1958-ի եղբայրասպանութեան մասին՝ Բաբգէն Պոյաճեան

Տասներկու տարեկան էի, երբ 1958 թուականին Լիբանանի հայ համայնքին եղբարասպաննութիւնները տեղի ունեցան։ Մասնաւորապէս կը յիշեմ աստուածաբանութիւն ուսանողի մը սպանութիւնեան սարսափեցնող խօսակցութիւնները։ Նոր իմացայ որ անունը Վարդան Սաղտճեան էր (1936-1958) - Քեսապցի։ մարմինը չգտնուեցաւ։ Մինչ օրս ոչ ոք և ոչ մէկ կազմակերպութիւն ներողություն խնդրած է սպանուածներուն ընտանիքներէն։ Եկեղեցին յիշատակի արարողություն չի կատարած։

Մի քանի տարի առաջ Ֆէյսպուքին վրայ հանդիպեցայ Բաբգէն Պոյաճեանին գրութիւնը այս տխուր պատահարին մասին։ Ի յայտ եկաւ որ հայրը չէ տեսած քանի որ սպանուած էր մօրը յղութեան։ Ամէն Օգոստոս ամսուան, այս տխուր իրադարձութեան մասին կը գրէ։ 

Կցած եմ իր համառօտ կենսագրութիւնը, որը բարեհաճօրէն յղեց ինծի խնդրանքիս վրայ։ կցած եմ նաեւ այս տարուան ֆէյսպուքի մէջ, 1958-ի եղբայրասպանութեան 67-ամեակին իր տեղադրութիւնը։

«Ծնած եմ 23 Սեպտեմբեր 1958 Պէյրութ, հօրս սպանութիւնէն մէկ ամիս ետք, նախնական կրթութիւն ստացած եմ Հ․Բ․Ը․Մ-նի Երուանդ Տեմիրճան եւ Հովակիմեան Մանուկեանի ուսումնական հաստատութեան մէջ, մասնագիտացած որպէս Ճարտարապետ Երեւանի ԵՐՊԻ-էն, աշխատած եմ լիբանան եւ Արաբական ծոցի երկիրներ, ամուսնացած եմ ունի երկու զաւակներ, ներկայիս կապրիմ Գանատա Թորոնթո։» Բաբգէն Պոյաճեան

                                            ««« 

«Նորէն Օգոստոսի 26-ն է, 1958-ի եղբայրասպան ոճիրներու 67-րդ տարին եւ նորէն անտարբերութիւն. ո՛չ մէկ պատրաստակամութիւն Եկեղեցիով եւ կուսակցութիւններով ներողութիւն խնդրելու զոհերու ծնողներէն, եղբայրներէն ու քոյրերէն, այրիներէն ու որբերէն: 

Մենք՝ հայերս վերածուած ենք ՊԱՐՏՈՒԱԾ ամբոխի։ Մեր նկատմամբ օտարներու բոլոր անարգանքներուն նկատմամբ անտարբեր, մեզ կը համոզեն որ տկար, անհաշուետու ամբոխ մըն ենք, որ մենք չենք կրնար պահանջատէր ըլլալ, պէտք է օտարին ստրուկ մնանք։ Բայց… առիւծ կը կտրինք իրարու նկատմամբ։ Ի՞նչ ժառանգ պիտի ձգենք մեր սերունդներուն բացի պարտուածի հոգեբանութենէն։ Ինչպէ՞ս, ի՞նչ երեսով անոնց պիտի բացատրենք, թէ ինչո՞ւ ձեր ձեռքերը արեան մէջ թաթխուած են եղբայրասպա՛ն ոճիրներուն թափուած հայկական արիւնով։ Ինչպէ՞ս բացատրենք, թէ կը նախընտրէք կրել ամօթի խարանը ձեր ճակատին, քան գիտակցիլ կատարուածներուն ահաւորութիւնը, զղջալ, խոստովանիլ ու ապաշխարել։ Չէ՞ որ բացի երկրայինէն, կայ նաեւ երկնայի՛ն հաշուեյարդար որմէ ոչ ոք կրնայ փախուստ տալ։

1958-ի եղբայրասպանութեան զոհ հօրս հինգ ոճրագործներէն չորսը կրեցին իրենց պատիժը տարբեր հանգամանքներու տակ, կարելի է ըսել՝ ամենադաժան կերպով։ Անոնցմէ վերջինի կեանքի քաշքշոցին ականատես եղայ Պուրճ Համմուտի հրապարակին վրայ։ Հօրս այդ ոճրագործը, որ 1958-ին շատ հայորդիներ սպանած էր, ունէր շատ ողորմելի տեսք. տակը միզած էր, ոտքերուն եւ ձեռքերուն մէկ մասը անդամալոյծ, կը փորձէր քարշ տալ իր գարշահոտած մարմինը։ 

Ոճրագործներէն մէկ ուրիշը, որ նոյն ժամանակ մեր դրացիի որդին էր, ամիսներով գամուած մնաց անկողինին՝ տառապելով քաղցկեղէն։ Դարման չունենալով իր տանջանքներուն՝ աղերսեց վայրկեան առաջ սատկիլ։

Այսպիսիները պէտք չէ անմիջապէս սատկին, այլ շատ ծանր հատուցեն իրենց ոճիրներուն համար։

