Ասատեան Սուրիոյ իմ փորձառութիւնս

Վահէ Յ Աբէլեան

 

Սուրիայի տնտեսութեան համար առաջընթացք ճանապարհը կը սկսի
պատժամիջոցներու վերացումով 

Ես ծնած եմ Պէյրութ որպէս Լիբանանի հպատակ քաղաքացի մը, բայց Սուրիահայութիւնը ինծի համար միշտ մնացած է հարազատ։  Մանկութեանս, պատանեկութեանս եւ ապա վաղ երիտասարդութեանս ամառները անցուցած եմ Քէօրքունայի մեր պապենական տան մէջ, հօրեղբորս ընտանիքին հետ։ Հայրս ծնած էր հոն 1921-ին։ Երիտասարդութեան սեմին հասած էր երբ Քեսապ կ՚ապրէր ճակատագրական շրջան մը եւ կրնար ամբողջութեամբ ներմուծուիլ Թուրքիոյ մէջ։ Այդ շրջանին, երկու այլ տարեկից համագիւղացիներու հետ, իրենց ծնողքներուն աջակցութեամբ, հայրս խոյս տուած էր Քեսապէն. իսկ Լիբանանեան հպատակութիւն ստացած էր երբ Ֆրանսացի հոգատար իշխանութիւնը Լիբանանի քաղացիութիւն կը շնորհէր։ Հետեւաբար անբնական չէ որ հետեւած եմ Սուրիոյ, մանաւանդ անցնող աւելի քան տասնամեակի իրադարձութիւններուն։

Երեկ Հրաչ Քալսահակեանը ֆէյսպուքի էջին վրայ հետեւալ նկատողութիւնը ըրած էր՝ «Անոնք, որոնք հիմա կ՚ըսեն, թէ պէտք է զուսպ եւ զգօն ըլլանք, ինչո՞ւ նման բաներ չէին ըսեր, երբ Ասատ իր ժողովուրդը կը սպաննէր: Ընդհակառակը, այն ժամանակ, երբ ես պատահածները իրենց անունով կը կոչէի, Ասատին սիրայօժար պաշտպանող հարիւրէ աւելի գրիչներու կը հանդիպէի, որոնք կոպիտ լեզու կը գործածէին, եւ հազիւ երկու-երեք հոգի կը պաշտպանէին իրականութիւնը:  Հիմա այդ գրչակները զսպուածութեան եւ զգօնութեան մասին գեղեցիկ բառեր կը շարադրեն: Կը խորհիմ՝ աւելի ճիշդ պիտի ըլլայ, որ անոնք ինքնաճանաչողութեամբ զբաղին եւ յետոյ նոր նշումներ կատարեն:»

Հրաչին մատնանշած շրջանին Հալէպահայ երկու ֆէյսպուքեան խումբեր կային։ Մէկը կը գլխաւորէր Հրաչը իսկ միւսը քանի մը այլ Հալէպահայեր։ ես Հրաչին գլխաւորած խումբով աւելի տարուած էի։ Վերջապէս Հրաչը Քեսապցի է։ Այդ երկու խումբերուն անդամները ընդհանրապէս նախքին Հալէպաբնակներ էին, բայց ունէին հակադիր տրամադրութիւն, չըաելու անհանդուրժողականութում, ինչպէս կը բացայայտէ Հրաչը իր ակնարկին մէջ։   

2011-ին Ասատի կառաւարութեան դէմ ցոյցերը սկսան։ New York Times թերթը, որուն համացանցի բաժանորդ եմ, բնականաբար այդ ցոյցերուն մասին եւ այդ ցոյցերուն առնչութիւն ունեցող յօդուածներ եւ  վերլուծումներ կր ներկայացնէր ընթերցողներուն, որոնցմէ ոմանք իրենց նկատողութիւնները կը տեղադրէին։ Այդ ակնարկներէն յիշեմ հետեւալը,՝ «այս ակնաբոյժը կարճատես է» (this ophthalmologist is shortsighed) ։ Անկասկած որ հասկնալի է որուն ողղուած էր այդ դիպուկ անկնարկը։

 ես ալ Ասատի կառաւարութեան վարած քաղաքակսնութեան ջատագովը չէի։ Հետեւաբար այդ ակնարկը եւ կարգ մը ուրիշ ընթերցողներէ նման դիպուկ ակնարկներ հաւաքած էի յղելու համար ազգականներուս Քեսապ եւ կարգ բարեկամներուս այլուր։ Բայց խուսաբեցայ յղելէ։ Խուսաբեցայ մտահոգուելով, չըսելու համար վախնալով, որ այդ հաւաքածոն կրնայ Սուրիական տխրահրչակ մուխապարաթին ձեռքը անցնիլ որոնք կրնան Քեսապի ազգականներուս դժուարութիւն տալ։ կամ ալ նոյնիսկ ինծի երբ Քեսապ այցելութեան երթայի։ Մտքէս չէի կրնար անցնել որ այդ ցոյցերը պիտի հանգէին Քեսապի գրաւումին եւ հայ կեանքը տակն վրայ պիտի ըլլար եւ ես պիտի չկարենայի այցելել Սուրիա, մանաւանդ Քեսապ։

Հանկարծ անդրադարձայ նաեւ որ թէեւ ես նախքին Լիբանանցի էի եւ այժ Ամերիկայի հպատակ քաղաքացի մը, եւ կ՚ապրէի Սուրիայէն հազարաւոր մղոն հեռւ բայց  խրտչած էի այդ յղումը ընելէն։ Հապա՞ եթէ Սուրիայ ապրած ըլլայի ..............

