A Language Beehive – Bourj Hammoud – (5) – What is wrong with the language?

 My abridged translation of Armenag Yeghiayan’s sequel (Լեզուական Փեթակ՝ Պուրճ Համուտ – 5 -). The original is linked.  Vahe H Apelian

Courtesy Garo Konyalian

After commemorating the 50th anniversary of the Genocide, various initiatives took place. A new national awareness began in our lives, as well as in Bourj Hammoud, whose Armenian ethnographic makeup was already sufficiently compromised by the repatriation that took place from 1946-48. Thousands of Armenian owned apartments changed hands. The new owners were our Arab compatriots from the south. The Arab Israeli war that took place during the same years, also brought hundreds of thousands of immigrants to Lebanon in general, and to Bourj Hammoud in particular. The vast swamp of Nabaa, next to the New Sis section of Bourj Hammoud, was drained and turned into a densely populated suburb populated mostly by Palestinians.

One of the targets of this new national awareness became the campaign against the Turkish language. The language became the subject of a long lasting and consistent persecution. This campaign had its own slogans, one of which was "Answer in Armenian to those who speak Turkish". The slogan was enforced mainly orally, but also in writing. Young men were seen in the streets of Bourj Hammoud, armed with pails full of paint and brushes, painting the slogan on walls without the permission of the owners, giving rise to rebuke both by Armenian and Arab owners of the properties.

Little by little, this act was refined. Amateurish handwriting was replaced by leaflets that displayed the slogan with an artistic designs. These leaflets were more easily tolerated by the homeowners, whose walls would bear the colorful announcements plastered over them.

Along with leaflets, came the flyers, which carried more than a sentence long slogan, but also noted brief historical facts and especially numbers to make their points and impress the recipients. These posters were distributed a little bit everywhere: at the entrance of cinemas, in front of lecture halls, in public buses or simply in the streets, to pedestrians who were not always Armenians who sometimes accepted the poster. Others threw it away with an instinctive indifference simply because they could not read. That is why soon the flyers started appearing bilingual relieving the distributor guessing the national affiliation of the recipients, some of whom after glancing over it, would ask for details about its content. 

The campaign against Turkish thus gained more popularity. And finally, oral propagandists joined the campaign. They usually consisted of a young boy and a young girl. These young preachers went around the neighborhoods of Bourj Hammoud and fulfilled their mission in favor of speaking Armenian with dedication, when the Turkish speaking business owners or shopkeepers could not refuse them and would invite them in.  

It could be assumed that this colorful campaign against speaking Turkish was a temporary fad and that it will soon subside. However, it did not happen that way. It was carried forward with a consistent drive and started changing nature of Bourj Hammoud. It even started addressing the merchants of Bourj Hammoud and the grocery owners who imported and sold Turkish good. The anti-Turkish campaign did not spare the customers as well, who bought Turkish products. 

Bourj Hammoud started becoming more of an Armenian enclave by the day.

The eminent French Armenian writer, novelist and satirist Nshan Beshigtashlian, visiting Lebanon said that Lebanon is the Armenian Diaspora stronghold, but Bourj Hammoud is the stronghold of this Diaspora stronghold. 

Courtesy Arin Ch Artwork

But an entrenched mindset persisted.

The Turk lived in us for centuries, if not always in the conscious, but in our subconscious. The reality of the Genocide did not always succeed in erasing that centuries-old, entrenched chock hold from the Western Armenian’s consciousness. In response to the anti-Turkish campaign, the average Western Armenian was disposed and inclined to accept the devastation genocide brought to the nation and attributed it to several names: Talaat, Enver, Jamal and few others. But, in the Western Armenian consciousness other kind of murderers and other executioners did not have a place. That is why the Western Armenian was not willing, nor found it to be reasonable, to do away Turkish food, music, film, cheap good and especially the Turkish language.

Against the anti-Turkish campaign, everyone had their own self-defensive response ready:

- Is purchasing a bottle hot pepper paste going to enrich the Turkish army?

- If I am not going to say dolma-sarma, what am I going to say? 

- If I don't watch Turkish films, then what movies should I watch? Do you have similar Armenian movies?

- What is wrong with the language?

- How can I learn a new language at this age?

And so on...

In any case, time had its beneficial effect as well, and indeed, towards the end of the century, a significant retreat of the Turkish language could be noticed. Foremost, the new generation almost no longer spoke Turkish. Turkish speakers were rarely met on the streets of Bourj Hammoud. Turkish almost disappeared from parties forever.  Turkish CDs and tape recorders had no place in the shops.

This success came about mostly by the consistent and exemplary struggle. But the demise of the Turkish speaking generation from the daily life of Bourj Hamoud, greatly aided the campaign against speaking Turkish. 