Համոզուած եմ որ ոչ մէկը իր գործած ոճիրներուն համար անպատիժ չի մնար։ Կայ երկնային արդարութիւն, որ բոլոր անմեղ զոհերուն վրէժը լուծեց ու պիտի լուծէ շատ դաժան կերպով։ Թող ոչ ոք կարծէ, թէ գլուխները աւազի մէջ մտցնելով պիտի ազատի հաշիւ տալէ եթէ ոչ նահատակներու ընտանիքներուն, ապա հաստատապէս՝ իր խիղճին առջեւ։ Ո՛չ դուք, ո՛չ ալ ձեր սերունդները հանգիստ պիտի ունենան մինչեւ որ չզղջան, չամչնան եղբայրասպան ըլլալնուն համար, իրենց մեղքերը չխոստովանին եւ ներողութիւն չխնդրեն:

Տարածաշրջանը կ’ենթարկուի հիմնական փոփոխութեան, շատ երկիրներ հաւանաբար վերանան կամ մասնատուին։ Այս պազարին մէջ հայերս ալ ծախու դրուած ենք։ Սակայն, ցաւօք, մենք պատրաստ չենք ձախողցնելու հայասպան ծրագիրները, քանի որ զբաղած ենք զիրար յօշոտելով։

Ուշքի՛ եկէք, տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք, ո՜վ դուք ղեկավար կոչուածներդ, եկեղեցական թէ աշխարհական, վե՛րջ տուէք ազգի պառակտումին, թշնամանքի հասած ատելութեան, համախմբուեցէ՛ք ու զօրացէ՛ք, որպէսզի խաղալիք չդառնանք մեր թշնամիներուն եւ նոյնիսկ բարեկամներուն ձեռքին:

Լիբանանի 1958-ի եղբայրասպան նախճիրներէն 67 տարի ետք, ո՛չ մէկ բան եւ ո՛չ մէկը մոռցուած է: Երիտասարդ նահատակներուն ծնողներն ու այրիները եթէ այլեւս չկան այս աշխարհին մէջ, կան սակայն անոնց զաւակները, թոռներն ու ծոռները, միւս հարազատներն ու ընկերները: Անոնք միշտ պիտի սպասեն եւ պահանջեն ԱՐԴԱՐՈՒԹԻՒՆը:

Այո՛, կը յիշեմ եւ մի՛շտ պիտի յիշեմ ու մի՛շտ պիտի պահանջեմ: ԱՅԴ ԻՄ ու ինծի նման որբացածներուն ԱՆՍԱԿԱՐԿԵԼԻ ԻՐԱՒՈՒՆՔՆ Է։» Բաբգէն Պոյաճեան

 

 

The fratricide of 1958: A narration by Papken Boyadjian, a survivor

I was twelve years old when the 1958 fratricide took place in the Armenian community of Lebanon. I particularly remember hearing the gruesome killing of a young theology student, whose name, I found out the other day, was Vartan Saghdejian (1936-1958), a Kessabtsi. His body was not recovered. Thus far, no one and no organization have offered an apology to the family members of those who were gunned down. The church has not offered a memorial service in their memory. 

A few years ago, I came across a posting in the Facebook by Papken Boyadjian about this sad episode. It turned out that his father was killed when his mother was pregnant bearing him. Every August he posts about this sad event. I attached his brief biography he graciously sent me upon my asking to accompany my translation of his posting this year as well about 1958 fratricide, remembering the 67^th anniversary of this sad episode. Vahe H Apelian.

the poster accompanying Papken Boyadjian's posting this year

Papken Boyadjian’s brief bio

I was born on September 23, 1958 in Beirut, a month after my father's assassination. I received my primary education at the A.G.B.U. affiliated Yervant Demirjan and Hovakimian Manougian Educational Institution, specialized as an architect from the Yerevan Institute of Architecture and Design, worked in Lebanon and the Gulf countries, am married with two children, and currently live in Toronto, Canada.

Papken Boyadjian Facebook posting this year

It is August 26 again, the 67th anniversary of the fratricidal crimes of 1958, and again indifference. There still is no willingness by the perpetrators to apologize to the victims' parents, brothers and sisters, widows and orphans through the Church and political parties.

We, Armenians, have turned into a DEFEATED crowd. Indifferent to all the insults of foreigners towards us. We are convinced that we are a weak, unaccountable crowd, that we cannot be demanding, that we must remain slaves to foreigners. But… we are cruel to each other. What legacy will we leave to our descendants except the psychology of the defeated? How, with what face will we explain to them why your hands are soaked in blood with the Armenian blood shed in the fratricidal crimes? How can we explain that you prefer to bear the stigma of shame on your forehead than to realize the horror of what has happened, to regret, confess and repent? After all, in addition to the earthly, there is also a heavenly reckoning from which no one can escape.

Four of the five criminals of my father, who was a  victim of the 1958 fratricide, served their sentence under different circumstances, one might say, in the most cruel way. I witnessed the struggle for life of the last of them on Bourj Hammoud Square. That criminal of my father, who had killed many other Armenians in 1958, had a very pitiful appearance. He was urinating under his pants. P art of his legs and arms were paralyzed, and he was trying to drag his stinking body.

Another of the criminals, who was also our neighbor's son, remained bedridden for months, suffering from cancer. Unable to bear his suffering, he begged to die a moment ago.

Such people should not die immediately, but rather pay a very heavy price for their crimes.

I am convinced that no one should go unpunished for the crimes they have committed. There is a heavenly justice that has avenged and will avenge all the innocent victims in a very cruel way. Let no one think that by burying their heads in the sand they will be free from giving an account, if not to the families of the martyrs, then certainly to their own conscience. Neither you, nor your descendants will have peace until they repent, are ashamed of being fratricides, confess their sins and ask for forgiveness.