Հասկնալի էր Հալէպաբնակ Հայութեան կեցուացքը։ Գաղութահայ մեր դաստիարակութեան առանցքը եղած է նեցուկ մնալ օրուայ երկրին իշխանութեանը։ Ներկայիս ալ հասկնալի է որ  Սուրիահայեր կրնան մտահոգութիւններ ունենալ։ Բայց ամէն երեւոյթ ցոյց կուտայ որ այս յեղաշրջումը Սուրիական է,  Սուրիայցենրու գլխաւորոթեամբ։ Սուրիան բարելաւելու տրամադրութիւններուն ետին հաւանաբար կան արտաքին  ուժեր։ Բայց այդ մէկը անբնական չէ երբէք։

Գալով զուսպ ըլլալուն՝ այդ մէկը ի զորու է Հալէպին, ինչպէս նաեւ Պէյրութին, կամ Երեւանին։ Տեղաբնակ հայ քաղաքացիներ ՝ ըլլան անոնք Սուրիա, Լիբանան եւ Հայաստան, կը կասկածիմ որ  արտաքին լուսաբանութիւններու եւ մեկնաբանութիւններու կարիքը ունին ճանչնալու համար իրենց վիճակը։

 

 

The Armenian Man of the Year

 Vahe H Apelian

Every year around this time of the year, the famed Time magazine nominates its man of Year. It features “a person, group, idea, or object that “for better or for worse” has done the most to influence the events of the year”. This year it nominated president elect Donald Trump. Naturally as expected, the nomination ruffled feathers. 

I have been keeping my own blog since 2017. Before blogging, I used to, in some regularity, post articles in Keghart.com, which is far more established on-line journal than my blog, although my blog has a good number of readers.  I will forward this blog to the founding editor of Keghart.com Dikran Abrahamian and its illustrious contributor Jirair Tutuanjian to read. With some regularity I do that too.  Reading it, they will find out that I suggest them to nominate Nikol Pashinyan the man of the year. That is why I refrain from heading this blog as “Nikol Pashinyan, the Armenian an mof the year”. I am hoping that that headline will come from Keghart. com.

I came across Nikol Pashinyan’s name for the very first time on Keghart.com. It must have been on November 27, 2010. If not that date, then its whereabouts. It was an appeal that I had not seen in any other Armenian journal, printed or online. The appeal read:

“We, Armenians living in the Diaspora and our non-Armenian friends, are deeply concerned in the imprisonment of Nikol Pashinyan, editor-in-chief of Haykakan Zhamanak (“Armenian Time”) daily in Armenia, and his treatment in jail. While Mr. Pashinyan’s voluntary surrender to law enforcement agencies should have been duly noted by the Armenian authorities, the veteran journalist has experienced coercion behind bars. We attest that these reprehensible acts of the authorities–aimed at silencing Mr. Pashinyan and punishing him for his political views–will have the opposite outcome, making the editor’s voice heard more forcefully in Armenia and in the Diaspora. Deeply concerned with the treatment of the journalist, we are following the “judicial process” with vigilance, hoping that he will be released soon. Meanwhile, we demand that the Armenian authorities put an end to the unlawful acts against him and ensure his security.”

Nikol Pashinyan was born in 1975. There was a good reason that the Keghart.com editorial board called the 35 years old editor-in-chief of Haykakan Zhamanak (“Armenian Time”), a veteran journalist. He was a 17 years old young student who was studying journalism when he started contributing to local journals and a year later in 1993, he founded his first journal “oragir” that became Haykakan Zhamanak (“Armenian Time”). The rest is a remarkable Armenian story.

Courtesy Keghart.com, November 27, 2010

As I blog - yes blog is also a verb - this blog, and yes, blog is a noun as well, I am reminded of the history that was made in Syria starting November 27, 2024, when rebel forces launched their first large scale attack on Assad’s forces in western Aleppo. By November 30, the rebels had taken control of Aleppo, for all practical purposes, the cradle of the Armenian Diaspora. In a stunningly fast advance, on December 5, the rebels took control of Hama, the city that Assad regime had once brutally crushed causing untold number of deaths. On December 6, the rebels took control of Daraa, the birthplace of the 2011 uprising against the Assad regime. On December 7, Homs fell and the next day, on December 8, 2025 Damascus and Assad’s rule fell to the rebels.

The world, and especially the Syrians, naturally the Syrian Armenians as well, followed this rapid advance of the rebels with apprehension having experienced the horrors of the 2011 uprising.

But at this moment a remarkable calm, orderliness, and jubilance that followed the fall of the Assad regime, prevail in Syria contrary to the dire warning emanating from almost every other quarter.  Syrian Armenian reports attest to that, as well. The Syrian Armenian schools are open, the Armenian Embassy and consulate have resumed their daily schedule. The rebel command continues on meeting Syrian Christian leaders and assuring them the  safety and the security of the Syrian Christian minorities 

I have a hunch that Keghart.com  lent a timid support of the Velvet  Revolution, and continues to remain timid towards the one time journalist in whose defense it came once, as the only journal to do so in the Diaspora. 

A few days ago, on December 18, David Davidian posted a piece in Keghart.come titling it  “The Syrian Game of Go Can Extend to the Southern Caucasus” with implied apprehension.  Well, it turns out his concern may very well end up being a welcome for the Southern Caucasus. Surely the Turks are prevailing in Syria. There is no Arab country that offers the better alternative for Syrians to emulate. Russia’s prospect is also dimming by the day in South Caucasus.  

It appears that the former journalist, Nikol Pashinyan has shown that he has a remarkable political intuition and is also daring to come with and pursue the crossroad for peace initiative he formulated and spearheads.

Nikol Pashinyan surely deserves to be nominated  the Armenian man of year, more so by Keghart.com than any other journal.

Amend the Declaration of Independence, adopt the Swiss

Vahe H Apelian

The flags of Armenia and Srwitzerland

Forget Ilham Aliyev and what he says, but also be prepared that he will continue on insisting Armenia change its Constitution / Declaration of Independence. Why should he not? After all, internal political fissures in Armenia give him plenty of ammunition and  more of a reason to continue on demanding the same. 

First and foremost, let us clarify the following. There is nothing in the Constitution that could be an issue of contention. The crux of the matter is the Declaration of Independence. 

