V.H. Apelian's Blog

V.H. Apelian's Blog

Monday, November 29, 2021

Kulüp (The Club) (No.1)

Vahe H. Apelian 

Kulüp is a six episodes long Turkish television miniseries that is being aired on Netflix in English as The Club. According to the Wikipedia the mini-series was released for viewing on November 5, 2021. The first season is currently being aired. I was drawn to watch the miniseries after I stumbled upon a review about the mini-series in Al Monitor, an online journal that claims to be the pulse of the Middle East.

According to the journal, the six-episode series are “about Turkey’s ever-shrinking Jewish minority, and that the mini-series have been both accused of waking the ghosts of the country’s turbulent past with its non-Muslim minorities and praised for breaking the code of silence among the Jews often called Turkey's "model minority” on the past injustices that deprived them of their wealth, language and in some cases, life.” 

Furthermore Al-Monitor claimed that “The series’ first season takes place before the infamous Sept. 6-7,1955, Istanbul riots in which Greek businesses were attacked by Turks after a newspaper fabricated a report of a bomb attack on the house where Mustafa Kemal Ataturk was born in the Greek city of Thessaloniki.”

It appears that the current six-episodes airing on the Neflix is the first season of the mini-series and that it will continue with subsequent seasons as the drama unfolds.

The current six-episodes, Al Monitor claims “revolves around Matilda Aseos, a Jewish woman in a once affluent family who has shot her Muslim Turkish lover Mumtaz for wrongly accusing her family of evading the wealth tax in 1942, when the government slapped enormous tariffs on the non-Muslim population, particularly Jews. Matilda’s family is ruined, and her father and brother are sent to Askale, a chilly northeastern border town to do forced labor, like so many other minorities.”  

The mini-series indeed is about that Jewish woman who hails from Sephardic Jews who came to Turkey in 1492 and who still maintain their distinct dialect  called Ladino, according to the Al-Monitor. She was pardoned and returned to her community and plays the central character of the mini-series along with her unruly grown-up daughter she had conceived from an out of wedlock relationship with a Muslim Turk. Matilda attempts to establish relationship with her daughter she never raised being incarcerated.  The drama of the six-episodes long season is thus aired.

The club, with its closeted gay singer star, is where and around the operators of the club that the drama unfolds. The club portrays the “ microcosm of the ethnic variety in Istanbul”, Al Monitor claims.

Other than the human relations drama, the following caught my attention.

- The mini-series amply present the Jewish Ladino community with their songs and in their distinct dialect without any rancor.

- The drama portrays the animosity against the Greek Turks over the Cyprus issue. 

- The club captures the drive for Turkification portrayed by the Greek owner of the club who has created a Muslim existence and promotes Turkification by firing his non-Turkish employees.

- The Armenian stage light director named Agop, who is a benign presence

- Greek dancing girls who are taken advantage of. 

- Cheap labor from the interior of the country who ar enslaved and work for room and board.

- Matilda, the Jewish woman center character, who had killed her Turk lover, came from a wealthy family that lost all its possession and her parents and brother were exiled and she never saw them again. The historical context of those tragic events that happened is not even glanced. But when she wanted to move to Israel after her pardon, her Jewish community leader wondered why leave Turkey where her ancestors had lived there for four hundred years.

The historical context within which the drama is supposed to unfold would have eluded me had I not read the review beforehand. I am sure for the general audience the unfolding of the drama will not tell much, if anything within a historical context. However, Al Monitor claims that the mini-series broke a taboo in Turkey. It claims that that the series whisper, rather than shout, about what Turkish society have gone through in their recent history and emphatically adds that  “sometimes a clear, eloquent whisper can be more effective than a shout.” Maybe it does to the Turkish audience. 

As I noted earlier, it’s the review I read in the Al-Monitor that led me to watch the mini-series. I cannot discount Al-Monitors assertion that the mini-series although is not a historical  documentation or anything close to it to capture what happened to Turkish minorities, in this case the Jews. But it may indeed be also indicative of a wider and a more profound mindset that is being permitted to permeate in the Turkish society as a whole and at large.

Let us be mindful that a decade ago the Turkish Prime Minister Recep Erdogan insulting Israel President Simon Peres, who was a longtime friend of Turkey, has long been swept by the history’s dustpan. One cannot discount that the sudden eminence of Turkey in the unmanned aerial combat technology– the Bayratar drones – is Israeli technology and their manning is Israli knowhow and that the Bayraktar venture is a  marriage between the Turkish huge military complex and Israel.