The region will undergo fundamental changes, many countries will probably disappear or be divided. We Armenians are also being sold in this market. However, unfortunately, we are not ready to thwart the Armenicidal plans, since we are busy reminding each other.

Remember, ladies and gentlemen, you who are called to beleaders, ecclesiastical or secular. Put an end to the division of the nation, to the hatred that has reached enmity, unite and strengthen, so that we do not become a toy in the hands of our enemies and even friends.

67 years after the fratricidal plots of 1958 in Lebanon, nothing and no one has been forgotten. The parents and widows of the young martyrs may no longer be in this world, but their children, grandchildren, great-grandchildren, other relatives and friends are still there. They will always wait and demand JUSTICE.

Yes, I remember and I will always remember and I will always demand it. THAT IS MY INALIENABLE RIGHT and that of orphans like me.

Armenia, a pawn in the game (according to Weekly)

Vaհe H Apelian

 

Merriam Webster dictionary lists a myriad of words as synonyms for the verb “criticize”, such as blame, condemn, denounce, fault, knock, attack, complain, whine and many, many other words.  I looked for the synonyms for the verb when I read Ara Nazarian PhD “criticizing” Nikol Pashinyan led Armenian government’s policies. I find him complaining and maybe even whining. 

He seems to have found a receptive forum in the Armenian Weekly. Today the Armenian Weekly Facebook site alerted me of the article Ara Nazarian had written I had already read. The title of the article is: “Trading places: How Armenia risks becoming a pawn in the U.S.-Russia-Turkey game”.  

The editorial board obviously has already rendered a judgment, because in promoting that article, it claimed that “Following recent Armenian capitulation to U.S. and Azeri demands. Weekly contributor Ara Nazarian explores the geopolitical game that benefits U.S., Azerbaijan and Turkish interests and leaves Armenia bereft”. But of course, that is very much so for the Weekly because the Boston based anti-Pashinyan editorial board has already ruled that the geopolitical game that is being played is “following recent Armenian capitulation to U.S. and Azeri demands.” I ask readers. What such game can be of any benefit for a capitulant? Incidentally, the anti-Pashinyan segment has for long Armenianized the word capitulant spelling it with the  letters that Mesrob Mashdots offered them after he had the heavenly vision of the Armenian letters.

Nowadays, many, if not most readers, inundated with articles and write-ups, more likely than not, make up their minds about the write-up reading the title. But let me decipher the title of Ara Nazarian’s article. 

“Trading places”- In this trilateral agreement who is trading places with whom? It simply is inconceivable, if not ridiculous to think that in this “Russia-U.S.-Turkey game”, any of these players will ever think of trading places with Armenia; or for that matter will trade places with any other. Obviously, each is playing the game to secure its interests. I doubt that Ara Nazarian PhD, who I assume is a citizen of the United States, thinks otherwise and that the U.S. is trading places with Turkey, or Russia or Armenia and has their interests in mind, and not its own. It is obvious that the interests of Armenia converged with the interests of the United States. Why would otherwise president Trump sign the August 8, 2025 deal on behalf of the U.S.?

“Pawn”. Let me continue on deciphering Ara Nazarian’s and the Weekly’s mindset in likening Armenia's position to a pawn in this geopolitical game.  In a chess game, the pawn is its smallest piece and has the smallest value. In short, it is the most expandable piece. Its moves are restricted. It can move forward one square at a time but cannot capture an opponent piece with a head-to-head encounter. It  can capture a piece diagonally, sideways. But the pawn has also the potential of becoming the strongest piece on the board, a queen, if the game is played in such a way that it secures for itself such a position. But Ara Nazarian PhD in his text and the Weekly editorial board in promoting it, have already ruled that Armenia is the pawn that will continue on remaining the smallest, the least valuable and most expandable piece of the game. Furthermore, they appear to have taken their seats as spectators and bet against Armenia in the high stakes game that is being played by the grandmasters.

“The U.S.-Russia-Turkey game“ - In chess, as in the geopolitical game, the pieces do not move by themselves. In case of the chess game, it is the players that moves the pieces. The player may be Gary Kasparov, or it can also be IBM’s Deep Blue that defeated Gary Kasparov in a historic breakthrough when for the first time a machine out-strategized the human. The trend is continuing.  The chess players may even sacrifice its most valuable piece for advantage as the American chess prodigy Bobby Fisher did. Of course, in the geo political game, it’s the interest that moves the pieces. But any piece, whether the smallest and least valued, the pawn, or the biggest and most valued, the queen is expandable, if the interest of the players of the game dictates. 

Will Diaspora, lock, stock and barrel, unconditionally support the democratically elected government of Armenia? I do.

There is a new generation in Armenia whose members were born and raised in Armenia and came of age after September 21, 1991.  They are often referred to as the independence generation. Many of their representatives have rallied around Nikol Pashinyan, who was 16 years old when Armenia declared independence. Vahagn Alexanyan, an outspoken member of the Civil Contract party, was born on August 4, 1993 in Ijevan, Armenia, 2 years, 10 month and 14 days after Armenia declared itself free, independent and democratic on September 21, 1991. 

From the Diaspora, I unconditionally support  and cast my lot with the likes of Vahagan Alexanyan in Armenia. I trust them and I wish them well for I know, they know Armenia much better than I do, or Ara Nazarian PhD or any member of the Boston based Weekly editorial board knows. 