The PM, during the last session of the National Assembly, reading from a prepared text contrary to his usual practice, publicly declared that there is no need to amend the Constitution of Armenia. However, he also said, should the Constitutional Court rule against the constitutionality of the Crossroad for peace initiative the Armenian government signs, then the matter becomes a political issue and may call for amending the Constitution / Declaration of Independence. But it did not take long for Horizon to post a bombastic report countering the PM.  (See the note 1)

I cannot believe myself that I will be stating the following while distancing myself from the prevailing Ampokhayin Dramapanoutyun-The Armenian crowd mentality, a term Kristapor Mikaelian coined in the Armenian lexicon. Obviously, Armenians do not have any inkling of bipartisan stand, even at the nation’s direst hours.

From get go I have found the preamble of the Declaration of Independence poorly worded and illusive. I have noted the same in my previous blogs having the following statement in the preamble in mind: “Based on the December 1, 1989, joint decision of the Armenian SSR Supreme Council and the Artsakh National Council on the "Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh;" (see note 2,3)

My question to the reader who happens to read this blog is the following. Why should Armenia not amend its Declaration of Independence?

The standard, run of the mill response is and has been that Azerbaijan has no business interfering in the Armenian Constitution / Declaration of Independent.

I have news to the reader. Should Mexico enshrine in its declaration of independence annexing New Mexico, the 47^th state in the Union, I can assure you it will be the business of the United State of America to settle the matter with Mexico, one way or another.

Should the U.S. Congress resolve to annex Canada as its 51^st sate, as president Trump said jokingly; yes, it will be the business of Canada.

In December 2014 Ukraine's parliament voted to end its neutral status, and in 2018 it voted to enshrine the goal of NATO membership in the Constitution. Ukraine’s constitution became the business of Russian Federation and how. 

I say amend the Armenian Soviet Socialist Republic era  Declaration of Independence and remove that orphaned statement Armenia ignored, abandoned,  and neglected from the very inception of the "Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh;" and

Adopt instead the Swiss model.

If land locked Switzerland is recognized as a permanently neutral state in Europe, there is no reason Armenia should not declare itself and be recognized as the permanent neutral state in the South Caucasus.

                                            ***

Note 1:  A bombastic reporting:

  http://vhapelian.blogspot.com/2024/11/a-bombastic-reporting.html 

Note 2: Declaration of Independence – Hrchagakir – Հրչակագիր: https://www.gov.am/en/independence/

Note 3: The PM discussing peace agreement in the National Assembly:

 https://www.facebook.com/nikol.pashinyan/videos/1141154374095638

Գիտէի՞ք

 Վահէ Յ Աբէլեան

Աշոտ Աբէլեանի յիշատակին

Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանը յաճախած շրջանիս, անդամակցած էի համալսարանին ճատրակի ակումբին որուն նախագահը Գանատաբնակ Արթին Պօղոսեանն էր։ Ճատրակ խաղի պարագային խաղացողներէն մին կրնայ ակներեւ սխալ քայլ մը ընել։ Գիտէի՞ք որ այդ  յաճախ կը պատահի քանի որ խաղացողը մտքով այնքան մխրճուած կըլլայ իր խաղին մէջ որ իր հայեցակէտը կը դառնայ իր ռազմատրամաբանութիւնը անգիտակցաբար անտեսելով դիմացինինը։ Պատմականօրէն նման վիճակին ամենէն ցայտուն օրինակներէն է Պոլսահայութեան՝ 1908-ին Երիտթուրքերու յեղաշրջումին ընկալումը։ Այսօր Գէորգ Եազըճեանը Ֆէյսպուքի էջին վրայ հետեւեալ տեղեկութիւնը  զետեղած էր՝ 

ԳԻՏԷԻ՞Ք որ «Հայ օրիորդներ եւ կիներ 1909-ի ապրիլի սկիզբին հանգանակութիւն կատարած են իրենց գործած օսմանեան նախշազարդ դրօշակներուն ծախսերը հատուցելու համար։ Այդ դրօշակները նախատեսուած էին նուիրել Երիտթուրքերու 1908-ի յեղաշրջման <հերոս>ներէն Նիազիին եւ Էնվերին (<Բիւզանդիոն> օրաթերթ, Կ․ Պոլիս, 9/22 ապրիլ 1909, էջ 3)։ Օրաթերթի նոյն թիւին մէջ տպուած են Կիլիկիոյ 1909-ի ապրիլեան սարսափելի ջարդերու լուրեր եւ թղթակցութիւններ։ Նոյն օրաթերթը իր յաջորդ օրուան թիւին մէջ (էջ 3) կը յայտնէ, թէ Հ․ Յ․ Դ․ի կողմէ ղրկուած Կարմիր Խաչի անդամուհիները այդ դրօշակները յանձնած են <Ազատարար բանակին> (sic! - Գ․ Ե․)՝ յիշեալ երկուքին հասցնելու խնդրանքով։ Այս բոլորը կ՛ըլլային, երբ Հալէպի նահանգի արեւմտեան հայաբնակ վայրերուն մէջ (Մուսա լեռ, Քեսապ, Պէյլան եւ յարակից գիւղեր) ու Կիլիկիոյ մէջ (յատկապէս Ատանա եւ մերձակայքը) կը շարունակուէին հայոց ջարդերը ․․․ նոյն երիտթուրքերու կազմակերպութեամբ։»