And as the French would say

"And the combat ended, for lack of combatants!" (--Et le combat finit, faute de combattants !!!)

***** 

“I often claim that Turkish is one of the mother tongues of the Armenian people" (Bagrat Estugian, see the “supplement” below).”

I had just finished this article of the sequel “Bourj Hammoud, Armenian Beehive”, when by an amazing coincidence, I read Jirayr Cholakian’s, the editor of “Nor Haratch”, interview of Bagrat Estugian, the editor-in-chief of "Akos”. I quote the following from the interview, emphasizing some parts .

“In the years following the genocide, we as a diaspora settled in large numbers in the Middle East, for example in Lebanon, where non-Armenian speakers were the majority. Therefore, those who came from Marash were not Armenian speakers at all. Or, if they were Armenian speaking, then they had a special dialect of Armenian: the dialect of Mount Musa, the dialect of Cilicia. We saw that in those years that most of our people did not speak Armenian.

The leaders of that region organized campaigns against them to make them Armenian speaking. And they succeeded, yes. Today, the people in no other corner of the world speak as much Armenian as in Lebanon and in Syria, especially in Beirut and in Aleppo. But in spite of that, I still meet young people who know Turkish very well. Therefore, we have not succeeded in banning the speaking Turkish altogether, which in my opinion is a fortunate phenomenon. All languages are dear to us, but the Turkish language more than the others. For example, Turkish folk music is responsive in us. 

All these supplement our emotional life. It is pointless to ban a language with artificial hostility. You may have animosity against an ideology or an understanding, but fighting against languages is pointless, and we can already see its results in the mouths of a 20-year-old young men from Aleppo and young men from Beirut" ("Nor Haratch", 26/1/23, p. 4).

Բնագիրը՝ http://vhapelian.blogspot.com/2023/02/5.html

         

 

An Improbable Valentine Tale: Vartan and Sara

 A Valentine tale I have told and retold. I first posted it in Keghartdotcom. on February 6, 2015 and updated in my blog. I repost it in memory of Vartan Dickranian

Vartan and Sarah, newly wed, Melbourne, Australia, 1970

From the '50s to the early '70s my father ran an inn in Beirut called "Hotel Lux". Almost all of our guests were Armenian, many from Iraq. Earlier on the Iraqi-Armenians came for summer vacation. Later they mostly came as immigrants on their way West or to Australia. Among them was a young man whose name was Vartan. He has remained etched in my memory for decades. What I will write about happened in the late '60s.

Vartan and his family were waiting for their immigration visas to Australia. Theirs was a traditional family. For all, I knew they might have hailed from the Armenian historic town Van or its region. Vartan’s parents may have been born there or were born in Iraq to surviving Vanetsi parents, as the family spoke with a distinct Armenian accent and Vartan remained very deferential to his parents, in an old-fashioned way.

Vartan and I became acquaintances. For a while, we also lived in the same quarter of the hotel. Thus I would see him almost daily. Over time, our acquaintanceship grew into friendship. I seemed to have earned his trust as he confided to me his predicament.

He had fallen in love with an Iraqi-Assyrian girl. Her name was Sarah. Everyone in Basra, their hometown, knew that Vartan loved Sarah, as he would tell me in his distinct household accent, “Sagh Basran kidi vor Vartan Saran ge siri” (Սաղ Պասրան գիտի որ Վարդանը Սարան կը սիրի), that is to say the “living Basra knows that Vartan loves Sarah”. However, their relationship had not progressed and each had gone their separate way. Vartan had come to Beirut on his way to Australia. Sarah and her parental family had gone to England on their way to the United States. Vartan had recently gotten hold of Sarah’s address in England from a mutual friend in Iraq. He asked me to write to Sarah in English. I don't remember why in English and not in Arabic.

For many weeks I wrote her a weekly letter Vartan dictated. They were not the kind of love letters--“I love you...cannot live without you, etc.”. Vartan’s letters were mundane, about everyday happenings, and about his family's wait for their visas.  After many letters over many weeks and no reply from Sarah, I told Vartan to give up chasing her. The girl is not interested otherwise she would have replied by now, I told him. Vartan would have none of it. The weekly letters continued.

One day Vartan showed me a letter he had received. It was from Sarah’s father. I remember almost verbatim what the man had written. In a plain and an impeccable English he wrote that all the ink in the world would not bring Vartan and Sarah together and that Vartan should have "hit the iron while it was hot". Some anger was palpable in the letter. Vartan’s family might have been cool to the prospect of the young couple's marriage for reasons that might have to do with their departure from Iraq. Both families had started their preparations to leave Iraq about the same time.

