, my eyes got teary as I wrote these names much like they did when I read my father-in-law’s obituary in Clifton, New Jersey where he passed away and where he is buried, far from Erayli. Such authentic Armenian names for what must have been a traditional Armenian family living on their ancestral lands for generations and carving a life for them by minding their business, attending to their needs, striving to attain the niceties of life, and securing an honorable standing for themselves in the society they lived.

Historian tell us of the following as well about the Governor of Konya during the Genocide: “Mehmet Celal Bey (Ottoman Turkish: محمدجلالبك‎‎; 1863 – 15 February 1926) was an Ottoman statesman and a key witness to the Armenian Genocide. During his career as a politician, Celal Bey served as governor of the Ottoman provinces associated with the cities Erzurum, Aleppo, Aydin, Edirne, Konya and Adana. He also served as minister of the interior and minister of agriculture as well as mayor of Istanbul. Celal Bey is known for having saved many lives during the Armenian Genocide by defying deportation orders, which were preludes to starvation and massacres. As a result, he was removed from his post as governor in Aleppo and transferred to Konya, where he was again dismissed upon continuing to obstruct deportations. Today, he is often called the Turkish Oskar Schindler."

Upon the death of his father and after continuing to live in the town for some time, his mother seeing that her children were growing up isolated from the rest of the Armenians and speaking only Turkish decided to move the family to Lattakia, Syria in the early or mid-'20s. Her sister was married to an Armenian pharmacist there whose family name is Margosian. Their business partners helped the young mother and her three children and escorted the family most likley to Iskenderun and boarded them on a ship to their destination via Beirut. 

Their family name was Altebarmakian. In Syria they were registered as Hovsepian after their father. The registering officer, apparently finding Altebarmakian difficult to write, decided to register them under the name of the family’s patriarch, Hovsep, thus severing all official ties with their past. In Lattakia my father-in-law had a few years of schooling in the Armenian school. Apparently, the eminent Armenian writer Armen Anoush had taken a liking of the handsome kid with hazel eyes and who only spoke Turkish and took upon himself to teach the boy Armenian with the correct pronunciation, my father-in-law would recall.

Years later, my father-in-law would continue telling us, that they received unexpected guests in the persons of his father’s Turkish business partners and friends. It turned out that their Turkish family friends, having lost contact with them had embarked on a journey in search of the family. They had undertaken the search for a reunion of the families for old times sake. That is why I have carved a place of affection in my heart to a town named Erayli in the province of Konya in Turkey.

 

 

 

 

ԵՐԲԵՄՆԻ ՍԻՆ-ԷԼ-ՖԻԼԻ ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆԻՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ

ԵՐԲԵՄՆԻ ՍԻՆ-ԷԼ-ՖԻԼԻ  ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆԻՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ
Պատ. Արամ Հատիտեան

Մօրս՝ Զուարթ Աբէլեանին արխիւները պրպտած ժամանակ ձեռքս անցաւ կցուած տեղեկագրութիւնը, որ յանձնուած է իր ուշադրութեան, շատ հաւանաբար քանի որ ան տարիներ կամաւոր ծառայեց որպէս Լիբանանի հայ աւետարանական դպրոցներու ուսուցչական խորհուրդին ատենադպրուհին։ Այլեւայլ պատճառներով, Յունիս 1, 1971 թուականը կրող երկտողին կցուած այս տեղեկագրութիւնը պահ մնացած է քովը եւ վերջապէս հասած է Ամերիկա եւ տեղ գտած իր արխիւներուն մէջ։

Տեղեկագրութիւնը պատ. Արամ Հատիտեանին վկայութիւնն է, որ աղերս ունի Պէյրութի արուարձաններէն՝ Սին-Էլ-Ֆիլի մէջ հիմնուած հայ աւետարանական դպրոցի մը հիմնադրութեան հետ։ Դպրոցին հիմնադրութիւնէն 23 տարիներ ետք, Պատ. Արամ Հատիտեանը գրի առած է իր տեղեկագրութիւնը։