Ես ալ իմ կարգին հարց տամ՝ 

ԳԻՏԷԻ՞Ք ՈՐ 1911-ին Պոլսոյ մէջ Հմայեակ Արամեանցը հրատարակեց «Հայուն Երգարանը» անունով ընկերվարական հակում ունեցող ժողովրդական երգերու հաւաքածոյ մը ուր տեղադրուած էր նաեւ Երիտ-Թուրքերու Իթթիհատին քայլերգը։ Այդ երգարանին ներածականին մէջ Հմայեակ Արամեանց խանդավառութեամբ կր  նշէր ու կը շեշտէր Երիտ-Թուրքերիու ընկերվարական լոզունգները, անհասկնալի համակրութեամբ եւ խանդավառութեամբ մը։ Ան այնքա՛ն տարուած մնաց անոնց ընկերվարական խոստումներուն որ դաւաճանեց իր պատկանած կուսակցութեանը՝ ՍԴՀԿ-ին, որը թէեւ ընկերվարական հակումներով կուսակցութիան մըն էր, սակայն կասկածի տակ դրած էր Երիտ-Թուրքերու ընկերվարական հասկացողութիւնը  եւ եզրակացուցած էր որ հոն կայ թաքնուած թունդ ազգայնամոլութիւն՝ հաւանական չարիք հայութեան համար։ Մնացեալը մաս կը կազմէ նորօրեայ հայոց պատմութեան եւ ծանօթ է որպէս Հնչակեան քսան կաղաղանները։ Մեծ Եղերնէն ետք, Հմայեակ Արամեանց տէռորի ենթարկուեցաւ «Նեմեսիսի» մարտիկ՝ Դաշնակցական Արշակ Եզդանեանի կողմէ։ 

Գալով երգարանին՝ համացանցին միջոցաւ ստացայ զայն Թուրքիայէն եւ երաժշտագէտ Պետրոս Ալայայտոյեանին յանձնեցի։ Մահուընէ ետք, երգարանը՝ շնորհիւ իր այրիին, նուիրեցի NAASR-ին Պետրոսի յիշատակին։

ԳԻՏԷԻ՞Ք որ միտքով կլանուած ըլլալու այլ օրինակ մը աղերս ունի ազգայնամոլ Հիթլերականութեան հետ։ Հիթլերի յաղթանակները օրին շլացուցած էին հայ ազգային հատուածը այնքա՛ն որ վերջերս Հայաստան մահացած ռազմիկներէս մէկուն՝ Աշոտ Աբէլեանին (ծնած էր Հալէպ, 1938-ին), հայրը զաւվին անուանակոչութեան աւելցուցած էր «Ատոլֆ» անունը՝ Աշոտ Ատոլֆ  Աբէլեան։ Աշըտ՝ Ամերիկեան քաղաքացիութիւնը ստացած ատեն ջնջել տուած  էր Ատոլքֆը անունէն։

Անդրանիկ Ծառուկեան, իր «Մեծերը եւ Միւսներ» գիրքին մէջ, Համօ Օհանջանեանին մասին հատուածին մէջ այսպէս կը բացատրէ այդ օրերուն Հալէպի մէջ ազգայնական Դաշնակցականներուն Հիթլերի նկատմամբ ունեցած համակրանքը եւ խանդավառութիւնը՝ «պէտք է ըսել, շարքերուն մէջ տիրող ընդհանուր տրամաբանութիւնը  Գերմանասիրկան էր։ Հիմնովին թէ անհիմմն։ Յունաստանը եւ կրետէ կղզին գըրաւելէ ետք, բնական կը համարուէր որ հարուածը հասնի թուրքիոյ։ Ամբոխային տրամաբանութիւնն է ասիկայ, որ հաճելի տրամաբանութիւններ կը ստեղծէ։ Քիչեր կը փորձէին վերլուծել նոյն օրերուն պատահած պզտիկ դէպքի մը իմաստը որ շատ բան կ՚ըսէր գերման-Թուրք յարաբերութեան մասին։ Հիթլերի մասնաւոր հրահանգով, Պոլիս կը փոխանցուէր քսան տարիներէ ի վեր Պերլին մնացող Թալաաթին աճիւնները։ Ինչ որ թշնամական արարք մէ չէր կրնար համարուիլ այլ գաղտնօորէն ուռճացող բարեկամութեան մը առհաւատչեան (գրաւական երաշխիքը)։ Պատերազմէն ետք միայն պիտի պարզուէր, թէ դէպքերը կը հասուննային մեր երազներուն ներհակ ուղղութեամբ, թէ Գերմանիան ոչ միայն չէր մտածէր Թուրքիոյ վրայ յարձակելու, այլ Թուրքիան էր որ պատեհ ժամին կը սպասէր Կովկաս արշաւելու։»

Սահմանադրութեան շրջանին Ատանայի ջարդը ակնյայտ կ՚ընէր որ Երիտ-թուրքերուն սարքածը պատրուակ մըն էր որ պատեհ առիթի մը կը սպասէր վերջ տալու Հայկական Հարցին, հայերուն հետ։ Երիտ-թուրքին համակրող «Հայուն Երգարանը» Հմայակ Արամեանց հրատարակած էր Պոլսոյ մէջ, Ատանայի ջարդէն շուրջ երկու տարի ետք։

Ամէն պարագաններուն ալ, նոյն տիրող հոգեբանութիւնն է որ մթագնած է հայ քաղաքական միտքը՝ տեսնել այն ինչ որ կ՚ուզէ տեսնել, այնպէս ինչպէս Ծառուկեանը կը գրէ՝ «Ամբոխային տրամաբանութիւնն է ասիկայ, որ հաճելի տրամաբանութիւններ կը ստեղծէ։ Քիչեր կը փորձէին վերլուծել նոյն օրերուն պատահած պզտիկ դէպքի մը իմաստը որ շատ բան կ՚ըսէ----»։ Սահմանադրութեան շրջանի պարագային՝ Ատանայի ջարդը պզտիկ դէմք մը չէր անշուշտ։ 

Գէորգ Եազըճեան իր այդ մէջբերունով կ՚եզրականէ՝ «Այս անհերքելի փաստերուն մեկնաբանութիւնը կը թողում ընթերցողներուն, մասնաւորաբար ԹՈՒՐՔԵՐՈՒ ԱՆՍՔՕՂ ՕԺԱՆԴԱԿՈՒԹԵԱՄԲ Սուրիոյ մէջ իշխանութեան հասածներով ՉԱՓԱԶԱՆՑ խանդավառուածներուն։»