I wish them well and I tie my Diaspora Armenian political sentimental fortunes with theirs, however they deem it to be. They have in their hearts and in their minds the best interest of Armenia, their county, my homeland I have entrusted to them.

Armenia the pawn (according to the Weekly)

Vaհe H Apelian

 

Merriam Webster dictionary lists a myriad of words as synonyms for the verb “criticize”, such as blame, condemn, denounce, fault, knock, attack, complain, whine and many, many other words.  I looked for the synonyms for the verb when I read Ara Nazarian PhD “criticizing” Nikol Pashinyan led Armenian government’s policies. I find him complaining and maybe even whining. 

He seems to have found a receptive forum in the Armenian Weekly. Today the Armenian Weekly Facebook site alerted me of the article Ara Nazarian had written I had already read. The title of the article is: “Trading places: How Armenia risks becoming a pawn in the U.S.-Russia-Turkey game”.  

The editorial board obviously has already rendered a judgment, because in promoting that article, it claimed that “Following recent Armenian capitulation to U.S. and Azeri demands. Weekly contributor Ara Nazarian explores the geopolitical game that benefits U.S., Azerbaijan and Turkish interests and leaves Armenia bereft”. But of course, that is very much so for the Weekly because the Boston based anti-Pashinyan editorial board has already ruled that the geopolitical game that is being played is “following recent Armenian capitulation to U.S. and Azeri demands.” I ask readers. What such game can be of any benefit for a capitulant? Incidentally, the anti-Pashinyan segment has for long Armenianized the word capitulant spelling it with the  letters that Mesrob Mashdots offered them after he had the heavenly vision of the Armenian letters.

Nowadays, many, if not most readers, inundated with articles and write-ups, more likely than not, make up their minds about the write-up reading the title. But let me decipher the title of Ara Nazarian’s article. 

“Trading places”- In this trilateral agreement who is trading places with whom? It simply is inconceivable, if not ridiculous to think that in this “Russia-U.S.-Turkey game”, any of these players will ever think of trading places with Armenia; or for that matter will trade places with any other. Obviously, each is playing the game to secure its interests. I doubt that Ara Nazarian PhD, who I assume is a citizen of the United States, thinks otherwise and that the U.S. is trading places with Turkey, or Russia or Armenia and has their interests in mind, and not its own. It is obvious that the interests of Armenia converged with the interests of the United States. Why would otherwise president Trump sign the August 8, 2025 deal on behalf of the U.S.?

“Pawn”. Let me continue on deciphering Ara Nazarian’s and the Weekly’s mindset in coming with this title and promoting it.  In a chess game, on the chess board, the pawn is its smallest piece and has the smallest value. In short, it is the most expandable piece. Its moves are restricted. It can move forward one square at a time but cannot capture an opponent piece with a head-to-head encounter. It  can capture a piece diagonally, sideways. But the pawn has also the potential of becoming the strongest piece on the board, a queen, if the game is played in such a way that it secures for itself such a position. But Ara Nazarian PhD in his text and the Weekly editorial board in promoting it, have already ruled that Armenia the pawn will continue on being the smallest, the least valuable and expandable piece of the game and they appear to have taken their seats as spectators and bet against Armenia in the high stakes game that is being played by the grandmasters.

“The U.S.-Russia-Turkey game“ - The Armenia the pawn is obviously the smallest and least valuable piece on the chess game, call it the geo-political game. But in chess, as in the geopolitical game, the pieces do not move by themselves. In case of the chess game, it is the players that moves the pieces. The player may be Gary Kasparov, or it can also be IBM’s Deep Blue that defeated Gary Kasparov in a historic breakthrough when for the first time a machine out-strategized the human. The trend is continuing.  The chess players may even sacrifice its most valuable piece for advantage as the American chess prodigy Bobby Fisher did. Of course, in the geo political game, it’s the interest that moves the pieces. But any piece, whether the smallest and least valued, the pawn, or the biggest and most valued, the queen is expandable, if the interest of the players of the game dictates. 

Will Diaspora, lock, stock and barrel, unconditionally support the democratically elected government of Armenia? I do.

There is a new generation in Armenia whose members were born and raised in Armenia and came of age after September 21, 1991.  They are often referred to as the independence generation. Many of their representatives have rallied around Nikol Pashinyan, who was 16 years old when Armenia declared independence. Vahagn Alexanyan, an outspoken member of the Civil Contract party, was born on August 4, 1993 in Ijevan, Armenia, 2 years, 10 month and 14 days after Armenia declared itself free, independent and democratic on September 21, 1991. 

From the Diaspora, I unconditionally support  and cast my lot with the likes of Vahagan Alexanyan in Armenia. I trust them and I wish them well for I know, they know Armenia much better than I do, or Ara Nazarian PhD or any member of the Boston based Weekly editorial board knows. 

I wish them well and I tie my Diaspora Armenian political sentimental fortunes with theirs, however they deem it to be. They have in their hearts and in their minds the best interest of Armenia, their county, my homeland I have entrusted to them.