Vartan remained adamant. The innocuous "love" letters continued. Through their mutual friend in Iraq, Vartan learned Sarah’s family’s destination address in America and their departure date that would take place more or less with Vartan's family's departure time to Australia. Love-struck Vartan made a pact with me. After he settled in Australia, he would forward me his letters in Armenian, which I would translate into English and send it to him. He would then mail them to Sarah in America. Improbable as it may sound, that is what we did. But eventually, the letters trickled and finally stopped.

The last envelope I recieved from Vartan contained two letters. In one Vartan addressed to Sarah’s father. While he was not overtly asking the hand of his daughter, marriage seemed to be on his mind. Much like the previous letters, this letter also was mostly about mundane matters about Vartan's and his family's life in Australia. The second letter was from Vartan’s father addressed to Sarah’s father formely asking the hand of his daughter Sarah in marriage to his son Vartan.

I did not hear from or of Vartan after his last letter, as I remained focused on my studies and career amidst simmering political unrest in Lebanon. Not long after, my life along with Beirut communal life, changed. Hotel Lux, my parents bread and butter, was destroyed in 1975 at the onset of the protracted Lebanese Civil War. I ended up immigrating to the United States a year later, in 1976. 

Decades passed but I never forgot Vartan. In 2014, during one of my periodic visits to my mother whom I had entrusted to the care of the Ararat Nursing Facility in Los Angeles, I learned that an Australian-born Iraqi-Assyrian, Dr. Nicholas Al-Jeloo, would deliver, in the Ararat-Eskijian Museum-Sheen Chapel, a lecture entitled, "Armenian and Assyrian Cooperation and Co-Habitation in Iran's Urmia Region". Whenever I heard of Assyria or Assyrians, Vartan would come to my mind and I would wonder what happened to him and to his impossible love. I decided to attend the lecture and meet the ethnic Iraqi-Assyrian lecturer from Australia. The lecture took place on Sunday, May 4, 2014, at 4 p.m.

Being hard pressed for time I could not linger after the talk to share my Assyrian-Armenian story with Dr. Al-Jeloo.  I had booked to return home that evening. I barely had time to purchase his illustrated book capturing old Assyrian villages in Iran cohabited by Armenians. Dr. Al-Jeloo signed the book and gave me his business card. I returned home to Ohio.

Months went by. One day while going over papers I had brought with me from my mother’s house, I came across a journal I had kept while on a bus trip to Eastern Europe. My parents had paid for the trip to congratulate me for being accepted to the pharmacy school of the American University of Beirut. To my great surprise, I also came across a few pages long entry about Vartan in my journal as well. It was high time I thought I contacted Dr. Al-Jeloo. I sent him an email on August 4, 2014.

I wrote to Dr. Al-Jeloo a summary of Vartan's story and added: “I never got a wedding invitation. If nature was kind enough to their enduring love, they should be now grandparents or grandparents to be. I wanted to share their story with you. Unlike the Assyrian Queen Shamiram not giving up on handsome Armenian king Ara, the love of her life; this time around it was every day Vartan not giving up on the love of his life, Sarah.” More than two months passed and I did not hear from him. I figured I had come to a dead end and that I should close the book on my memories of my days with Vartan on the veranda of Hotel Lux dictating to me his letters to Sarah.

On October 19, 2014, I received an email from Suzan Dickranian. Her name did not ring a bell. The email was titled “Greetings from Melbourne, Australia!” I did not give much thought as to who she could be and why an email from Melbourne. When I opened the email I was stunned to read that she is the daughter of Vartan Dickranian, the lovelorn Vartan of Hotel Lux. The bygone years had somehow erased the family name from my memory and at that moment it had not dawned on me to make the connection.

A few days earlier, Suzan wrote, her mother had met Dr. Al-Jeloo following a lecture he had delivered about the Assyrian Genocide. Upon learning her name, Dr. Nicholos had asked her whether she is married to an Armenian. She had responded in the affirmative. He had then quizzed her whether her husband’s name is Vartan. Astonished by the question, she had confirmed that her husband’s name is indeed Vartan.

Suzan then wrote what her father had dictated: “I (Vartan) was then brought over and introduced to Dr. Nicholas, who explained that he had received an email from you, which included a story about an Armenian man he met in Beirut, who was in love with an Assyrian girl. It soon became clear that, by coincidence, I was the man you were talking about!

"I am happy to tell you that I DID end up marrying the Assyrian girl I was in love with!...and the following is our story.

"I arrived in Melbourne, Australia in 1968. Two of my brothers were already here before I arrived with my parents. Unfortunately, my father died in 1969; nine months after we arrived. Prior to his death, he wrote a letter to Sarah’s father in America, asking for her hand in marriage on my behalf. Sarah’s father accepted this proposal and, as a result, Sarah arrived in Melbourne in 1970. However, my father had unfortunately passed away by this time.

