Բնագիրը կցուած է։ “War or peace, time to get serious" - "Պատերազմ թէ՞ խաղաղութիւն՝ լրջանալու պահը" - is president Levon Ter Petrosyan’s (LTP) position paper for the resolution of the Karabagh conflict, he published on November 1, 1997, where he advocated concessions for resolving the lingering Karabagh conflict. This is the fourth and last segment of my translation of the document. Vaհe H Apelian
The opposition press spares no effort to impress the public that Nagorno Karabakh supports the package version of the settlement, while Armenia supports the phased version, which is fraught with serious dangers. I probably would not have touched on this issue if, to my surprise, the representatives of Karabakh had not made similar statements.
Those who closely followed the September 26 press conference should have noticed that I considered both package and phased solutions to be "real (real) options". I also mentioned that Armenia accept with serious reservations the first plan presented by the co-chairs, which was nothing but a package version of the settlement. And only after Azerbaijan and Nagorno-Karabakh categorically refused in writing that option, the co-chairs had to propose a staged (or phased) solution to the parties.
In the press conference, I specifically said: "What actually happened?" The mediators and all of us were convinced that today Karabakh and Azerbaijan are not ready to discuss the issue of the status of Nagorno Karabakh, because each of them has their own idea about that status, which is sharply opposed to the opponent's point of view. Everyone was convinced of this. I think the only realistic approach was chosen. If such a version of the solution is not accepted, that is, it is not feasible, today an attempt should be made to implement the "phase by phase" version of the solution" ("Republic of Armenia", September 27, 1997).
By rejecting first, the packaged and then phased solutions and today proposing to return to the package version, the Karabakh side has put both Karabakh and Armenia in an uncomfortable situation. However, I do not consider the situation tragic or a dead end, because it is possible to combine those two options easily. The idea is very simple. as a result of the negotiations, the staged version of the settlement is signed, but it is applied after the clarification of the status of Nagorno Karabakh. By doing so, Karabakh proves its constructiveness to the international community, shows that it has no intention to preserve the occupied territories, and on the other hand, serious progress is recorded in the settlement process, and the negotiations, which were interrupted for about a year, are resumed.
The main thing is the resumption of the negotiations that were interrupted today, for which it is necessary to agree on the draft document that is the basis of the negotiations between the conflicting parties in a short time. If it doesn't happen before the OSCE upcoming session of the Council of Ministers, which will be held in Copenhagen this December, then serious complications can await us.
Conspiracy is excluded.
The opposition is also trying to create the impression that the co-chairs are organizing a conspiracy against Karabakh, in which Levon Ter-Petrosyan is also participating due to incompetence or treacherous intent. In order to create such an impression, the secrecy of the negotiations is particularly manipulated, although I think I have exhaustively addressed this fear in my speech at the 9th Congress of the ANM. I have to repeat the relevant part of the speech.
"Secret does not necessarily mean conspiracy. This is just an international diplomatic practice to facilitate the negotiation process, keeping it away from unnecessary noise and propagandistic speculation. It is enough to remind that the current process of Arab-Israeli settlement was preceded by years of secret negotiations.
It is clear that only the phase of negotiations will proceed in secret, and after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will naturally be submitted to our court, as well as to the people of Artsakh and Azerbaijan...
I can fully assure you of one thing. Armenia will never sign any document without the signature of Nagorno Karabakh" ("Republic of Armenia", July 15, 1997).
It seems that everything has been said for people with more or less logic and elementary mental abilities. But for people who are used to magic and suffering from the fever to mislead the people, what is the point of considering logic or reason in general, when you can distort the words of the opponent and make imaginary attributions to cover up one's own nakedness by drawing, relying on the baser human instincts?
Conspiracy, in fact, is excluded not by subordinate (subjective) circumstances, that is, not because Levon Ter-Petrosyan or someone else wants or imagines it that way, but purely from a legal point of view. In other words, there will be a clear legal mechanism for controlling the settlement of the Karabakh issue, which will include the following milestones.
a) As mentioned above, after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will be submitted to the court of the interested peoples;
b) Nagorno Karabakh's signature will be under any settlement plan or agreement.
c) After signing, the settlement plan or agreement must be ratified by the parliaments of the conflicting parties.
As we can see, both the people and the opposition will have the opportunity to fully control the settlement process and influence its results. I will only be happy if, during public discussions and parliamentary debates, the opposition comes up with alternative proposals and programs that will enable us to make the right decisions, because we have no right to make mistakes in the Nagorno Karabakh issue.