 

Մտորումներ Հանրապետութեան հիմնադիր հայրերէն

Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիր այրերէն այս մտօրումները կը պարտիմ Աւօ Կ Պօղոսեանին – Avo G Boghossian - որուն Ֆէյսպուքի էջէն ընդօրինակած եմ։ Թէեւ դար մը անցած է այդ մտորումներէն, բայց կը հաւատամ որ տակաւին կը պահեն իրենց այժմէականութիւնը։ Վահէ Յ ԱբէլեանVaհe H Apelian

 

Ռուբեն Տեր-Մինասյան՝ մեր ճակատագիրն է

«...Թուրքը լավ է, թե՝ վատ, մեր ճակատագիրն է, ուզենք, թե՝ չուզենք, նրանց և քրդերի հետ պիտի ապրենք։ Երբ չուզենանք ապրել նրանց հետ, կամ մենք պիտի նրանց դուրս քշենք մեր Հայրենիքից, ինչ որ մեր ուժերից վեր է, կամ պիտի նրանք մեզ դուրս քշեն, ինչ որ իրենց ուժերից վեր չէ...»։

ՀՀ զինվորական և ներքին գործերի նախարար, ՀՅԴ Բյուրոյի ղեկավար Ռուբեն Տեր-Մինասյան, «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», հատոր Է։

***

Սիմոն Վրացեան` բայց այդ օրը պէ՛տք է գայ

"Ես պատրանքներով չեմ տարւում բնա՛ւ: Ես գիտեմ՝ ինչ ասել է հայ-թրքական յարաբերութիւն:

Ես գիտեմ, թէ որքան խորն է թշնամանքն ու ատելութիւնը այդ երկու ժողովուրդների միջեւ:

Գիտեմ, նոյնպէս, թէ ի՜նչ կսկիծ կայ ամէն հայ մարդու սրտում:

Բայց եւ գիտեմ, որ հէնց մեր շահերի, հէնց հայ ժողովրդի ապագայի համար անհրաժեշտ է, որ մի տանելի կենցաղաձեւ ստեղծուի Հայաստանի եւ Թիւրքիայի միջեւ:

Եւ ես համոզուած եմ, որ այդ օրը պիտի գայ: Ե՞րբ, ի՞նչպէս – չգիտեմ:

Բայց այդ օրը պէ՛տք է գայ:

Եւ իսկական իրատես ու հեռատես գործիչները պէ՛տք է աշխատին մօտեցնելու այդ օրը:

Քաղաքական գործիչները պէտք է ընդունակ լինին յաղթել զգացմունքներին ու նախապաշարումներին եւ ամբոխային տրամաբանութիւնից բարձր կանգնել:"

Սիմոն Վրացեանի յօդուածէն, «Ամերիկահայ հանրագիտակ տարեգիրք», 1924/1925

***

Յովհաննէս Քաջազնունէ՝ որ՞ երկու Հայաստաններն են որ պիտի միացուին 

“Ուր՞ է “միացեալ” Հայաստանը, հարցնում ես դու: Ունեն՞ բոլշեվիկները այդ պահանջը իրենց դրոշակի վրա: 

Չունեն:

Իսկ մենք, որ շարունակում ենք կրկնել այդ պահանջը մեր կուսակցական որոշումներում՝ ինչ՞ հեռանկարներ ունեք առջեւներս: Քաղաքական լուրջ պահանջ՞ է դա, թէ մի անբովանդակ ձեւակերպում, որ կրկնում ենք միայն մեզ մխիթարելու, մեր սիրտը հովացնելու համար: Ինչ՞ բովանդակություն ունի այդ պահանջն այսօր ՝ 1923 թվականի հունիսին՝ բնաջնջված թուրքահայության ու հաղթական Թուրքիայի հանդէպ: 

Որ՞ երկու Հայաստաններն են որ պիտի միացվեն: 

Փորձենք մի քիչ զգաստ լինել. չէ՞ որ պետական մարդու առաջին պարտականությունն է դա: 

“Երկրորդ” Հայաստանը գոյություն չունի այլեւս: 

Սոսկալի է այս խօսքը: Բայց խօսքը չարտասանելով կարելի՞ է փոխել իրականությունը: »

Յովհաննէս Քաջազնունու “Դաշնակցությունը անելիք չունի այլեւս” գրութեանը որ ուղարկուած էր կուսակցութեան ընդհանուր ժողովին, կը պատասխանէ NN անունով մէկը ուր ըստ երեւոյթին ան կը քննադատէ եւ անհամաձայն կը գտնուի Քաջազնունու այդ մտորումներուն եւ առաջարկներուն: Ի պատասխան այդ քննադատութեան Քաջազնունին կը գրէ այլ նամակ մը: Ստորեւ հատուածներ այդ պատասխան նամակէն: 

***

Յովհաննէս Քաջազնունի՝ Հանրապետութեան թշնամին Հայութեան թշնամին է

“-Ահռելի զոհողութիւնների, անասելի տանջանքների ու զրկանքների, արիւնահեղ կռիվների ու յամառ աշխատանքի գնով հաստատւել է այսօր Արարատեան դաշտի վրայ ու նրա շուրջը Հայաստանի Հանրապետութիւնը:

-Այսօր Հայաստանի Հանրապետութիւնն է, ուր մենք պէտք է որոնենք եւ գտնենք մեր փրկութիւնը, մեր դարաւոր տենչերի իրագործումը: Այստեղ է որ հայ ցեղը պէտք է կեդրոնացնէ այսօր իր ամբողջ ուշադրութիւնը, իր միտքն ու հոգին, իր ստեղծագործական բոլոր կորովը: 

-Հանրապետութեան թշնամին Հայութեան թշնամին է: 

-Հայը, որ կը յանդգնի խէթ աչքով նայելու Հանրապետութեան վրայ, դավաճան է Հայկական մեծ դատի:

-Խմբվել՝ անկեղծօրէն ու անվերապահօրէն՝ Հանրապետութեան շուրջը, ոյժ եւ կենսունակութիւն տալ նրան-ահա օրուայ պահանջը, ահա ամէն հայի սրբազան պարտքը:

-Հանրապետութիւնը կազմակերպման շրջանի մէջ է: Նա կարօտ է բարեացակամութեան եւ գործօն օգնութեան, մանաւանդ որ կազմակերպվում է այնպիսի դժոխային պայմանների մէջ, որի նմանը թերեւս չի տեսած պատմութիւնը: 

-Այս օգնութիւնն է որ մենք եկել ենք որոնելու հեռաւոր Ամերիկայում:”

Քաջազնունիի պատմական մէկ ճառին ընթացքին՝ խօսուած Նիւ Եորքի միթինկի մը մէջ, 1919 ի դեկտեմբերին, կարգ մը յատկնշական միտքեր: 

 

  

Մտորումներ Հանրապետութեան հիմնադիր հայրերէն

Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիր այրերէն այս մտորումները կը պարտիմ Աւօ Կ Պօղոսեանին – Avo G Boghossian - որուն Ֆէյսպուքի էջէն ընդօրինակած եմ։ Թէեւ դար մը անցած է այդ մտորումներէն, բայց կը հաւատամ որ տակաւին կը պահեն իրենց այժմէականութիւնը։ Վահէ Յ Աբէլեան - Vaհe H Apelian

 

Ռուբեն Տեր-Մինասյան՝ մեր ճակատագիրն է

«...Թուրքը լավ է, թե՝ վատ, մեր ճակատագիրն է, ուզենք, թե՝ չուզենք, նրանց և քրդերի հետ պիտի ապրենք։ Երբ չուզենանք ապրել նրանց հետ, կամ մենք պիտի նրանց դուրս քշենք մեր Հայրենիքից, ինչ որ մեր ուժերից վեր է, կամ պիտի նրանք մեզ դուրս քշեն, ինչ որ իրենց ուժերից վեր չէ...»։

ՀՀ զինվորական և ներքին գործերի նախարար, ՀՅԴ Բյուրոյի ղեկավար Ռուբեն Տեր-Մինասյան, «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», հատոր Է։

***

Սիմոն Վրացեան` Բայց այդ օրը պէ՛տք է գայ

"Ես պատրանքներով չեմ տարւում բնա՛ւ: Ես գիտեմ՝ ինչ ասել է հայ-թրքական յարաբերութիւն:

Ես գիտեմ, թէ որքան խորն է թշնամանքն ու ատելութիւնը այդ երկու ժողովուրդների միջեւ:

Գիտեմ, նոյնպէս, թէ ի՜նչ կսկիծ կայ ամէն հայ մարդու սրտում:

Բայց եւ գիտեմ, որ հէնց մեր շահերի, հէնց հայ ժողովրդի ապագայի համար անհրաժեշտ է, որ մի տանելի կենցաղաձեւ ստեղծուի Հայաստանի եւ Թիւրքիայի միջեւ:

Եւ ես համոզուած եմ, որ այդ օրը պիտի գայ: Ե՞րբ, ի՞նչպէս – չգիտեմ:

Բայց այդ օրը պէ՛տք է գայ:

Եւ իսկական իրատես ու հեռատես գործիչները պէ՛տք է աշխատին մօտեցնելու այդ օրը:

Քաղաքական գործիչները պէտք է ընդունակ լինին յաղթել զգացմունքներին ու նախապաշարումներին եւ ամբոխային տրամաբանութիւնից բարձր կանգնել:"

Սիմոն Վրացեանի յօդուածէն, «Ամերիկահայ հանրագիտակ տարեգիրք», 1924/1925

***

Յովհաննէս Քաջազնունէ՝ որ՞ երկու Հայաստաններն են որ պիտի միացուին 

“Ուր՞ է “միացեալ” Հայաստանը, հարցնում ես դու: Ունեն՞ բոլշեվիկները այդ պահանջը իրենց դրոշակի վրա: 

Չունեն:

Իսկ մենք, որ շարունակում ենք կրկնել այդ պահանջը մեր կուսակցական որոշումներում՝ ինչ՞ հեռանկարներ ունեք առջեւներս: Քաղաքական լուրջ պահանջ՞ է դա, թէ մի անբովանդակ ձեւակերպում, որ կրկնում ենք միայն մեզ մխիթարելու, մեր սիրտը հովացնելու համար: Ինչ՞ բովանդակություն ունի այդ պահանջն այսօր ՝ 1923 թվականի հունիսին՝ բնաջնջված թուրքահայության ու հաղթական Թուրքիայի հանդէպ: 

Որ՞ երկու Հայաստաններն են որ պիտի միացվեն: 

Փորձենք մի քիչ զգաստ լինել. չէ՞ որ պետական մարդու առաջին պարտականությունն է դա: 

“Երկրորդ” Հայաստանը գոյություն չունի այլեւս: 

Սոսկալի է այս խօսքը: Բայց խօսքը չարտասանելով կարելի՞ է փոխել իրականությունը: »

Յովհաննէս Քաջազնունու “Դաշնակցությունը անելիք չունի այլեւս” գրութեանը որ ուղարկուած էր կուսակցութեան ընդհանուր ժողովին, կը պատասխանէ NN անունով մէկը ուր ըստ երեւոյթին ան կը քննադատէ եւ անհամաձայն կը գտնուի Քաջազնունու այդ մտորումներուն եւ առաջարկներուն: Ի պատասխան այդ քննադատութեան Քաջազնունին կը գրէ այլ նամակ մը: Ստորեւ հատուածներ այդ պատասխան նամակէն: 