Այդ ձգենք սուրիացի արաբներուն որոնց յարաբերութիւնը Թուրքիոյ հետ հիմնականօրէն տարբեր եղած է քան մերինը։ Բայց անհաւանական չէ որ ոմանք Գէորգ Եազըճեանին ակնարկը առնչեն Հայաստանի կառավարութեան Խաղութեան Խաչմերուկի քաղաքականութեանը։

Չեմ գիտէր Գէորգ Եազըճեանը ինչպէս կ՚ընկալէ Հայաստանի Խաղաղութեան Խաչմերուկ քաղաքականութիւնը։ իմ տպաւորութիւնս այն է որ այդ քաղաքականութիւնը վարող այրերը ամբողջութեամբ տեղեակ են Թուրքին հետ մեր պատմութեանը եւ անգիտակցութեամբ չէ որ կը վարեն այդ քաղաքականութիւնը, որուն ջատագովներէն եմ ես սփիւռքէն։ 

Խաղաղութեան Խաչմերուկ քաղաքականութեան անհրաժեշտութեան համար կը մէջբերեն Աւօ Պօղոսեանի վերջէրս Արեւմտահայաստան ըրած ճամբորդութեան ընթացքին ըրած հետեւալ խոհրդածութիւնը՝ «Ճանապարհը դէպի յաջորդ քաղաքը ուր պիտի իջեւանէինք ուղղակի Մասիսի փեշերով կը բարձրանար, որտեղէն կ՚երեւար Երեւան քաղաքը գրեթէ ամբողջութեամբ: Հասկցայ որ մենք մեր թուաքանակով եւ թուրքերուն ռազմագիտական անհամեմատելի դիրքային առաւելութիւններով, տնտեսութեամբ ու ամէն ինչով ներառեալ գուցէ հայրենասիրութեամբ, ոչ մէկ ձեւով կրնանք չափուիլ իրենց հետ, բացի իրական խաղաղութեան ամրապնդմամբ, լաւ դաշնակիցներէ, տնտեսական հզորացմամբ ու մանաւանդ գիտական ոլորտներու զարգացմամբ որու համար կրթութիւնը առաջնահերթ է:»

 

 

Hopeful news from Syria the cradle of the Diaspora

 Vahe H Apelian

As far as I am concerned, the Armenian Diaspora is the entity the survivors of the Meds Yeghern forged. There is no other. Furthermore Syria is the cradle of the Armenian Diaspora.

Olive and fig trees in the rebel held Idlib province, Syria. Courtesy NY Times

Perhaps no other has so succinctly defined the role of Syria in the formation of the Armenian Diaspora than Viken Attarian. I quote his comment to an article I had written at one time in Keghart.com regarding Antranig Zarougian’s book “Yerazayin Haleb - Dreamy Haleb”. But I took the liberty and replaced his use of Aleppo with Syria and put a comment in parenthesis. My doing so is not all too liberal. Often time Aleppo is metaphorically used to represent the cradle of the Armenian Diaspora, Syria. 

 I quote Viken Attarian:

“SYRIA is undoubtedly a milestone in the evolution of our Armenian Diasporan identity of the post-Genocide period.  I believe that it is there that the future community of Beirut was forged.  And from then on to the different realities of our existence in the West.  In the great migration of our people, SYRIA was the first place of a Great Gathering after the initial murderous big bang of the Great Dispersion.

The above applies to all aspects of community life, whether they be historical, cultural, political, artistic, literary and so on.  This is not to minimize the roles of other places.  Far from it. But, if there are temporal and geographic points of reference around which our existence (note: in Diaspora) coalesced after 1915, SYRIA was surely the first.”

No wonder that developments in Syria is central for the Armenian Diaspora. The latest is the historic toppling the iron grip of the Assad regime in Syria and its implication to the Armenian community there.

The reports emanating from Syria are hopeful. I quote the following.

                                                    ***

Today, on December 15, 2024, Levon Sharoyan reported from Aleppo, the following on his Facebook page: 

Courtesy Levon Sharoyan

“THE THANKFUL INITIATIVE OF ALEPPO VOLUNTEERS: A general optimism prevails in Aleppo at the moment. It is true that water has not reached the city for 4 days, there is a serious gas crisis (due to the ruthless elements exploiting that vital region...), the electricity has not yet been restored, still..., still..., and yet people are optimistic, there is a smile on their faces, there is a sparkle in their eyes.... This is undoubtedly the bliss of having overcome a difficult and unbearable BONDAGE.

Now everyone is talking about the need to rebuild the devastated and plundered country, to join hands and restore it. The young people, especially, have begun to look to the future with enthusiasm. The cities are beginning to boil, to breathe. The exiles, the families who were expelled, the thousands of boys (representatives of a select and mature generation) who took refuge abroad for fear of some absurd political accusations are returning home in droves...

Everyone wants to make a contribution to the revival of the country, of their city.

There was some interesting news today.

Considering that the central main square of Aleppo ("Saad Allah Jabri") has become a stage for permanent gatherings and celebrations in the last two weeks and has also become quite dirty, a group of volunteer boys began cleaning and beautifying the square today. The same grateful work will be carried out in the large public garden (meshtel) of Aleppo. The work is sponsored and promoted by the Assyrian Orthodox community of my city, in collaboration with partner organizations.

What a wonderful idea and initiative! The sister Assyrian community is to be commended.

And we... What will we, the people of Aleppo, do? Shouldn't we also have a benevolent and welcome role in these first efforts to restore the "dream Aleppo?" Or will we, under the gloomy pressure of pessimistic predictions, continue to "analyze" the country's political issues and remain hunched over in our shell...

Let's throw away the veil of reserve. Let's open up to the country and extend our hand to the children of the new Syria...”