"Sarah and I were married just ten days after her arrival, in October of 1970. We had a small wedding with only twenty people.

"In 1972 we had our first child; our daughter Suzan.  We lived in a small apartment, to begin with. We eventually bought a house in 1975, which we are still happily living in, to this day. In 1977, we had another child; our son Armen.

Suzan grew up and married an Armenian man in 2001.  Armen is now engaged (also to an Armenian) and will be getting married in November this year.” The email also contained a copy of a passport size picture whose inscription on the back in my own writing in Armenian, reads:  "To Dear Vartan, Vahe". The picture is dated February 1969. All these years Vartan had kept a passport-size picture of mine I had forgotten having given to him as a keepsake. 

I was saddened to read about Vartan’s father's early death. From what I remembered, he had run a pastry shop in Basra. He probably found his world had completely changed in Australia. I am sure theirs was also a close-knit community in Basra whose circumstances couldn't be duplicated in Australia. Even though the presence of his children would have softened the impact of the change, nonetheless Basra and Melbourne would have been worlds apart for the aging patriarch. However, he had carried on his responsibilities to the end with dignity. After assuring himself that the family was settled well enough to assume the responsibility of providing a comfortable haven for a daughter-in-law to be, he had consented to Vartan’s marriage and had personally written to Sarah’s father asking for his daughter’s hand for his son Vartan.

Probably there is no student who has attended Armenian school who wouldn't know about Assyrian Queen Shamiram’s infatuation with the most handsome king in Armenian history, King Ara the Beautiful. Loyal to his wife Queen Nvart and indifferent to mighty Shamiram’s advances, Ara had committed the political blunder of his life by rejecting the Assyrian queen's infatuation. An enraged Shamiram had attacked Armenia with orders to her soldiers not to harm Ara. But King Ara was killed in the ensuing battle. Distraught, she had his body placed  on a hill hoping that the gods would lick his wounds and bring him back to life but in vain. Ara's and Shamiram's story became part of Armenian folklore, if not history.

Over time the Armenians adopted Christianity as their state religion but they did not forget about their handsome king Ara who was loyal to his wife to his political detriment and built a chapel on that very hilltop where pagan gods were once supposed to descend. They had become Christian but had kept the memory of the happening in pagan times. The village that sprang around the hill came to be called AraLezk--a compound word made of the king's name Ara and the Armenian verb to lick. The village now has grown into a town and, as is the regrettable Turkish tradition, its name has been obliterated per a comment I read in Keghart.com in response to my inquiry about Aralezk.

The ancient Armenian village Aralezk. The chapel is visible on the hill.
Presently known as Kalacik.

This time around it was not a royal affair but a devoted commoner named after one of the most esteemed names in Armenian history, Vartan (Mamigonian). The historic Vartan's name had bolstered his clan's reputation placing it second only to his family, named after the Armenian king of kings, Dikran the Great.

Last year Suzie broke the news of the passing away of her father Vartan whose path and mine crossed at one time in Beirut and left an indelible impression upon me; not only will I not forget, but will continue cherishing it. 

Vartan and Sarah thus formed their own "dynasty". I am sure their descendants will carry on the legacy of the improbable but enduring love of the family’s patriarch and matriarch. As in Vartan's and Sarah’s lives, upheavals are inevitable in their descendants’ lives as well. They also will face trials and tribulations but they will be able to overcome the odds as long as they remain committed to each other much like Vartan and Sarah were. For true love endures.

Vartan and Sarah Dickranian in Singapore in 2011. 

Courtesy their daughter Suzie Dickranian

 

Լեզուական փեթակ՝ Պուրճ Համմուտը --5--

Պատրաստեց՝ Էտուարտ Թաշճեան

Եղեռնի 50-ամեակէն եւ այդ առթիւ տեղի ունեցած զանազան նախաձեռնութիւններէն  ետք ազգային նոր բարոյական մը սկսաւ գործել մեր կեանքին, այնպէս ալ Պուրճ Համմուտի մէջ, որուն ազգագրական՝ զուտ հայեցի, նկարագաիրը արդէն բաւական խախտած էր մէկ կողմէ  1946−48-ին տեղի ունեցած հայրենադարձին,− որուն բերումով հազարաւոր բնակարաններ տէր փոխեցին, եւ նոր տէրերը հարաւէն քաղաք խուժող մեր արաբ հայրենակիցներն էին,−  միւս կողմէ՝  նոյն տարիներուն  տեղի ունեցած արաբո-իսրայէլեան պատերազմին պատճառով, որ հարիւր հազարներով գաղթականներ բերաւ Լիբանան ընդհանրապէս, եւ Պուրճ Համմուտ մասնաւորաբար. այս առթիւ  Նապաա-ի ընդարձակ ճահճախուտը՝ Նոր Սիսի հարեւանութեամբ, չորցուեցաւ ու վերածուեցաւ շատ խիտ բնակուած արուարձանի մը, որ կը պատսպարէր պաղեստինցիներ ու նոյն հարաւէն գաղթածներ:

            Ազգային այս նոր բարոյականի թիրախներէն մէկն ալ թրքերէնն էր, որ յամառ ու հետեւողական հալածանքի կ’ենթարկուէր. այս պայքարը ունէր իր յատուկ  կարգախօսերը, որոնցմէ մէկն էր՝  «Թրքերէն խօսողին հայերէ՛ն պատասխանէ»:

            Այս կարգախօսը  կը կիրարկուէր  յատկապէս բերանացի, բայց նաեւ գրաւոր. եւ ահա մէկ օրէն միւսը Պուրճ Համմուտի փողոցներուն մէջ  երեւցան  պատանիներ՝ զինուած  ներկով լեցուն դոյլերով ու վրձիններով. անոնք ազատ, յատկապէս մաքուր  պատերուն վրայ եւ առանց հարցուփորձի, ըսել կ’ուզեմ՝ տանտիրոջ արտօնութեան, կը գրէին յիշեալ կարգախօսը՝ յաճախ տեղիք տալով հայ թէ արաբ տանտէրերու  կշտամբանքին:

            Կամաց-կամաց այս արարքը ուրոյն ազնուացում կրեց, եւ սիրողական համբակ ձեռագիրը փոխարինուեցաւ  խաւաքարտէ  յատուկ փորագրուած  կաղապարներով, որոնցմով կարելի էր գեղարուեստական ձեւաւորում տալ պատերու դրոշմին, իսկ այսպիսիները աւելի դիւրին հանդուրժուած էին տանտէրերու կողմէ, որոնց պատերը պիտի կրէին  գունաւոր ազդարարութիւնը:

            Ասոնց կողքին տակաւին շրջանառութեան մէջ կը  դրուէին գրաւոր թռուցիկներ, որոնք չէին գոհանար մէկ նախադասութեամբ, այլ կը կրէին պատմական   քանի մը հակիրճ իրողութիւններ ու մանաւանդ թիւեր՝ աւելի տպաւորելու համար  ստացողները: 

            Ասոնք ցրուողները քիչ մը ամէն տեղ էին՝ սինեմաներու մուտքին, դասախօսութեան սրահներու առջեւ, հանրակառքերու  կամ  պարզապէս փողոցներու մէջ՝ հետիոտն  ընթացող քաղաքացիներուն  ընդառաջ, որոնք  միշտ հայեր չէին. այս վերջինները երբեմն կ’առնէին-կը քալէին, ուրիշներ  բնազդական շարժումով մը եւ անտարբեր մէկդի կը նետէին, կը պատահէին  նաեւ այնպիսիները, որոնք  աչք մը նետելէ ետք՝ մանրամասնութիւն  հարցնէին անոր  բովանդակութեան մասին:

            Այս վերջիններուն նկատառումով՝ թռուցիկները սկսան երկլեզու լոյս տետնել, ինչ որ ազգային պատկանելիութեան ամէն մտմտուքէ  բոլորովին ազատ կը ձգէր  ցրուիչներուն ձեռքերը եւ աւելի մեծ տարածում կը ստանար պայքարը: 

            Եւ վերջապէս  շրջանառութեան մէջ էր նաեւ... բանաւոր քարոզչութիւնը, որ  անմեղ սաստի մը պէս անակնկալ կը հնչէր թրքերէն խօսողներու քովն ի վեր՝ զգաստութեան 

 

հրաւիրելով  զանոնք. քարոզիչ կ’ընտրուէին մատղաշ, անմեղունակ ու համակրելի տղաք ու աղջնակներ, որոնք երկսեռ զոյգերով կը շրջէին Պուրճ Համմուտի թաղերը ու այնքան խոր նուիրումով ի կատար կ’ածէին իրենց առաքելութիւնը:

            Կարելի էր ենթադրել, թէ այս խայտաբղէտ արշաւը ժամանակաւոր բնոյթ կը կրէր, եւ քիչ մը ամէն ոք հակամէտ էր  մտածելու, թէ մէկ օրէն միւսը վերջ պիտի  գտնէր ան: Սակայն այդպէս չեղաւ. բաւական մեծ հետեւողականութեամբ առաջ տարուեցաւ ան՝ բնոյթ եւս փոխելով. ան հասաւ Պուրճ Համմուտի վաճառականներուն եւս, այն խանութներուն, որոնք թրքական ապրանք կը ներածէին: Խանութպաններէն անցաւ... այդ ապրանքը գնող յաճախորդներուն:

            Պուրճ Համմուտը կը հայանար...