***

Յովհաննէս Քաջազնունի՝ Հանրապետութեան թշնամին Հայութեան թշնամին է

“-Ահռելի զոհողութիւնների, անասելի տանջանքների ու զրկանքների, արիւնահեղ կռիվների ու յամառ աշխատանքի գնով հաստատւել է այսօր Արարատեան դաշտի վրայ ու նրա շուրջը Հայաստանի Հանրապետութիւնը:

-Այսօր Հայաստանի Հանրապետութիւնն է, ուր մենք պէտք է որոնենք եւ գտնենք մեր փրկութիւնը, մեր դարաւոր տենչերի իրագործումը: Այստեղ է որ հայ ցեղը պէտք է կեդրոնացնէ այսօր իր ամբողջ ուշադրութիւնը, իր միտքն ու հոգին, իր ստեղծագործական բոլոր կորովը: 

-Հանրապետութեան թշնամին Հայութեան թշնամին է: 

-Հայը, որ կը յանդգնի խէթ աչքով նայելու Հանրապետութեան վրայ, դավաճան է Հայկական մեծ դատի:

-Խմբվել՝ անկեղծօրէն ու անվերապահօրէն՝ Հանրապետութեան շուրջը, ոյժ եւ կենսունակութիւն տալ նրան-ահա օրուայ պահանջը, ահա ամէն հայի սրբազան պարտքը:

-Հանրապետութիւնը կազմակերպման շրջանի մէջ է: Նա կարօտ է բարեացակամութեան եւ գործօն օգնութեան, մանաւանդ որ կազմակերպվում է այնպիսի դժոխային պայմանների մէջ, որի նմանը թերեւս չի տեսած պատմութիւնը: 

-Այս օգնութիւնն է որ մենք եկել ենք որոնելու հեռաւոր Ամերիկայում:”

Քաջազնունիի պատմական մէկ ճառին ընթացքին՝ խօսուած Նիւ Եորքի միթինկի մը մէջ, 1919 ի դեկտեմբերին, կարգ մը յատկնշական միտքեր: 

 

 

 

Founders of the first Republic of Armenia reflecting

Attached is my aided translation of postings from Avo G Boghossian’s Facebook page. Altough these reflections were done a century ago or so, in my view, they are relevant at the present as well. The original quotes are posted below indicating the sources of the quotes. Vahe H Apelian

Hovhannes Khaznouni collective work, Hovhannes Khaznouni, Roupen Der Minassian,
Simon Vratsian

It is our fate

"... Whether the Turks are good or bad, it is our fate, whether we like it or not, we will have to live with them and with the Kurds. When we do not want to live with them, either we will have to drive them out of our homeland, which is beyond our power, or they will have to drive us out, which is not beyond their power..."

Ruben Ter Minasian (Roupen Der Minassian) 

***

That day must come

"I am not carried away by illusions at all. I know what the Armenian-Turkish relationship has said.

I know how deep the hostility and hatred between those two peoples are.

I know, too, what sorrow there is in the heart of every Armenian.

But I also know that it is necessary for our own interests, for the very future of the Armenian people, that a tolerable way of life be created between Armenia and Turkey.

And I am convinced that that day will come. When, how - I do not know.

But that day must come.

And truly realistic and far-sighted figures must work to bring that day closer.

Politicians must be able to overcome feelings and prejudices and "to rise above crowd logic."

Simon Vratsian

***

Which two Armenias are to be united?

“Where is the “united” Armenia, you ask? Do the Bolsheviks have that demand on their banner?

They don’t.

And what prospects do we have to continue on repeating that demand in our party decisions? Is it a serious political demand, or a meaningless formulation that we repeat only to console ourselves and warm our hearts? What content does that demand have today, in June 1923, in the face of the exterminated Turkish-Armenians and the victorious Turkey?

Which two Armenias are to be united?

Let’s try to be more honest. Isn’t that the first duty of a statesman?

“Second” Armenia no longer exists.

This is a shocking statement. But can one change reality without uttering the word?”

Hovhannes Katchaznouni

***

The enemy of the Republic is the enemy of Armenians

“- At the cost of immense sacrifices, untold sufferings and deprivations, bloody battles and persistent work, the Republic of Armenia has been established today on and around the Ararat Valley.

- Today, it is the Republic of Armenia where we must seek and find our salvation, the fulfillment of our centuries-old desires. This is where the Armenian race must focus all its attention, its mind and soul, all its creative potential.

- The enemy of the Republic is the enemy of Armenians.

- The Armenian who dares to look at the Republic with a negative eye is a traitor to the great Armenian cause.

- To rally, sincerely and unconditionally, around the Republic, to give it strength and vitality - this is the demand of the day, this is the sacred duty of every Armenian.

- The Republic is in a period of organization. It needs goodwill and "effective aid, especially when it is organized in such hellish conditions, the likes of which history has perhaps never seen.

-This is the help we have come to seek in distant America."