                                                   ***

Kantsasar, the official organ of the Prelacy is Syria reported the following today, December 15, 2024. JOINT STATEMENT OF THE LATAKIA CHRISTIAN COMMUNITIES ASSEMBLY

Courtesy Kantsasar

“We inform our beloved children of the churches that on the afternoon of Saturday, December 14, 2024, the spiritual leaders and pastors of the churches of Latakia, met at the headquarters of the Greek Orthodox community, the representatives of the current transitional leadership of the country, both political and military,  who came to say that they are ready at all costs to protect and implement all security measures for our churches and institutions, and of course for daily life. Those responsible assured that the rights, security and freedom of Syrian Christians as dignified citizens and as human beings to live and survive will be preserved.

The responsible ones appealed, saying that all of us, as citizens of the Syrian Homeland, must join hands to build a renovated, new, civilized, free and progressive homeland that has been handed down to us from our past generations. The responsible ones asked in these present and coming days, until the situation in the country is clarified and everything is in order, to be prudent, vigilant, put aside fear, be vigilant and not listen to and not believe all those false and misleading rumors and disagreements that want to disrupt peace and create chaos. And finally, those in charge asked that all churches perform their ceremonies as usual and prepare together to welcome the New Year and the Nativity of the Savior.

Until then, our dear compatriots, let us be calm and continue our lives normally.

May God protect us all."

                                                    *** 

The NY Times  posted the following article today, Dec. 15, 2024: “How Will the Rebels Rule Syria? Their Past Offers Clues.” After a lengthy analysis the article concluded with the following two paragraphs.

Courtesy NY Times 

“In a conservative society, they did maintain elementary schools segregated by sex. The rebels also set up a chain of free Koranic schools called the House of Revelation, which teach both theology and regular subjects like math and English. 

At one point, hard-liners objected that a new shopping mall built under Hayat Tahrir al-Sham’s auspices was sinful because it allowed men and women to mingle in public, said Mr. Ajjoub, the doctoral candidate.

But the Idlib leaders overruled them.”

Ճորճ Ազատ Աբէլեան, (1945 - 2008)՝ Խաչակիրը

Վահէ Յ. Աբէլեան

Երեք քոյրերու կողքին, երեք եղբայրներ էին՝ Հրաչ, Աշոտ, եւ Ճորճ։ Այս տարի, քանի մը ամիսներ առաջ, Աշոտին մահով, երեք եղբայրները հողին յանձնուած եղան. Հրաչը՝ Ամերիկա, Աշոտը՝ Հայաստան, իսկ Ճորճը՝ Քեսապի, իր նահապետական գիւղին՝ Քէորքիւնայի մէջ,։  Իւրաքանչիւրը անմոռանալի անհատականութիւն մըն էր՝ բացառձակ հայրենասիրութեամբ եւ հայասիրութեամբ շաղաղուած։ Այս պլակը կը նուիրեմ իրենց յիշատակին կցելով իրենց կրտսեր եղբօր Ճորճ Ազատ Աբէլեանին՝ «խաչակիր»-ին մասին։

         

Ճորճ Ազատ Աբէլեան խաչակրութիւն
՝ Գարեգին Նժդեհին շիրիմը այցելութեան Խոստուփ Լեռ,
1972 Անթիլիաի յուշարձանէն,  Պիքֆայա յուշարձան Ապրիլեան քայլարշաւին (See note 1)։ 

Շաբաթ 18 Հոկտեմբեր 2008: Աբէլեաններուն տոհմիկ գիւղէն  - Քէորքիւնայէն - շատ շատ հեռու, զոյգ քաղաքներ (Twin Cities) կոչուած քաղաքին  օդակայանին մէջն էի, երբ հեռաձայնով մայրս գուժեց ՃորՃ Աբէլէանին վաղաժամ մահուան լուրը: Մահը պատահած էր այդ Շաբաթ օրուան վաղ առաւօտեան ժամերուն եւ մարմինը ամփոփուած էր Քէորքիւնայի պապենական գերեզմանատան մէջ նոյն օրը, կէսօրէ ետք՝ յետ արարողութեան Քէորքիւնայի պատմական Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ մէջ: Չէի կրնար պատկերացնել աւելի պատշաճ եւ Ճորճը ամբողջացնող հանգստեան վերջին կայան մը անողոք հիւանդութեան մէջ մաշած իր մարմինին համար: Կարծես ինքն ալ անոր համար կատարած էր իր վերջին ուղեւորութիւնը դէպի իր արմատները: Խաբուսիկ բայց հանգստացնող բան մը ունի Ճորճի թաղման այս իրողութիւնը։

 Սպասման սրահին մէջն եմ դէպի Լոս Անճէլոս ուղեւորութեան համար, ուր այնպայմանօրէն կը հանդիպէի իրեն: Բնականաբար կը պրպտեմ յիշողութիւնս եւ հոն կը գտնեմ զինք ոչ որպէս առօրեայ ներկայութիւն, այլ մեր կեանքին հանգրուաններուն շարանին մէջ: Քէորքիւնայի մէջն է ան, երբ մենք տակաւին պատանիներ կը խաղայինք իրենց ընտանիքին պատկանող Նոֆերենց հռչակաւոր մանկանային – ձիթհանին - շուրջ: Աւիլի ուշ, Հալէպի մէջ, երբ ես որպէս սկաուտ Պէյրութէն կը մասնակցէի ՀՄԸՄ մարզական խաղերու տողանցքին, կը հանդիպէի Ճորճին: Տարիներ վերջ Պէյրութ ենք ուսանողական մեր տարիներուն, ուր արդէն ցոյց կու տար կուտակուած ազգասիրութեան մը իւրայատուկ եռանդ: Եւ վերջապէս  Լոս Անճելոս է եւ տակաւին պատնէշի վրայ՝ իբր հեռատեսելի “Գիրքերու Հետ” շաբաթական յայտագիրով, որ վարեց տասնամեակ մը՝ պատգամելով իր եղէգնեայ գրիչովը:

Նստած՝ Վերոնիք Շամմաս Աբէլեան, Ճուլիա Պոյաճեան Շամմաս, Նոֆէր Աբէլիան
Կայնած՝ Վարդուհի, Արաքսի, Աշոտ, Ճորճ, Հրաչ, Յասմիկ Աբէլեաններ