Let's not engage in self-deception and cherish empty illusions, we have no allies in the issue of Karabakh's independence. No one will solve the existing wrinkle for us. We will solve it, and we will solve it to the best of our ability. Our only ally is the refusal of adventure.
I do not aim to make the situation tragic and I do not sound the alarm at all, because I am confident in the common sense of our people.
"Republic of Armenia", November 1, 1997.
Note: A document for history http://vhapelian.blogspot.com/2024/10/a-document-for-history-war-or-peace_20.html
.*****
Բնագիրը՝
Փաթեթային, թե՞ փուլային լուծում
Ընդդիմադիր մամուլի կողմից ջանք չի խնայվում հասարակությանը տպավորելու համար, թե իբր Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանում է կարգավորման փաթեթային տարբերակը, իսկ Հայաստանը՝ փուլայինը, որը հղի է լուրջ վտանգներով։ Ես թերեւս չանդրադառնայի այս հարցին, եթե ի զարմանս ինձ, նման հայտարարություններ չանեին նաեւ Ղարաբաղի ներկայացուցիչները։
Սեպտեմբերի 26-ի մամլո ասուլիսին ուշադիր հետեւողները պետք է նկատած լինեին, որ թե՛ փաթեթային, թե՛ փուլային լուծումները ես համարել եմ «իրական (ռեալ) տարբերակներ»։ Նշել եմ նաեւ, որ Հայաստանը լուրջ վերապահումներով ընդունել է համանախագահների ներկայացրած առաջին ծրագիրը, որը ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ կարգավորման փաթեթային տարբերակ։ Եւ միայն այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը եւ Լեռնային Ղարաբաղը գրավոր կերպով կտրականապես մերժել են այդ տարբերակը, համանախագահներն ստիպված են եղել կողմերին առաջարկել փուլային լուծում։
Ասուլիսում իմ կողմից մասնավորապես ասված է. «Ըստ էության ի՞նչ տեղի ունեցավ։ Միջնորդներն էլ, մենք բոլորս էլ համոզվեցինք, որ այսօր Ղարաբաղը եւ Ադրբեջանը պատրաստ չեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի այդ կարգավիճակի մասին իր սեփական պատկերացումը, որը կտրուկ հակադրվում է հակառակորդի տեսակետին։ Այս հարցում բոլորը համոզվեցին։ Ես կարծում եմ, ընտրվեց միակ իրատեսական մոտեցումը։ Եթե լուծման նման տարբերակը չի ընդունվում, այսինքն իրագործելի չէ, այսօր պետք է փորձ կատարել իրագործել լուծման «փուլ առ փուլ» տարբերակը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 27 սեպտեմբերի, 1997թ.)։
Մերժելով նախ փաթեթային, ապա՝ փուլային լուծումները եւ այսօր առաջարկելով կրկին վերադառնալ փաթեթային տարբերակին, ղարաբաղյան կողմն անհարմար դրության մեջ է դրել թե՛ Ղարաբաղը, թե՛ Հայաստանը։ Այնուամենայնիվ, վիճակը ես ողբերգական կամ փակուղային չեմ համարում, քանի որ հնարավոր է այդ երկու տարբերակները հեշտությամբ համատեղել։ Գաղափարը շատ պարզ է. բանակցությունների արդյունքում ստորագրվում է կարգավորման փուլային տարբերակը, բայց այն կիրառվում է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հստակեցումից հետո։ Դրանով Ղարաբաղը միջազգային հանրությանն ապացուցում է իր կառուցողականությունը, ցույց է տալիս, որ ոչ մի մտադրություն չունի պահպանել գրավված տարածքները, իսկ մյուս կողմից՝ լուրջ առաջխաղացում է արձանագրվում կարգավորման գործընթացում, եւ վերսկսվում են շուրջ մեկ տարի ընդհատված բանակցությունները։
Գլխավորն այսօր ընդհատված բանակցությունների վերսկսումն է, որի համար անհրաժեշտ է կարճ ժամանակում վերջիվերջո հակամարտող կողմերի միջեւ համաձայնեցնել բանակցությունների հիմք հանդիսացող փաստաթղթի նախագիծը։ Եթե դա տեղի չունենա մինչեւ ԵԱՀԿ նախարարների խորհրդի առաջիկա նիստը, որը կայանալու է այս տարվա դեկտեմբերին Կոպենհագենում, ապա մեզ լուրջ բարդություններ կարող են սպասել։
Դավադրությունը բացառվում է
Ընդդիմության կողմից փորձ է արվում ստեղծել նաեւ այն տպավորությունը, թե համանախագահների կողմից Ղարաբաղի դեմ դավադրություն է կազմակերպվում, որին ապաշնորհության պատճառով կամ դավաճանական դիտավորությամբ մասնակցում է նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նման տպավորության ստեղծման նպատակով մասնավորապես շահարկվում է բանակցությունների գաղտնիության հանգամանքը, թեեւ այդ մտավախությանը, կարծում եմ, ես սպառիչ կերպով անդրադարձել եմ ՀՀՇ 9-րդ համագումարի իմ ելույթում։ Ստիպված եմ կրկնել ելույթի համապատասխան հատվածը.