Al Monitor noted that “The second season is expected to pick up with the riots in which clearly pre-organized Turkish mobs took to the streets, attacking and plundering homes and shops owned by non-Muslims, mainly Greeks.” One cannot discount that there may be a dramatic shift in educating the Turkish public and softening their ingrained hostile perceptions of the Jews if not fostering an amicable relation at the grass root between the Turks and Israelis.

This series ended up when Matilda’s daughter, in turn, became pregnant out of wedlock from her relationship with a Turk taxi driver lover. But her prospective Jewish groom forgave her betrayal and accepted her pregnant fiancée and both moved to Israel to raise her child in Israel. 

The episode ended with both are captured looking longingly from the airplane over the Turkey as they moved to Israel to settle there. There is not a hint of animosity but a general unspoken perception of an apparent understanding of the two communities, Turkish and Jewish, that had grown with each other, as her Jewish mother remains in Turkey while her  pregnant daughter by a Turk, will raise her child in Israel.


 

 

Tuesday, November 23, 2021

ՊԱՏՈՒԵԼԻՆ

 Ծանօթ - Աշխարհաբար Աստուածաշունչին նպաստը ազգային զարթօքին   միայն կարդացած եմ Արփիար Արփիարեանի «Կարմիր Ժամուց» գիրքին մէջ։ Կը մէջբերեն յատուածներ այդ գիրքէն։  Ծանոթ՝Գաբոն՝ Տէր Թադիոսին դստերին հետ ամուսնալէ ետք, քահանար ձեռնադրուած էր որպէս Տէր Յուսիկ եւ սերտած էր աշխարհաբար Աստուածշումչը։ Իր  անէր հօրը տեղը անցած էր տէր Թադիոսին վախճանունէն ետք եւ իր գիւղը բարեփոխած էր եւ իր զարթօնքը կը վերագրեր աշխարհաբար Աստուածաշռւնչին իր ընթերցանութեանը։ կը մէջբերեմ յատուածներ։

« Սակայն տէր Թադեոս ուրիշ հատոր մըն ալ ունէր, կլորիկ, գունդիկ, սեւուկ կողքով զոր երբէք տղուն տալ ուզած չէր։ Գաբոն քանի մը անգամ զայն ընդնշմարած էր ու օրմըն ալ համարձակած էր խնդրել։ Իբր պատասխան՝ ապաշխարանքի ենթարկուեցաւ։ Տէրտէրը ինքն իսկ ամէն անգամ որ այդ գիրքքը բանար «մեղա՜յ, մեղա՜յ» կը գոչէր։ Ո՛չ ժամարար եղած օրը, ո՛չ ալ տօն օրերը զայն ստուկէն դուրս կը հանէր։ Բայց Գաբոն այդ խորհդաւոր հատորը օր մը ձեռքն ունեցաւ։ Տէրտէրը զինք գործի համար քաղաք խրկած էր. Բան մը մռռցած ըլլալուն՝ ետ դարձաւ ու շիտակ տէրտիրոջը տունը գնաց։ Մարդը դուրս եղած էր, գիրքը բաց թողած, ակնոցն ալ վրան։ Ո՞րմէ գաղտնի պահէր, ուրիշ կարդալ գրել գիտցող չկար։ Գաբոն գրքին վրայ ինկաւ. Նախ կողքը նայելով՝ կարդաց ոսկէզօծ, խոշոր տառերը՝ «Աստուածաշունչ»։ Սկսաւ թղթատել։ Դիւրութեամբ կը հասկնար. Ուստի եւ համ կ՚առնէր։ Ինզինքն ընթերցումի տուած՝ կը մոռնար որ տէրտէրը կրնար յանկարծ գալ, երբ մէկէն մէկ «վա՛յ անիծեալ» բացականչութիւն մը լսեց, ու երեսին ալ ապտակ մը շառաչեց։ Տէրտէրը գիրքը տղուն ձեռքէն յափշտակեց, ու նոյնհետայն իր արտը երթալով կրակ վառեց եւ Աստուածաշունչը խարուկեց, յիշելով «վա՛յ մարդոյն այնմէկ, ոյր ձեռն գայթէ գայթակղութիւն»։ Երբ գիրքը կը վառէր տէրտիրոջը աչքերն ալ լեցուեցան։