     Ի զուր չէ,  որ Նշան Պեշիկթաշլեան զայն տեսնելէ ետք սքանչացած ըսած էր քանի մը տարի առաջ. «Եթէ սփիւռքի միջնաբերդը Պեյրութն է, ապա Պուրճ Համմուտը միջնաբերդին միջնաբերդն է»: 

            Միւս կողմէ, սակայն... 

            Այդ օրերուն շատ սովորական էր  լսել  հայ գնորդին ազգային խիղճը  շարժելու միտող սա՛պիսի  խօսքեր, դուք ըսէք՝ քողածածուկ նախատինքներ.

            −Այդ գնումովդ թրքական բանակին այսքան փամփուշտ, այսքան զէնք, այսքան թնթանօթ կը նուիրես....

            Դիւրին չէր այս բոլորը հասկցնել, ճիշդ է, սակայն դիւրին չէր... հասկնալ եւս:

                                                                         *      *

                                                                             *

            Թուրքը դարերով նստած էր մեր մէջ, եթէ ոչ միշտ  գիտակիցին, ապա գոնէ ենթագիտակիցին մէջ, եւ Եղեռնի գաղափարը միշտ չէ որ կը յաջողէր արեւմտահայուն էութենէն ջնջել այդ դարաւոր ու ժառանգական դիրտը:   Այս գրոհին դիմաց միջին արեւմտահայը հակամէտ էր պատմական մեծ արկած մը նկատելու Եղեռնի գործած ազգային նախճիրը, որ ան կը վերագրէր  քանի մը անուններու՝ Թալաթի մը, Էնվերի մը, Ճեմալի մը  եւ  քանի մը ուրիշներու. անոր գիտակցութեան  պաստառին վրայ  այլ ճրագործներ ու  դահիճներ  տեղ չէին գտներ:  Այդ պատճառով ալ տրամադիր չէր,−  տրամաբանական ալ չէր գտներ,− դիւրին-դիւրին հրաժարիլ՝  սկսած   թրքական ճաշատեսակներէն, երգերէն,  ֆիլմերէն մինչեւ թրքական աժան ապրանքներն ու  մանաւանդ բուն թիրախը ՝ թրքերէն լեզուն[1]:

            Ամէն  մէկը  ունէր իր  ինքնապաշտպանական պատրաստ հակադարձը.

            −Շիշ մը պիպերը ի՞նչ է, որ հարստացնէ թրքական բանակը...

            −Դոլմա-սարմա չըսեմ, հապա ի՞նչ ըսեմ...

            −Թրքականը չդիտեմ, հապա ի՞նչ ֆիլմ դիտեմ: Հայկականը ունի՞ք...

            −Լեզուն ի՞նչ յանցանք ունի...

            −Աս տարիքէս ետք ինչպէ՞ս նոր լեզու սորվիմ...

            Եւ այսպէս շարունակ...

                                                                            *      *

                                                                                *  

            Այսպէս թէ այնպէս, ժամանակը իր բարերար ազդեցութիւնը գործեց, եւ իրօք ալ  դէպի դարավերջը  կարելի էր նկատել թրքախօսութեան զգալի նահանջը:

            Առաջին հերթին՝ նոր հասնող սերունդները այլեւս գրեթէ թրքերէն չէին խօսեր, փողոցները հազուագիւտ կը հանդիպէին թրքախօսներ, թրքերէնը գրեթէ ընդմիշտ անհետացաւ խրախճանքներէն, թրքերէն սկաւառակներն  ու ձայնախցիկները իրենց կարգին ա՛լ տեղ չունէին վաճառատուներու մէջ: 

            Այս յաջողութիւնը իրագործուեցաւ  հետեւողական օրինակելի պայքարով մը, որուն շատ մեծ օժանդակութիւն բերաւ... թրքախօս սերունդին շիջումն ու անյայտացումը  իր կարգին Պուրճ Համմուտի առօրեայէն:

            Եւ ինչպէս ֆրանսացիք կ’ըսեն՝

            Մարտը վերջ գտաւ առ ի չգոյէ մարտիկի:          

            --Et le combat finit, faute de combattants !!!