            Այսպէս Ճորճը բնակեցաւ Քեսապ, Հալէպ, Պէյրութ, Լոս Անճելոս. բայց միշտ ապրեցաւ բիւրեղացած իր հայ ներաշխարհէն ներս: Չեմ գիտէր բնութեան ո՞ր դասաւորումը այսքան հայրինասիրութիւն կուտակած էր այս տղուն հոգիէն ներս, չըսելու համար  հայրենապաշտութեամբ բեռնաւորած էր զինք, որպէս խաչ մը, որ տառացիօրէն ուսամբարձ շալկեց Ապրիլ 24-ին, 1972-ի հաւաքական հետիոտն ուխտագնացութեան ընթացքին, Անթիլիասի վանքէն դէպի Պիքֆայայի բարձունքին վրայ գտնուող Մեծ Եղեռնի յուշարձանը: Հայաստանի անկախութենէն ետք կրկին անգամ կատարեց խաչակրութիւն մը դէպի Գարիգին Նժդեհի շիրիմը որպէս ուխտագրացութիւն:

Ճորճը չկրցաւ տեսնել ազգային տոհմիկ արժէքներով բիւրեղացած հայախմբումի իրողութիւնը իր պատմական հողերուն վրայ: Սակայն բախտաւորութիւնը ունեցաւ ապրիլ անոր անհատական եւ մտերմիկ իրողութիւնը, յանձին Հալէպի մէջ ծնած, հայկական տոհմիկ ընտանիքի մէջ հասակ առած, Շաքէ անունով հայ աղջկայ մը հետ, որ դարձաւ Ճորճի կեանքին հարազատ եւ անձնուռաց ընկերակիցը մինչեւ վերջ

 Այսպէս,  Ճորճի բովանդակ կեանքը ազգային հաւաքական իտէալին որոնումը եղաւ, հեռատեսիլին վրայ իր պատկերացումովը, որպէս տաճար մը կառուցուած անխարդախ արժէքներու վրայ, ուր կմախքացած հայորդիներ պիտի հաղորդուէին այդ իտէալներով, վերակենդանանալու համար: Հաւատալ կ՚ուզեմ որ այդ ձգտումին գնահատանքը ապրեցաւ իր  վերջին տարին: Կը հաւատամ այդ եղաւ այն պահուն, երբ, հեռատեսիլի կայանի վրայ, հայ երիտասարդ եւ երիտասարդուհի մը զինք հրաւիրեցին ըլլալ, հայ երիտասարդութեան պատգամաբերը 2008-ի Ապրիլ 24-ի առթիւ քաղաքական հաւաքին, իրեն յանձնելով գնահատագրի տախտակ մը:

Ես մեր իրողութեան մէջ չեմ հանդիպած նման ինքնաբուխ գնահատանքի, այդ ալ հայ երիտասարդութեան կողմէ, մէկու մը, որ ո՛չ ուսուցիչ է, ո՛չ կրօնական կամ կուսակցական, եւ հետեւաբար չի պատկանիր որեւէ միութեան մը՝ ըլլայ այդ կրթական, մշակութային, կրօնական կամ քաղաքական (հեռացուած էր Դաշնակցութիւնէն): Այլ ինքնատիպ անձ մըն է իր ուրոյն համոզումներով, անսակարկ ազգասիրութեամբ մը տոգորուած եւ բացարձակապէս խիզախ:

Մահուընէ քանի մը ամիսներ առաջ, իր շրջապատը զուարթացնելու տրամադրութեամբ, այսպէս արտահայտուեցաւ. «Ես արդէն անդի աշխարհին հետ կապի մէջ եմ, ամէնքն ալ հոն են: Հետեւաբար այս ագգին մազին անգամ դպչողը թող չկարծէ որ ինձմէ ազատած է»: 

Ճորճ Ազատ Աբէլեանին շիրիմնագարը
պատրաստել տուա եղբայրը՝ Հրաչը։ 
Նմանապէս տրամադրեց այս լուսաՆկարը։

Կեանքին եւ գործին կառչած այս տղուն հրամայականը ազգասիրութիւնն էր ամէն բանէ առաջ եւ ամէն բանէ վեր: Այդպէս ալ տառացիօրէն մնաց մինչեւ իր մահուան սեմին, ինչպէս կը վկայէն իր կինը Շաքէն եւ եղբայրը Աշոտը: Երբ ան մահուան սեմին էր եւ ուժասպառ, գերմարդկային ճիգով մը Քէսապէն շուրջ 100 քիլոմեթր անդին, արաբացած եւ իսլամացած գիւղ մը գնաց զգաստութեան բերելու համար գիւղացիները իրենց հայ տոհմիկ ժառանգութեանը

Սիրելի եւ անմոռանալի Ճորճ: Ահաւասիկ տարիներ  անցած են վաղաժամ մահուանդ վրայ: Այժմ դուն շրջապատուած ես քու հարազատներովդ եւ պատսպառուած Քէորքիւնայի դարաւոր կաղնիին հովանիին տակ որպէս յիշատակ եւ որպէս օրինակ՝ թէեւ ալեւորած եւ ալեհեր, կառչած կարելի է մնալ ազգային իտէալներուն ինչպէս դուն ըրիր քու բովանդակ կեանքիդ ընթացքին:

 

Note 1: 1972-ի, յուշարձանէ՝ յուշարձան Ապրիլեան քայլարշաւի ընթացքին, Ճորճ Ազատ Աբէլեանին կրած մեծ խաչը պատրաստած էր Ստեփան Փանոսեանը, այժմու Կիւլպէնքեան հաստատութեան Հայերէնի բաժանմունքին գործադիր վարիչ Ռազմիկ Փանոսեանին հայրը։

Achieving greatness: Antranig Zarougian

 Vahe H Apelian 

In Latin characters, Antranig Zarougian’s name is spelled in many other ways such as:  Antranig Dzarugian, Antranik Tsarukian. That is why in the ensuing text I deliberately spelled his name in different ways. I dedicate this blog to my mother who was so fond of Antranig Zarougian.