Աշխարհաբար Աստուածաշունչ էր։ Օրին մէկը անծանօթ մը գեղն եկած էր՛ իշու վրայ հեծած, հետն ալ պայուսակ մը։ Տէրտէրը փնտռելով, մէկ տեղ նստեր խօսէր էին։ Այցելուն աստուածախախ մէկը կ՚երեւար, անուշ լեզու։ Երբ պիտի մեկնէր, պայուսակը բացաւ, մէջէն գիրք մը հանեց եւ տէրտէրին նուիրեց։ վրան  «Աստուածաշունչ» գրուած էր. Քահանան գիրքը պագաւ ու ճակտին դրաւ։ Աստուածաշունչ անունը լսած էր, բայց երեսը տեսած չէր։ Մարդը քանի մը հատ ալ ձգել ուզեց, բայց տէրտէրը անօգուտ համարեց զանոնք ընդունիլ. Կարդալ գիտցող ուրիշ ոչ ոք կար։ Մարդը մեկնելու ելաւ. Տէրտէրն ալ հիւրին ալ կ՚ընկերանար։ Ճանապարհին հանդիպեցան խումբը մը գիւղացիներու, որոնք տէրտէրին «Օրհնեա՛» ըսին ու քովինն ալ բարեւեցին։ Ասիկայ, օտարական ըլլալով, իրենց ուշադրութիւնը գրաւեց։ Խումբին մէջէն մէկը մարդուն դէմքը յիշել կը թուէր, ուշի ուշով երեսը նայեցաւ, ու մէկէն մէկ գոչեց.

- Պտտուելի, դուն հոս ի՞նչ բան ունիս։

Քանի մը շաբաթ առաջ քաղաքը անոր հանդիպած էր կռուի մը ատեն, որուն ինքն ալ միջամտելով մէկ երկու բռունց ալ պատուելին գլխուն ինք ալ իջեցուցած էր։

- Հո՞ս ալ տիրոջը խօսքին համար եկել ես, հա՞, շարունակեց։ Ու տէրտէրին դառնաով պոռաց։

- Տէրտէր, այս մարդը բռոթ է, դուն ասոր հետ ի՞նչ բան ունիս։

Տէրտէրը շուարած, սկսաւ խաչակնքել, «հալին մեղք, հալաղեն դեւք», առարկելով։ Ամբողջ մարմնովը կը դողար։ Գիւղացիները պատուելիին վրայ թառեցան եւ սկսան տփել։ Մարդուկը հազիւ թէ կրցաւ իշուն վրայ նետուիլ ու փախչիլ, պայուսակը հոն թողնելով։ Քիչ ետք գիւղը հաւաքուելով՝ կրակ վառեցին ու գիրքերը այրեցին։ Տէր Թադիոս տուն վազեց։ Մէկուն չէր ըսած թէ ողջակեզեալներէն հատ մը փրկուած էր։ Ինքն ալ զայն անմիջապէս պիտի զոհեր։ Կրակին տալէն առաջ, մէյ մը աչքէ անցընելու փորձութիւնը ունեցաւ։ Բռնուեցաւ. Ադամ, Եւա, Կայէն, Աբէլ, Նոյ Նահապետ, Յովսէբ գեղեցիկ անունները լսած էր, բայց ինչ ըլլալին մանրամասնօրէն չէր գիտեր։ Խարոյկը միւս օրուան պահեց։ Միւսն օրն ալ ձեռքը առաջ չգնաց։ Կը նզովէր բռոտը եւ կը լափէր գիրքը։

- Գիտութեան ծառն ալ ասանկ եղած ըլլալու է – կ՚ըսէր ինքիրեն, Ան Եւան ալ ինծի պէս մէյ մը բռնուեցաւ։ Վաղը աս գիրքը էրեմ ազատիմ. Ես ալ չպատժուիմ։

Միւս օրը՝ «Աստոծու ողողորմութիւնը» մեծ է ըսելով, այրումը յաջորդ օրուան կը ձգէր։ Ձգձգումը հասաւ մինչեւ այն օրը, որ ուրիշին ալ մեղքի պատճառ եղաւ։ Առաջին թափով այրեց, խղճմտանքի խայթէն ազատեցաւ։ Խղճի թեթեւացում մը, որ սիրտին շատ ծանր եկաւ։