Hovhannes Katchaznouni

*****

 

The sources 

«...Թուրքը լավ է, թե՝ վատ, մեր ճակատագիրն է, ուզենք, թե՝ չուզենք, նրանց և քրդերի հետ պիտի ապրենք։ Երբ չուզենանք ապրել նրանց հետ, կամ մենք պիտի նրանց դուրս քշենք մեր Հայրենիքից, ինչ որ մեր ուժերից վեր է, կամ պիտի նրանք մեզ դուրս քշեն, ինչ որ իրենց ուժերից վեր չէ...»։

ՀՀ զինվորական և ներքին գործերի նախարար, ՀՅԴ Բյուրոյի ղեկավար Ռուբեն Տեր-Մինասյան, «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», հատոր Է

 

***

"Ես պատրանքներով չեմ տարւում բնա՛ւ: Ես գիտեմ՝ ինչ ասել է հայ-թրքական յարաբերութիւն:

Ես գիտեմ, թէ  որքան խորն է թշնամանքն ու ատելութիւնը այդ երկու ժողովուրդների միջեւ:

Գիտեմ, նոյնպէս, թէ ի՜նչ կսկիծ կայ ամէն հայ մարդու սրտում:

Բայց եւ գիտեմ, որ հէնց մեր շահերի, հէնց հայ ժողովրդի ապագայի համար անհրաժեշտ է, որ մի տանելի կենցաղաձեւ ստեղծուի Հայաստանի եւ Թիւրքիայի միջեւ:

Եւ ես համոզուած եմ, որ այդ օրը պիտի գայ: Ե՞րբ, ի՞նչպէս – չգիտեմ:

Բայց այդ օրը պէ՛տք է գայ:

Եւ իսկական իրատես ու հեռատես գործիչները պէ՛տք է աշխատին մօտեցնելու այդ օրը:

Քաղաքական գործիչները պէտք է ընդունակ լինին յաղթել զգացմունքներին ու նախապաշարումներին եւ ամբոխային տրամաբանութիւնից բարձր կանգնել:"

Սիմոն Վրացեանի յօդուածէն, «Ամերիկահայ հանրագիտակ տարեգիրք», 1924/1925

 

***

 

“Ուր՞ է “միացեալ” Հայաստանը, հարցնում ես դու: Ունեն՞ բոլշեվիկները այդ պահանջը իրենց դրոշակի վրա: 

Չունեն: 

Իսկ մենք, որ շարունակում ենք կրկնել այդ պահանջը մեր կուսակցական որոշումներում՝ ինչ՞ հեռանկարներ ունեք առջեւներս: Քաղաքական լուրջ պահանջ՞ է դա, թէմի անբովանդակ ձեւակերպում, որ կրկնում ենք միայն մեզ մխիթարելու, մեր սիրտը հովացնելու համար: Ինչ՞ բովանդակություն ունի այդ պահանջն այսօր ՝ 1923 թվականի հունիսին՝ բնաջնջված թուրքահայության ու հաղթական Թուրքիայի հանդէպ: 

Որ՞ երկու Հայաստաններն են որ պիտի միացվեն: 

Փորձենք մի քիչ զգաստ լինել. չէ՞ որ պետական մարդու առաջին պարտականությունն է դա: 

“Երկրորդ” Հայաստանը գոյություն չունի այլեւս: 

Սոսկալի է այս խօսքը: Բայց խօսքը չարտասանելով կարելի՞ է փոխել իրականությունը:

Յովհաննէս Քաջազնունու “Դաշնակցությունը անելիք չունի այլեւս” գրութեանը  որ ուղարկուած էր կուսակցութեան ընդհանուր ժողովին, կը պատասխանէ NN անունով մէկը ուր ըստ երեւոյթին ան կը քննադատէ եւ անհամաձայն կը գտնուի Քաջազնունու այդ մտորումներուն եւ առաջարկներուն: Ի պատասխան այդ քննադատութեան Քաջազնունին կը գրէ այլ նամակ մը: Ստորեւ հատուածներ այդ պատասխան նամակէն: 

 

***

Քաջազնունիի պատմական մէկ ճառին ընթացքին՝ խօսուած Նիւ Եորքի միթինկի մը մէջ, 1919 ի դեկտեմբերին, կարգ մը յատկնշական միտքեր: 

“-Ահռելի զոհողութիւնների, անասելի տանջանքների ու զրկանքների, արիւնահեղ կռիվների ու յամառ աշխատանքի գնով հաստատւել է այսօր Արարատեան դաշտի վրայ ու նրա շուրջը Հայաստանի Հանրապետութիւնը:

-Այսօր Հայաստանի Հանրապետութիւնն է, ուր մենք պէտք է որոնենք եւ գտնենք մեր փրկութիւնը, մեր դարաւոր տենչերի իրագործումը: Այստեղ է որ հայ ցեղը պէտք է կեդրոնացնէ այսօր իր ամբողջ ուշադրութիւնը, իր միտքն ու հոգին, իր ստեղծագործական բոլոր կորովը: 

-Հանրապետութեան թշնամին Հայութեան թշնամին է: 

-Հայը, որ կը յանդգնի խէթ աչքով նայելու Հանրապետութեան վրայ, դավաճան է Հայկական մեծ դատի:

-Խմբվել՝ անկեղծօրէն ու անվերապահօրէն՝ Հանրապետութեան շուրջը, ոյժ եւ կենսունակութիւն տալ նրան-ահա օրուայ պահանջը, ահա ամէն հայի սրբազան պարտքը:

-Հանրապետութիւնը կազմակերպման շրջանի մէջ է: Նա կարօտ է բարեացակամութեան եւ գործօն օգնութեան, մանաւանդ որ կազմակերպվում է այնպիսի դժոխային պայմանների մէջ, որի նմանը թերեւս չի տեսած պատմութիւնը: 

-Այս օգնութիւնն է որ մենք եկել ենք որոնելու հեռաւոր Ամերիկայում:”