Courtesy Tsolag Hovsepian (see note 1)

One of my favorite books is Antranig Zarougian’s “The Greats and the Others”. I have read it more than once. I have also translated excerpts, if not whole chapters from the book. But I continue keep referring to it every now and then because both of the color of Antranig Zarougian’s depiction of the characters in his book but also, I am particularly drawn by a statement Antranig Zarougian made on an unnumbered pag, right after the title page. It reads as follows: “The Diaspora is an unstable and slippery ground, where the real greats fail to remain great, and the gifted younger ones are not allowed to achieve greatness”.(see note 2)

I have wondered what compelled Antranig Zarougian to make that statement and have it prominently stood out on the unnumbered blank page right after the title page, especially when the book, as the title notes, is about “The Greats and the others”.

The book is published in 1992. It is a recollection of Antranig Zarougian’s memoirs having dealt with those who stood prominent in the Armenian diaspora. Zarougian was a social activist as well and had personal dealings with each and every one of the greats he wrote about. It is fair that I cite the protagonists of each chapter of the book.

The first chapter is titled “Contrasting twins: Shant-Aghpalian” (pages 9 to 61). Naturally the chapter is about Levon Shant and Nigol Aghpalian. The second chapter is called “The Solitary Giant” (pages 65-118). It is about Hagop Oshagan. The third chapter is titled “The Patriarch of the Armenian Literature” (pages 121-169). The chapter is about Arshag Chobanian. The fourth chapter is titled “The Stinging Bee and the Tiger” (pages 173 - 227). This chapter is about Arshavir Shiragian and Trasdamad Ganayan (Dro). The fifth chapter is titled “A person’s picture and the picture of a person”, (pages 231 -257). The chapter is about Hamo Ohanjanian and Vahan Papazian (Goms). The sixth chapter is titled “The passenger and his ways”, (pages 261- 301). The chapter is about Gostan Zarian. The seventh chapter is titled “The Triumph of the plain” (pages 305 - 315). This chapter is about Shavarsh Missakian. The last chapter is more about the others who in their own ways were no less prominent. The chapter is titled “Road notes – they were and are no more” (pages 319-351). The chapter makes mention of his dealing wiht Aram Andonian, Levon Mozian, Shavarsh Nartouni, Arpeg Minassian, Aharon Dadourian, Vahan Yerjanian, Nigoghos Sarafian, Nshan Beshigtashlian. He ends his book reflecting on his visit to Avedis Aharonian confined to his bed for the past one and half decades under the loving care of his loving and nurturing wife, the gracious and the beautiful sister of Mikael Varantian, who had inflamed many a heart in her younger days and of whom Antranig Zarougian remarked that there still are men who look for angels somewhere else.  

Antranig Zarougian was a social activist and had dealt with each of them and wrote about them in a his beautiful prose, in the context of the diaspora of the day and in the context of the greats interacting with each other and with others. In my view only Antranig Zarougian could have written about these greats, not in lavish praise but as persons made of flesh and blood, like any other.

We should bear in mind that Diaspora came about after the Meds Yeghern and the fall of the first republic in 1920. These greats had already achieved their greatness or had already set their course for greatness and continued charting it in the diaspora. They not only led, but ruled the diaspora of their days. The statement I just made comes from the impressionable child or adolescent I was, growing up and getting to know the diaspora I knew and the these greats ruled.

But Antranig Zarougian, unlike the greats he wrote about, was a child of the diaspora. He was born in Gurun on October 4, 1913. In the ensuing mayhem he had lost both his father and his mother and was growing up under the care of an Armenian orphanage when by a stroke of good fortune in 1921, in Aleppo, he  reunited with his mother of whom he said was the unluckiest of all the women but the dottiest mother and grandmother. 

Antranig Dzarugian was the nature’s gift to his nation, a literary genius with boundless energy. He was a poet, a writer, an educator, a journalist and a publisher and underlying them all was his  persona. He was an activist. In fact he was a rebel with boundless energy. As a teenager he was among the few who were chosen from Aleppo and were sent to Beirut to be educated in Djemaran for leadership. Any other student would have acted in  his best behavior to continue receiving his subsidized education in the premier institution, but not him. He was kicked out of the school and departed with Nigol Aghpalian’s fatherly concern for this unruly teenager.

I imagine that Antranig Dzarougian, about whom much can be written, was cognizant of his literary genius and no less rightfully ambitious to achieve greatness and that is why he noted that “the younger gifted were not allowed to achieve greatness”. But I think that Antranig Zarougian missed the very underlying cause. The very reason that the greats failed to remain great he noted, was the very same reason that kept the ambitious, inordinately gifted rebel to achieve greatness. The cause was in his stars. He was born in the diaspora, although in Gurun in 1913,, and grew up in the diaspora and toiled in the diaspora.

Antranig Zarougian passed away on October 4, 1989 in Paris, the City of Lights, he liked so much. I do not think that there is any Armenian who is remotely interested in Diaspora has not heard of Antranig Zarougian and does not  view him among the Armenian literary greats.

Antranig Zarougian may not have realized when he noted that passage in his book “The Greats and the others”, that he was indeed destined to achieve greatness, and he did.   

***

Note 1. The picture of Antranig Zarougian is from Tzolag Hovsepian’s album “Familiar Faces” (page 83). Tzolag Hovsepian was a professional photographer but he did not claim ownership of the pictures of the “familiar faces” he took, claiming that they belong to the Armenian nation. The picture is taken along the Mediterranean coast in Beirut.

Note 2: The original quote, բնագիրը՝ «Սփիւռքը անկայուն եւ լպրծուն գետին է, ուր մեծերը չեն յաջողիր մեծ մնալ, իսկ օժտուած կրտսերներուն թոյլ չի տրուիր որ մեծնան»