----------

Տէր Յուսիկ օր մը Թումաեանի խումբին հետ գտնուած պահուն, ճիւպպէլի մէկը տեսաւ։ Անժպիտ մարդ մը, քաղցրախօսիկ, հեզ ու խոնարհ, երեւոթը աստուածավախ։ Այդ դէմքը իրենց անծանօթ չթուեցաւ։ Բայց ո՞ւր տեսած էր։ Յիշողութիւնը պրպտեց, երկա՜ր պրպտեց։ Սրտին ուժ մը զինքը դէպի անծանօթը կը մղէր։ Մէկէնմէկ հրճուանքի սարսուռով մը գլխէն մինչեւ ոտքը ցնցուեցաւ։ Տարակոյն չունէր. ա՛ն էր, պատուելին, որ օրին մէկը իշուկովը իրենց գեղը էր եկած. Լուսահոգի տէր Թադէոսին ատենը։ Ծեծ կերած էր եւ աշխարհաբար Աստուածաշունչ մը ձգելով փախած էր։ Ու այդ հալածեալ «բռոթ»ը, այդ հալածեալ Աստուածաշունչն էին, որ զինքը ու ամբողջ գեղը փոխած էին։ Տէրտէրը կամաց-կամաց միտքը բեռաւ պարագանները ուր պատուելիին հանդիպած էր։ Տարինե՜ր անցեր էին։ Օր մը քաղաքը վարժապետ Արշամին հետ պտտած ատենինք, վարժապետը զինքը արմուկով մշտած, ու «բրոթ»ը ցոյց տուած էր։ Արիւնը գլուխը ցատկեր էր։ Անկէ ետքը քանի մը անգամ ալ հանդիպած էր պատուելիին, միշտ խոռ խոռ նայելով անոր։ Ալ ետքէն զայն չէր տեսած, ու մոռցած իսկ էր։ Հիմակ այդ մարդը տեսիլքի մը պէս կ՚երեւար իր աչքերուն։ Երկիւղածօրէն անոր մոտեցաւ ու ինքզինքը ճանչցուց։ Պատուելիին շատ ծանօթ էր տէր Յուսիկ անունը։ Անոր աչքերուն մէջ ալ ուրախութիւն փայլեցաւ ի տես այդ բիրտ քահանային որ հայ ժողովուրդը իր իսկութեանը մէջ կը մարմնացնէր։

Երբ կարգը եկաւ, տէրտէրը պատմեց թէ ինք անուղղակի աշակերտն էր իրեն՝ պատուելիին։ Այս վերջինս զարմանք յատնելուն, տէր Յուսիկ պատմեց շատ տարիներ առաջ իր գեղը պատահած դէպքը։ Պատուելին ալ քիչ մը մտմտալէն յետոյ անանկ բան մը յիշեց։ Իր առաքեալի պաշտոնին մէջ այնքան քաղաքաներէն ու գեղերէ հալածուած ու ծեծ ուտելով վռնտուած էր, որ ամէն մէկ դէպքը նոյնհետայն ճշգրտօրէն յիշելու անկարող կը գտնուէր։

 Պատուելին ալ գեղէ գեղ շրջելով կազմակերպութիւններ կը պատրստէր ու հրոսակներուն կ՚այցելէր։ Եւ ակէ ետքը տէրտէր ու պատուելի մէկտեղ պիտի հալածուէին։ Իրենց անձին մէջ հայութիւնը կը միանար ընդէմ հայութեան ու քրիստոնէութեան թշնամիին։

Ու մէկտեղ բանտը նետուեցան պատուելի, տէրտէր, ամերիկեան քոլէճի բրոֆեսէոր, պատանի, երիտասարդ, ուսանող, փերեզակ, ջորեպան։ Ամէնքն ալ հայ, ամէնքն ալ քրիստոնեայ։»

       

Friday, November 19, 2021

Eternity Ornament

Vahe H. Apelian

 

A few days ago, I received a surprised gift from National Association of Armenian Studies and  Research (NAASR). The eminent Armenian studies and research center has sent to its members an ornament as a token of their appreciation and thanks. The gift is a replica of the art work the award winning Armenian American artist Michael Aram made for NAASR.  The ornamental replica is called Eternity Ornament. 

What attracted my attention to the ornament was the artist's depiction of LAUREL LEAVES in the eternity metal art work.

Two brochures accompanied the piece in its black colored box. On one  of them, the  the following is noted: Eternity is inspired by the rich heritage and artistic traditions of Armenian culture. In crafting this piece, Michael was inspired by the idea of eternity and how it related to NAASR’s mission to safeguard and preserve Armenian culture and heritage.

Michael, in turn elaborates noting that "In this piece, the circle is a reflection of eternity, having no beginning or end. The vines that surround the outer ring form a repeating figure-eight shapes, suggest the cycle of life, death, and rebirth. The LAUREL LEAVES, an evergreen, are a classical symbol of victory and eternal life. At the center of is a flower - the iconic symbol of  everlasting celestial life found at the center of Armenian crosses. This flower with clockwise pedals bending towards the future, is a symbol of enduring progression and boundless energy of Armenian Culture.”

The other brochure is about the artist. I quote:

“ Michael Aram is an award-winning American artist who has dedicated his career to craft-based designs. Inspired by a trip to India at age 25, he established a second home and studio there, where he continues to draw creative inspiration today.