Պէյրութի «Ջանասէր» ամսաթերթի 2013 տարուան Յունուար-Փետրուար միացեալ թիւին մէջ տոքթ. Զաւէն Մըսըրլեան՝ երկարամեայ տնօրէնը Պէյրութի Հայ Աւետարանական Գոլէճին, կը ճշդէ որ այժմ Լիբանանի մէջ կը գործեն վեց հայ աւետարանական դպրոցներ։ Նոյն այդ յօդուածին մէջ պարոն տնօրէնը կը յիշէ որ եօթը այլ լիբանանահայ աւետարանական դպրոցներ դադրած են գոյութիւն ունենալէ, որոնցմէ է Պատ. Արամ Հատիտեանին տեղեկագրած Սին-Էլ-Ֆիլի վարժարանը։ Դպրոցին դադրեցման թուականը չէ յիշած։ Այսպէս, Սին-Էլ-Ֆիլի հայ աւետարանական վարժարանն ալ պատմութեան անցած է, եւ անկէ մնացած են յիշատակներ՝ այդ դպրոցը յաճախած աշակերտներուն մօտ, ինչպէս նաեւ թուղթին յանձնուած է մեքենագրուած այս տեղեկագրութիւնը իր գեղեցիկ հայերէն ձեռագիր մուտքով, որ տակաւին լոյս չէ տեսած։

Կեցցէ՛ Հայ Աւետարանական համայնքը։ Ան եղաւ ռահվիրան հայ երկրորդական վարժարանի հիմնադրութեան Լիբանանի մէջ, ուր 1923ին հիմնեց Հայ Աւետարանական Գոլէճը, որուն տնօրէնութիւնը կը վարէ տոքթ. Զաւէն Մըսըրլեան անցնող հինգ տասնամեակներուն ընթացքին՝ 1967էն ի վեր։

Շատ յատկանշական գտայ պատ. Արամ Հատիտեանի տեղեկագրութիւնը, քանի որ ան լաւապէս կը ներկայացնէ հայ աւետարանական առաջնորդին հովուական մտահոգութիւնը եւ յանձնառութիւնը։ Տեսնելով հայ պատանիներուն վիճակը, պատ. Արամ կը յուշագրէ․ «Այս տեսարանը զիս չափէն աւելի յուզեց, քանի մ’օրեր շատ մտահոգ մնացի. խիղճս ալ անհանգիստ եղաւ։ Աստուծոյ աղօթեցի որ այս հարցին լուծումի կերպը ինծի յայտնէ»։

Անկասկած նման տեսլականն էր, որ մղեց Հայ Աւետարանական համայնքին առաջնորդները, որ Մեծ Եղեռնէն ետք Լիբանանի մէջ հիմնեն 13 հայ աւետարանական դպրոցներ, որոնցմէ վեցը տակաւին կը գործեն, իսկ մնացեալ եօթը պատմութեան անցած են, ինչպէս յիշիցի վերը։ Այս դպրոցներուն աշակերտեց հայ պատանին եւ պարմանուհին, առանց որեւէ համայնքային կամ կուսակցական պատկանելիութեան խտրութեան եւ հարկ եղած պարագային ստացաւ նիւթական աջակցութիւն։ Հայ Աւետարանական համայնքին ալ կը պարտինք միակ սփիւռքահայ համալսարանը՝ Հայկազեանը։

Այսու կը կցեմ տեղեկագրութիւնը ինչպէս նաեւ անոր մեգենագրութիւնը։

Վահէ Յ. Աբէլեան

Նամակի պահարանին վրայ՝

Ձեռագիր երկտողը՝

ՍԻՆ-ԷԼ-ՖԻԼ-Ի ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ
ՎԱՐԺԱՐԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ
————————————-

Սին-էլ-Ֆիլ-ի վարժարանը սկսաւ 1953 Նոյեմբեր 14-ին: Հովուական այցելութեանս ընթացքին Նոյեմբեր ամսուն սկիզբները տակաւին դպրոց չգացած եւ փողոցները սլքտացող խումբ մը մանուկներու հանդիպեցայ: Անոնք զաւակներն էին նոր եկած եւ Պէյրութի գետին եզերքի հիւղաւանները տեղաւորուած ընտանիքներու[,] որոնք անգործ եւ աղքատ ըլլալնուն համար դպրոցական տալու ի վիճակի չէին եւ հետեւաբար դպրոց չէին կրցած ղրկել զիրենք:

Այս տեսարանը զիս չափէն աւելի յուզեց, քանի մ’օրեր շատ մտահոգ մնացի, խիղճս ալ անհանգիստ եղաւ: Աստուծոյ աղօթեցի որ այս հարցին լուծումի կերպը ինծի յայտնէ:

Առաջին գործս եղաւ, մեր Նոր Մարաշ եկեղեցւոյ վարժարանի Մանկապարտէզ եւ Նախակրթարանի բաժինները լաւ մը աչքէ անցնել թէ արդեօք կարելի՞ էր քանի մը հատ այդ մանուկներէն հոդ տեղաւորել: Սակայն դժբաղդաբար այդքան խճողուած էին դասարանները որ հատ մըն իսկ տեղաւորել կարելի չէր: Ուստի մեզի կը մնար մէկ բան որպէս լուծում[՝]տեղւոյն վրայ սենեակ մը վարձել եւ ուսուցչուհի մը ապահովել եւ այսպիսով մանուկները փողոցէն փրկել: Սակայն երբ որեւէ նիւթական ապահովութիւն չունէի ի՞նչպէս կարելի պիտի ըլլար այս ընել: Ո՞վ կրնար այս ծրագիրս հաստատելով ինծի հետ գործակցիլ:

Այս շատ խիզախ եւ յանդուգն ձեռնարկ մըն էր եւ առանձինս, անձնական պատասխանատուութեամբ ի՞նչպէս պիտի կրնայի գլուխ հանել զայն: Սակայն Աստուծոյ ապաւինելով, հաւատքով եւ աղօթքով գործի լծուեցայ: Այս հարցին իմ վրաս ճնշումը այդքան ծանր էր որ ամէն կարելի դժուարութիւնները նկատի առնելով գործը յանձն առի:

Նախ, ուսուցչուհիի մը մասին մտածեցի: Ո՞վ պիտի ըլլար այն անձը որ այս դժուարին գործը կամաւոր կամ գէթ չնչին վճարումով մ’ընել յօժարէր: Իմ ժողովուրդէս Տիկին Շաքէ Հանէսեանին դիմեցի: Ժամանակին ուսուցչութիւն ըրած ծառայասէր եւ հոգեւոր քոյր մըն էր: Իմ մտահոգութիւնս, ծրագիրս իրեն ներկայացուցի, ինք անմիջապէս բաժնեց իմ այս մասին եղած ցաւերս եւ այս առնչութեամբ ամէն զոհողութիւն յանձն առնելու պատրաստակամութիւն ցոյց տուաւ, ինչ որ ինծի համար անբացատրելի գոհացում պատճառեց:

Երկրորդ, սենեակ մը վարձել էր որ բաղդատաբար դիւրին էր միայն դրամական հարց էր:

Այսպիսով ուրեմն Սին-էլ-Ֆիլ-ի Հայ Աւետարանական վարժարանը սկսաւ 1953 տարուան Նոյեմբեր 14-ին, Պէյրութ գետի եզերքի Կոմիտաս թաղամասին մէջ, 3×4 քառակուսի մէթր տարածութեամբ սենեակի մը մէջ 17 աշակերտներով եւ Տիկին Շաքէ Հանէսեանով որ մեր առաջին ուսուցչուհին եղաւ:

Շուրջ երեք ամիս յետոյ դպրոցին ցոյց տուած յառաջդիմութենէն քաջալերուած եղածը տեղեկացուցի Մերձաւոր Արեւելքի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Միութեան Կեդրոնական Մարմինին եւ իրենց միջոցաւ ալ «Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութեան»:

Այս վերջինն ալ ուրախ եմ ըսելու թէ այս գործին կարեւորութիւն եւ այժմէականութիւնը հաստատելով, գնահատելով, քաջալերելով, այդ տարուան համար փոքրիկ նիւթական օժանդակութիւն ընելէ զատ յառաջիկային ալ եթէ գործը շարունակուի մասնաւոր յատկացում ընել խոստացաւ: Որով Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական Ընկերակցութենէ եղած օժանդակութիւնը, նաեւ աշակերտութեան որպէս կրթաթոշակ տալիքները գանձելով սենեակի վարձքը տալէն յետոյ մնացած գումարն ալ որպէս չնչին մէկ նուէր կամ գործնական գնահատանք Տիկին Շաքէ Հանէսեանին վճարելով /2/ հաշիւը փակեցի այդ տարուան համար, որ ամբողջ տարուան ընթացքին, քրիստոնէական հոգիով եւ կատարեալ նուիրումով աշխատեցաւ իրեն յանձնուած փոքրիկներուն մտային եւ հոգեկան զարգացման համար:

Մինչեւ 1968, տարուէ տարի քանի աշակերտութեան թիւը կ’աւելնար, ուսուցիչներու եւ սենեակներու թիւերն ալ աւելցնելով շարունակուեցաւ, Մանկապարտէզ եւ Ա, Բ, Գ, երեք դասարաններով: 1969-70 տարին չորրորդ դասարան մը, իսկ ներկայ տարին հինգերորդ մըն ալ աւելցնելով լման նախակրթարանի աստիճանին բարձրացաւ: 18 տարիներու 16 տարին վարձուած տարբեր շէնքերու մէջ շարունակուելէն յետոյ երկու տարիէ ի վեր իր սեփական շէնքին մէջ հաստատուեցաւ: Վարժարանի դիրքը Նոր Մարաշ եկեղեցւոյ ծիրին մէջ եւ շատ մօտ ըլլալուն համար, որպէս այն եկեղեցւոյ ալ հովիւը բնականաբար եկեղեցւոյս վարժարանին մէկ մասնաճիւղը կոչեցի զայն:

Մինչեւ 1962 աւագ ուսուցիչներով կառավարուեցաւ սակայն 1962-1968 վեց տարի շարունակ ունեցանք մեր առաջին տնօրէնուհին յանձին Տիկին Կլատիս Շիւքրիւի: Նա աւետարանական ոգիով տոգորուած նուիրուեցաւ գործի: Մէկ կողմէն դպրոցի զարգանալուն աշխատեցաւ, միանգամայն զայն որպէս աւետարանչական կեդրոն, Աւետարանի լոյս եւ սկզբունքները տարածելու գործածեց, ինչ որ վարժարանի բուն նպատակը եւ գոյապատճառն է:

Վերջին 18 տարիներու ընթացքին ինծի համար ամենայիշատակելի եւ ուրախառիթ օրը եղաւ Օգոստոս 29, 1969 Ուրբաթ երեկոն, երբ ազնուաշուք Տոքթ. Բ. Գրիգորեան ինծի հաղորդեց նշանակալից դէպքի մը աւետիսը, ըսելով, այսօր Սին-էլ-Ֆիլ-ի դպրոցին համար աղուոր շէնք մը գնեցինք եւ բանալին հետս է: 18 տարիներու յոգնութիւնս թօթափած եղայ, հանգիստ շունչ մ’առի, Աստուծոյ փառք տուի:

Շէնքը գնուած էր Տիար Ստեփան Փիլիպոսեանի իշխանական նուիրատուութեամբ եւ նոյնինքն Տոքթ. Բ. Գրիգորեանի բարեխօսութեամ[բ], հաստատամտութեան եւ վճռակամութեան շնորհիւ[,] որոնց համար յանուն Մերձաւոր Արեւելքի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Միութեան մեր երախտագիտութիւնը եւ շնորհակալութիւնը կը յայտնենք:

Այս անցած 18 տարիներուն վարժարանի գործերուն գրեթէ բոլոր պատասխանատուութիւնը անարժանաբար ես վերցուցի Տիրոջ շնորհիւ[,] որ ինծի ոյժ տուաւ գործելու: 1964-ին հետս աշխատելու համար Կեդրոնական Մարմինը որպէս հոգաբարձուներ նշանակեց Տիար Պարգեւ Ատրունի եւ Տիար Յովհ. Թիլքեանը, որոնց անձնուէր եւ զոհաբերուող ծառայութեան, աշխատանքներու եւ եղբայրական գործակցութեան համար շատ երախտապարտ եմ անձամբ եւ վարժարանը շատ բան կը պարտի իրենց: Ուրախութեամբ կը նշենք որ վարժարանս այժմ կը շարունակէ տարուէ տարի աւելի յառաջդիմութիւններով եւ իր գտնուած թաղամասին մէջ օրհնութիւն ըլլալով:

Վարժարանիս ներկայ ուսուցչական կազմը,-

1) Տիկին Մարի Քեահկէճեան – Տնօրէնուհի
2)Օրդ. Մարի Պարութճեան
3)»   Ժանէթ Նագգաշեան
4)»   Սիլվա Տէմիրճեան
5)»   Էլիզ Պէհէսնիլեան
6)»   Սեդա Աղամանուկեան
7)»   Սօնա Մարգարեան
8)»   Մարիամ Սվաճեան
9)Պրն. Յարութիւն Ատրունի

[դպրոցին կնիքը]
Արամ Յ․ Հատիտեան
Ատենապետ
Սին-էլ-Ֆիլ-ի Հայ Աւետ վարժարանի հոգաբարձութեան