«Գաղտնին անպայման դավադրություն չի նշանակում։ Սա պարզապես միջազգային դիվանագիտական պրակտիկա է՝ հեշտացնելու համար բանակցությունների գործ ընթացը, այն հեռու պահելով ավելորդ աղմուկից ու պրոպագանդիստական շահարկումներից։ Բավական է հիշեցնել, որ արաբա-իսրայելյան կարգավորման ներկա գործընթացին նախորդել են տարիներ տեւած գաղտնի բանակցություններ։
Հասկանալի է, որ գաղտնի է ընթանալու միայն բանակցությունների փուլը, իսկ համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ, կարգավորման ծրագիրը, բնականաբար, ներկայացվելու է ինչպես մեր, այնպես էլ Արցախի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդների դատին…
Մի բանում ձեզ կարող եմ լիովին վստահեցնել. Հայաստանը երբեւէ չի ստորագրի որեւէ փաստաթուղթ, որ ի տակ չի լինի նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 15 հուլիսի, 1997թ.)։
Թվում է, թե քիչ թե շատ տրամաբանող եւ տարրական մտավոր կարողություններ ունեցող մարդկանց համար ասված է ամեն ինչ։ Բայց աճպարարության սովոր եւ ժողովրդին մոլորության մեջ գցելու տենդով տառապող մարդկանց համար ի ՜նչ փույթ հաշվի նստել տրամաբանության կամ ընդհանրապես բանականության հետ, երբ կարելի է ընդդիմախոսի խոսքերն աղավաղելու եւ երեւակայական վերագրումներ կատարելու միջոցով քողածածկել սեփական մերկությունը՝ հույս դնելով ստորագույն մարդկային բնազդների վրա։
Դավադրությունն, ըստ էության, բացառվում է ոչ թե ենթակայական (սուբյեկտիվ) հանգամանքներով, այսինքն ոչ թե այն պատճառով, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կամ այլ ոմն այդպես է կամենում կամ պատկերացնում, այլ զուտ իրավական առումով։ Այսինքն՝ գործելու է Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վերահսկման հստակ իրավական մեխանիզմ, որն ընդգրկելու է հետեւյալ հաջորդական հանգրվանները.
ա) ինչպես վերը նշվեց, համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ կարգավորման ծրագիրը ներկայացվելու է շահագրգիռ ժողովուրդների դատին.
բ) կարգավորման ցանկացած ծրագրի կամ պայմանագրի տակ լինելու է Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը.
գ) ստորագրումից հետո կարգավորման ծրագիրը կամ պայմանագիրը պետք է վավերացվի հակամարտող կողմերի խորհրդարանների կողմից։
Ինչպես տեսնում ենք, ե՛ւ ժողովուրդը, ե՛ւ ընդդիմությունը հնարավորություն է ունենալու լիակատար կերպով վերահսկել կարգավորման գործընթացը եւ ազդել նրա արդյունքների վրա։ Ես միայն ուրախ կլինեմ, եթե հրապարակային քննարկումների եւ խորհրդարանական բանավեճերի ընթացքում ընդդիմությունը հանդես գա այլընտրանքային առաջարկներով ու ծրագրերով, որոնք մեզ հնարավորություն կտան կայացնել ճիշտ որոշումներ, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում մենք սխալվելու իրավունք չունենք։
Ինքնախաբեությամբ չզբաղվենք եւ զուր պատրանքներ չփայփայենք՝ Ղարաբաղի անկախության հարցում մենք դաշնակիցներ չունենք։ Ոչ ոք մեր փոխարեն չի լուծելու առկա կնճիռը։ Մենք ենք լուծելու, եւ լուծելու ենք մեր ուժերի ներածի չափով։ Մեր միակ դաշնակիցը արկածախնդրության մերժումն է։
Ես նպատակ չեմ հետապնդում ողբերգականացնել իրավիճակը եւ ամենեւին տագնապ չեմ հնչեցնում, քանի որ վստահ եմ մեր ժողովրդի ողջամտությանը։
«Հայաստանի Հանրապետություն», 1 նոյեմբերի, 199