Trained as a painter, sculptor, and art historian, Michael has neatly applied his diverse background to the decorative arts. Lyrical and often witty, his work encompasses a wide range of media and reveals a rich and variant source of inspiration - nature, mythology, narrative storytelling, and purified form. Michael’s work is also a celebration of craft and age-old hand working traditions. It is the enduring fusion of these ideals - originality, narrative, and craftsmanship - that become the hallmark of this gifted artist.

A deep love for handmade process is at the core of everything Michael makes. Fascinated with the richness of the living crafts tradition which he discovered on his first trip to Delhi, Michael would seek out craftsmen in the old city by listening for sound of metal being beaten and by searching for the aroma of baked molasses, a signal of the sand-casting process. The artisans he encountered were making ordinary objects such as buckets, shovels, and scissors, but for Michael, their traditional techniques were extraordinary. Michael spent hours observing artisans as they made things the same way families had made them for centuries.  Touched by the talent and humility of these gifted artisans, Michael set up a studio in India where he has created his work for over 30 years. Today, over 200 artisans work alongside him in his workshop where the same creative interaction between artist and artisan remains the source of every object that Michael makes.

Michael is highly inspired by his surroundings and often makes sculptures of objects that might otherwise be overlooked in the everyday. Nature is his biggest muse, as is the handmade process. His work combines the imperfections innate to the handmade process with the perfectly imperfect beauty of nature to create objects that reflect humanity. Many of his pieces are ingrained with a rich storyline, inherent symbolism, and deep-rooted meaning. Sometimes his work is simply and exploration and celebration of the handmade process.”

Courtesy Kenneth P. Martin Photography

As to the original art work - the picture above - I quote from NAASR’s website. 

“ The exquisite Eternity sculpture featured in the Eternity Garden in front of NAASR’s headquarter was created by acclaimed artist Michael Aram. Fabricated in bronze, this site specific 7-foot by 7-foot sculpture was  gift of the artist on the occasion of the opening of the NAASR Vartan Gregorian building in November 2019.”

As I had noted earlier, what attracted my attention is the artist’s depiction of LAUREL LEAVES in the Eternity sculpture, Kessabtsis call Gasli leaves. Those interested may read my reflection on the indomitable Laurel tree, the famed Gasli of Kessab by clicking on the attached link: http://vhapelian.blogspot.com/2021/11/in-praise-of-gasli-tree_97.html

In Praise of Gasli Tree

 Vahe H. Apelian 

Reproduced from the original posting in Keghart.com, on  November 22, 2012.

The Kessabtsis call the laurel tree Gasli Dzar (tree) or simply Gasli . It is native to Kessab and most likely also to that part of the world we refer to as the Armenian Cilicia.

The Latin name of the tree is Laurus nobilis. The name conveys majesty and leaves a sort of a “nobless oblige” impression. It is indeed a majestic tree growing as tall as18 meters (59 feet). That may be the reason that those who baptized the tree with its scientific Latin name called it nobilis.

In English the word laureate has come to signify eminence. It is associated with literary – poet laureate – or military glory. It is also used for winners of the Nobel Prize. I cannot tell if the word laureate was coined after the tree or whether the tree was named after the word that had evolved somehow to signify achievement that bestow upon the individual a high social status. The ancient Greeks considered wreathes made from laurel as symbol of highest status. The Romans depicted golden crowns made in the like of laurel tree (Gasli) leaves as a symbol of victory. 

Ovid, the Roman writer, tells the story that the nymph Daphne was transformed into a laurel tree to avoid being pursued by Apollo.  I am not sure if the Greek myth has anything to do with the Romans to have their victory symbol shaped after the laurel tree – Gasli – leaves. I have my own thoughts as to why the Greeks and the Romans may have picked laurel leaves  – say – over rose pedals or any other leaf.  The laurel trees – Gasli – are evergreen. Their leaves do not assume a rusty color during the fall, unlike the leaves of the many naturally grown trees such as in New England. There does not seem to be a later season for the laurel tree. Its leaves remain sparkling green during the four seasons of the year and throughout the life of the tree. The tree simply looks ageless.  This unique feature of the laurel tree leaves makes a good reason for it to symbolize enduring achievement. The crisp, attractive, the uniform shape and color and their orderly spacing on a branch give the Gasli leaves more of a reason to be decorative symbols.

The Gasli appears not to lend itself to domestication. It grows in most unlikely places.  It takes root within the rocky crevices and it does it on its own terms. Try to plant it in your backyard, more likely than not, you will not succeed. If gold is the golden metal among the metals, then laurel tree (Gasli Dzar) is the golden tree among trees grown in the wild. It is imposing, majestic, pleasant smelling and aloof.