            Այս էջը փակելէ առաջ հարկ կը տեսնեմ աւելցնել, որ թրքերէնի նահանջը որեւէ ձեւով  չօգնեց հայերէնի վերորակաւորման,− ինչպէս արդարօրէն կամ թերեւս միամտօրէն կ’ակնկալուէր,− եւ  այդ նոյն տարիներուն  նկատուած հայերէնի նահանջը շարունակուեցաւ. սակայն կը թուի, թէ այս երեւոյթին պէտք է անդրադառնալ ուրիշ շրջագիծէ  ներս:

            Արմենակ Եղիայեան

                                                                                   *       * 

                                                                                       *

            Յաւելուած

            Այս յօդուածս աւարտեր էի, երբ  մէկ օր ետք  զարմանալի զուգադիպութեամբ մը կարդացի Ժիրայր Չոլաքեանի՝ «Նոր Յառաջ»-ի խմբագրապետին մէկ հարցազրոյցը մեր սիրելի բարեկամին՝ Բագրատ  Էստուգեանի՝ «Ակօս»-ի խմբագրապետին հետ ունեցած  հարցազրոյցը, որմէ կը մէջբերեմ հետեւեալ հատուածը կարգ մը ընդգծումներով. 

            «Ցեղասպանութեան յաջորդող տարիներուն մենք որպէս սփիւռք մեծ թիւով մէկ- տեղուեցանք Միջին Արեւելք, օրինակի համար Լիբանանի մէջ, ուր հայախօս չեղողները մե- ծամասնութիւն կը կազմէին։ Այնթապէն, Մարաշէն եկողները առհասարակ հայախօս չէին։ Կամ եթէ հայախօս էին, այն ժամանակ հայերէնի յատուկ բարբառ ունէին՝ Մուսա լեռան բարբառ, Կիլիկիոյ բարբառ… այն տարիներուն տեսանք, որ մեր ժողովուրդին մեծամաս- նութիւնը հայախօս չէ: Անոր դէմ այդ շրջանի վարիչները արշաւներ կազմակերպեցին՝ ժո- ղովուրդը հայախօս դարձնելու համար։ Եւ յաջողեցա՛ն, այո՛։ Ժողովուրդը այսօր, աշխարհի ոչ մէկ անկիւնի մէջ այդքան հայախօս է, որքան Լիբանանի եւ Սուրիոյ մէջ, յա՛տկապէս Պէյրութի ու Հալէպի մէջ։ Բայց ասոր փոխարէն ես դեռ կը հանդիպիմ երիտասարդներու, որոնք թրքե- րէնը շատ լաւ գիտեն։ Ուրեմն, չենք յաջողած թրքերէնը արգիլել, ինչ որ ըստ ինծի բարեբաստիկ երեւոյթ մըն է, բոլոր լեզուները հարազատ են, բայց թրքերէնը միւսներէն աւելի. օրինակ՝ թրքե- րէն ժողովրդական երաժշտութիւնը մեզի համար յուզիչ է։ Այս բոլորը մեր զգացական կեանքը ամբողջացնող երեւոյթներ են, եւ անիմաստ է արհեստական թշնամութեամբ՝ լեզու մը արգիլել։ Դուք գաղափարախօսութեան կամ հասկացողութեան մը դէմ թշնամութիւն կրնաք ունենալ, բայց լեզուներուն դէմ պայքարիլը անիմաստ է, եւ անոր արդիւնքն ալ կը տեսնենք արդէն հա- լէպցի 20 տարեկան երիտասարդի եւ պէյրութցի երիտասարդի բերնին մէջ» («Նոր Յառաջ», 26/1/23, էջ 4):                                                                                    

---

[1]  «Ես յաճախ կը պնդեմ, որ հայ ժողովուրդի մայրենի լեզուներէն մէկն ալ թրքերէնն է» (Բագրատ Էստուգեան, տեսնել ստորեւ «Յաւելուած»-ը):

Doctor Avedis Injejikian: A survivor of the Armenian Genocide

Compiled by Garbis Harboyan, MD 

The attached is my translation of doctor Garbis Harboyan’s compilation of Avedis Injejikian’s biography from his book about survivors of the Armenian Genocide. This article was published in Asbarez Daily on January 31, 2023. The original is reproduced below. Vahe H. Apelian. 

Author: Garbis Harboyan M.D.

Doctor Avedis Injejikian was born in Kessab in 1884. He received his primary education in the Armenian Evangelical school for boys in Kessab. Subsequently he attended the Aintab College, which was also known as Central Turkey College. He graduated in 1907 and returned to Kessab where he taught for the following two years. 

In 1912 he started attending the American Univeristy of Beirut School of Medicine.

In 1914, he married the daughter of physician Soghomon Apelian whose wife Ovsanna hailed from Behsni in Turkey. 

In 1915, his schooling was interrupted, and he was exiled with his family. He was stationed in Jisr-al-Shughur (Syria) for some time and then was settled in Aleppo where he was put in service of the Ottoman Army along with father-in-law.

After the armistice (1918), he continued his studies in the American University School of Medicine from which he graduated in 1919.

From 1920-1922 he was employed as Syrian municipal physician. He returned to Kessab in 1923.

In 1934 he was elected a member of Syrian Parliament representing Antioch and Kessab regions. He was reelected in 1925.