Gasli trees have been and continue to be a source of income for the Kessabtsis. From the berries the Kessabtsis extract the oils that make the famous Kessab soap, known as Ghar soap. Ghar means laurel in Arabic. LaurApel is one of the main manufacturers of laurel soap in Kessab. It is situated in Keurkune and it products have reached Japan. According to their Website it was Hagop Atikian who introduced the manufacture of laurel soap in Kessab in early 1940’s. He is one of the early graduates of the famed Kessab Oussoumnaserats Varjaran, the Kessab non-denominational high school, the Kessab Educational Association founded in 1922. It is the first Diaspora Armenian High School to be recognized by a foreign country, France, allowing its graduates to pursue their education in France, and many did. Hagop Atikian, as a young graduate from the University of Sorbonne, upon his return to Kessab, advocated making use of the abundant Kessab Gasli trees and to make soap from its famed laurel oil and taught the Kessabtsis the basics for soap manufacture. The manufacture was first initiated by the Churukian Family of Kessab and continues with their daughter Ani and son-in-law, Steve. Hagop Atikian is also a revered educator and author of Armenian history. 

Besides being a source of income, Gasli is also very much ingrained in Kessab culture and somewhat to its cuisine as well. The Kessabtsis call its ripe black berries as fruit-Gasli Bdugh (laurel fruits). Harvesting the ripe black berries used to be a much looked for social event. The attached picture depicts young Kessabtsis mounted on donkeys, protected against the colder autumn weather, on their way harvesting Gasli Bdugh – laurel fruits- as late as in 1976/1977. The Kessabtsis look forward in anticipation for the autumn passage of migratory birds they call summun and kartavok. They taste delicious full of laurel oil aroma because they feed on laurel tree berries.

LtoR: Hagop Kerbabian, Garo Apelian, Garo Konyalian
on their way for harvesting Gasli bough (1976/1977)

The branches of the tree serve as skewers par excellence. Those who have tasted freshly hunted birds prepared over fire on skewers made from laurel tree (Gasli) branches, can attest to the exquisite taste, especially when the birds are eaten with bread oiled by squeezing the birds during the grilling in freshly prepared oven (toneer) breads. Laurel leaves, commonly known as bay leaves, impart taste to a cooking but should not be consumed. They are not digestible.

Spoons made from laurel leaves are used to taste foamed grape molasses. During the autumn the Kessabtsis get engaged in the preparation of grape molasses. The process is called massara. At one time it was by far the most anticipated social event in Kessab extending well into the night.  Ms. Effie Chambers, the beloved missionary in Kessab from 1904 to 1912, in a letter to her Board in America complained that the school year is short and getting the kids attend school gets harder during the autumn because of the preparation of grape molasses that the Kessabtsis consider a time to be merry. Kessabtsis continue to do massara in kessab and as far away as in Los Angeles and in Fresno. The freshly made warm grape molasses is scooped by ladles made from gourd and poured back into the container from a distance creating a most exquisite tasting foam, the Kessabtsis call prpoor, which is then scooped with Gasli leaves that leave on the taste buds an unforgettable exquisite taste. Wooden or metal spoons do not come near to the Gasli leaf spoon in imparting the taste of the prpoor.

The late Stepan Panossian depicted a picture of Gasli branch with leaves and ripe berries on the cover of one his books depicting life in Kessab, which is also famed for its apple and grape trees, The 1978 Vol. 3 National Geographic attested to the Kessab’s “crisp apples that burst upon the tongue” and “grapes that cluster sweet and heavy on the vines”. However no other entity can possibly symbolize Kessab and its resilient native Cilician Armenian population as the tall, erect, eternally green Kessab native laurel tree – the famed Gasli of Kessab.



 

 

Saturday, November 13, 2021

Բառեր ՝ Շրուանդ, Քփշոն, Հնձան եւ Թաքնայ

Վահէ ՅԱբէլեան

 

Կարօ եւ Ստեփան Աբէլեան թաքնային մէջ, Քէորքիւնա

Նոյեմբեր 10-ինԱրմենակ Եղիայեանը հայերէն լեզուին առընչող իր շաբաթականյղումը յատկացուցած էր կարգ մը բառերու մասին որոնք դադրած են գործածուելէ եւմոռացուած։ Հայագէտ ատամնաբոյժը արդարօրէն հետաքրքրական կը գտնէր որմեր նախահայրերը անհրաժեշտութիւնը զգացած են ունենալ նման բառեր։

Կը մէջբերէմ ՇՐՈՒԱՆԴ բառին ըրած ակնարկը ՝

 «Շրուանդ - Պատկերացուցէքոր ողկոյզ մը խաղող կուտէք   եւ ի վերջոյ կուլ կուտաք   անոր վերջին հատիկն ալձեր մտքէն անցա՞ծ է երբեւիցէթէ ինչպէ՞ս պէտք էկոչել այն   հատազուրկ կմախքըոր կը պատրաստուիք աղբանոց նետել:

         Կը թուիթէ չէք մտածած...  ճիշտ այս տողերը գրողին պէս:

         Իսկ մեր լեզունիմա՝ մեր նախնիները շատ ու շատ հեռաւոր անցեալինմտածած ենայդ մասին եւ անոր տուած են անուն մըն ալ՝ շրուանդ:

         Կացութիւններ կամ գիւտեր կանորոնք պարզապէս ապշեցուցիչ ենեւ եսապշեցայկարդալով այս բառին մասին մեր բոլորին գերագոյն գանձարանըհանդիսացող «Նորհայկազեան»-ին մէջԱն կու   տայ հետեւեալ զուարճալիօրինակը.

         «Ոզնին յորժամ ողկոյզն ելանէ այգւոյնարկանէ զպտուղն խոնարհեւ ինքնթաւալիի վերայ եւ թողու լոկ զշրուանդ»: 

         Որ թարգմանի՝

         «Երբ այգիին մէջ ողկոյզը երեւիոզնին ցած կը բերէ պտուղըկը թաւալիանորվրայ եւ միայն շրուանդը կը թողէ»:

         Հետաքրքրական էթէ  ճիշտ ի՛նչ անհրաժեշտութենէ մղուած՝ մերնախահայրերըհնարեր են այս բառըոր ունի բայ մըն ալ՝ շրուանդելայսինքն՝խաղողը զրկել  հատիկներէնքանի որ ամէն բառ կը ծառայէ նպատակի մըկըգոհացնէ անհրաժեշտութիւն մըկարիք մը:  Մարդու մտքէն չէ անցածօրինականուն մը տալ մրջիւնի ձագինմինչ աշխարհի բոլոր լեզուները անուն տուած ենկովուձիու ու ոչխարի ձագերունորովհետեւ... ասոնք  առօրեայ կենցաղայինարժէքներ ենԱհա այս տեսանկիւնէն ալ մօտենալով՝ կարելի է քիչ մը զարմանալշրուանդ եւ շրուանդել  բառերու յառաջացումին:

         Ինչ գիտնամ, կերեւի հարցերը պէտք է դրուինորպէսզի մտածենք անոնցմասինայդպէս ալ եղաւհազիւ դրի հարցըեւ ահա... սկսայ մտածել:

         Ի զուր չէ ըսուած՝ cogito, ergo sum!!!   «կը մտածեմ՝ ուրեմն...կա՛մ»:

Քեսապցիներն ալ իրենց կարգին ունին շրուանդ բառին տարբերակը պարզ այնիրողութեամբ որ նման բառ մը ունենալու անհրաժեշտութիւնը եղած է իրենցառօրեային մէջ։  Հօրեղբօրս զաւակը՝ բժիշկ Արա Աբէլեանըիր իննիսուն ամեայպայծառամիտ մօրմէն կրցաւ գտնել շրուանդին Քեսապցիներուն տարբերակը ՝ՔՓՇՈՆ։

Քեսապցիները խաղողի հիւթէն կը պատրաստեն Քեսապի նշանաւոր«պաքմազ»ը որուն պատրաստութեան եղանակը՝ մասարան կը մնայՔեսապցիներուն ամենէն սիրած ընկերական հաւաքոյթը։ Խաղողը ճզմելէ ետքանոր կմախկացած մնացորդըոր դատարկուած է իր պարունակութիւնէնկըհաւաքեն որպէս կենդանիներուն համար կեր։ Հաւերն ալ անմասն չեն մնար խլելուիրենց բաժինը կտցահարելով այդ կոյտը ։

Քեսապցիները ունին նմանօրինակ այլ բառերինչպէս ԹՈԼԹՈՒՊԵԼՀՆՏԵԼ։

Թոլթուպել կը նշանակէ պարպել իր հատիկներէնինչպէս կ՚ընեն նուռի ռուբպատրաստութեան համար։ Նոյն բառը Կը գործածուէր նաեւ գաւազանիհարոածներով ընկոյզը վար առնել ընկուզէնիյէն։

Հնտելըկը նշանակէ հատհատ քաղել։ Կը պատահեր որ պատանիներըհասունցող ազոխի ողկույզներէն հատհատ հասունցած խաղող կը փրձնէին  ետինձգելով կիսակատար հասունցող խաղողին ողկոյզը։ Արան կը յուշագրէ - «Մէնըշնանարը կը բարկանար երբ իր թոռները կը “հնտէին” ազոխի ողկոյզներըորթատունկին վրայ։ “մը հէտիԱպպուտ,մը հէտի զխաղուղըասա ..” (Ապպուտ միհնտէրմի հնտէր խաղոըձայնը կը բարձրացներ Մէնըշ նանարը իր դժգոհութիւնըյայտնելով։ Երնէկ այն օրերուն»։

*****

Կը մեջբերէն Արմենակ Եղիայեանին նշած բառերէն երկորդը՝ ՀՆՁԱՆ։

«Հիմա պիտի տամ երկրորդ հարցում մըդուք հնձան ըսուածը տեսա՞ծ էք...

Հնձանըայգիին մէջ կամ անմիջական մերձակայքը փորուածընդհանրաապէսշրջանակաձեւ փոս մըն էմօտաւորապէս երկու մեթրտրամագիծով եւ կէս մեթր խորութեամբԱյգեկութքինոր սովորաբար կը տեւէմիջին հաշուով ամիս մը,  այդ փոսը կը լեցնեն խաղողովմերկ ոտքերով կը մտնենմէջը ու կը սկսին կոխկռտել ու ճզմել ողկոյզներըԽաղողին հիւթը  հնձանին կիցբացուած նեղ  առուակէ մը դուրս կը հոսի ու կը լեցուի ընդունարաններու մէջորոնքքիչ ետք պիտի պարպուին տակառներու մէջ՝ ապահովելով ձմռան գինիի եւ  քաղցրաւենիքի պաշարները :

 Ես այդպիսի հնձան մտած եմ... Պալպեքի մէջ անցած դարու կէսերուն:

Յաջորդ քայլին՝ ճզմուած խաղողը կը հեռացնեն   ողկոյզներէն՝ կըշռուանդենզանոնքասոնք իրենց կարգին կօգտագործուին տնտեսական այլնպատակներու՝ չամիչիանասնակերի եւ այլնիԵւ ահա անդինը կը մնայ... շրուանդներու կոյտը:                

Այս բոլորէն ետք կարելի՞ էր անուն մը չհնարել այդ գործողութեան եւանկէյառաջացած հատազուրկ   ողկոյզներու կմախքին մասին

Ես այդպիսի հնձան մտած եմ... Պալպեքի մէջ անցած դարու կէսերուն:

Յաջորդ քայլին՝ ճզմուած խաղողը կը հեռացնեն   ողկոյզներէն՝ կըշռուանդենզանոնքասոնք իրենց կարգին կօգտագործուին տնտեսական այլնպատակներու՝ չամիչիանասնակերի եւ այլնիԵւահա անդինը կը մնայ... շրուանդներու կոյտը:                

         Այս բոլորէն ետք կարելի՞ էր անուն մը չհնարել այդ գործողութեան եւանկէյառաջացած հատազուրկ   ողկոյզներու կմախքին մասին: »

Քեսապցիներն ալ ունին հնձանին իրենց տարբերակը որուն կ՚ըսեն ԹԱՔՆԱՅ։ Ինչպէս վերը կցուաց նկարը ցոյց կուտայկլոր չէ այլ ուղղանկիւն (rectangular), թէ եւկլոր կրնայ ըլլալուր խաղողը ոտնակոխ կը ճզմեն։ Բնականաբար «փորուածընդհանրաապէս շրջանակաձեւ փոս մը» չէչի կրնար ըլլարայլ տախտակէշինուածկլոր կամ երկար սնտուկի նման է։

Ինչպէս շրուանդ եւ Հնձաննմանապէս քփշոմ եւ թագնայինչպէս նաեւթոլթուպել եւ հնտել բառերը դադրած են գործածութիւնէ երբ կը գործածուէինանցեալին։ Անոնց հետ դադրած է նաւե այդ օրերու մշակոյթը։

Standing and reaching across from the left is Daniel Apelian,full oif smiles indicating the good times, also standing Zvart Apelian Aghpergen, then Elizar Nanar Apelian ,with her left hand extended

Seated from the left : Chalaba Nanar (Marie Apelian-hapel Baboug's wife),then my very precious and beautiful grandma Sara Nanar Apelian, next .. ? Seated far right is Menish Nanar Apelian an unidentified youth is in the background. (Garo Konyalian, picture courtesy Ara Apelian)