For political reasons he left for Khartoum, Sudan, where he worked as a physician for two years.

In 1938 he returned to Kessab and served the people of Kessab until his death in 1976.

During his medical studies in Beirut, he became one of the early members of the Armenian Revolutionary Federation. In 1905 he became a member of its student association (presently Zavarian Student Association). Upon moving to Kessab he became one of the founders of ARF in Kessab.

In 1910, with a group of young Kessabtsis he laid the foundation of the Kessab Educational Association. Through his efforts the Kessab United School was founded and he became the legal proprietor of its properties.

In 1914 he participated in the Armenian Revolutionary Federation summit that was held in Garin/Erzeroum.

He remained a faithful and devoted active member of the ARF.

 He equally served all the denominations of Kessab and its relief, athletic and educational organizations.

Doctor Avedis Injejikian played an important role in organizing the municipality of Kessab in 1923 and served as its physician for a long time. He spearheaded the municipality’s and grass root projects for water distribution, electricity and for general upkeep.

He was a respected doctor, not only by the Armenians but also by the Arabs and Alevis, Greek, and Turkic people  and their leadership.

 He has been a serviceable physician and has attended to the needs of his patients with love and care. He also has attended to ameliorate their social issues as well. He has served unconditionally, without expectation. He has been a friend to the needy and advocate for Armenian education and upbringing. He was an honest, unbiased, and a considerate person.

Doctor Avedis Injejikian died in 1976 and was buried in his beloved Kessab

*****.

Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած Բժիշկ Աւետիս Ինճէճիքեանի Կենսագրութիւնը

by Asbarez Staff   January 31, 2023  in Գլխաւոր Լուրեր, Մշակոյթ   0

Համադրեց՝ ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ 

Բժիշկ Աւետիս Ինճէճիքեան ծնած է Քեսապ, 1884ին: Նախնական ուսումը ստացած է Քեսապի մանչերու աւետարանական վարժարանին մէջ: Գացած է Այնթապ եւ ուսանած է տեղւոյն քոլէճին մէջ (որ նաեւ Կենդրոնական Թուրքիոյ քոլէճ կը կոչուէր), աւարտած է 1907ին: Վերադարձած է Քեսապ եւ երկու տարի ուսուցչութիւն ըրած է:

 1912ին մեկնած է Պէյրութ եւ բժշկութիւն ուսանած է Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցին մէջ:

«1914ին ամուսնացած է քեսապցի բժիշկ Սողոմոն Աբելեանի եւ անոր պեհեսնիցի կնկան՝ Ովսաննա Առաքելեանի դստեր հետ»:

 1915ին ձգած է ուսումը եւ տարագրուած է ընտանեօք: Շրջան մը կը մնայ Ճըսըր Շուղուր, Սուրիա, ապա աներոջ՝ բժիշկ Սողոմոնին հետ կը հաստատուի Հալէպ եւ կը ծառայէ օսմանեան բանակին մէջ:

 Զինադադարէն ետք, կը վերադառնայ Պէյրութ եւ կը շարունակէ բժշկական ուսումը: Կը վկայուի 1919ին:

 1920-1922ին կը գործէ Սուէտիոյ մէջ, իբրեւ քաղաքապետական բժիշկ: Կը վերադառնայ Քեսապ, 1923ին:

 1924ին կ՛ընտրուի Սուրիոյ Երեսփոխանական ժողովի անդամ՝ Անտիոքի եւ Քեսապի շրջանէն: Կը վերընտրուի 1925ին:

 Քաղաքական պատճառներով կը հաստատուի Խարթում, Սուտան, եւ հոն կը գործէ երկու տարի, իբրեւ բժիշկ:

 1928ին կը վերադառնայ Քեսապ, կը սկսի ծառայել Քեսապի հայութեան եւ այդպէս կը շարունակէ մինչեւ իր մահը, 1976:

 Պէյրութի մէջ ուսանողութեան շրջանին, կը դառնայ տեղւոյն ՀՅԴի անդրանիկ անդամներէն մէկը: 1905ին կ՛ըլլայ Պէյրութի «Զաւարեան» ուսանողական միութեան անդամ, իսկ աւելի ուշ, կ՛ըլլայ Քեսապի մէջ կազմուած ՀՅԴի միաւորին հիմնադիրներէն մէկը:

 1910ին, խումբ մը երիտասարդներու հետ կը հիմնէ Քեսապի Ուսումնասիրաց միութիւնը: Խարթումէն վերադառնալէ ետք, կը ղեկավարէ այս միութիւնը:

 Իր ջանքերով կը հիմնուի Քեսապի Միացեալ վարժարանը: Ան կը դառնայ Միացեալ վարժարանին արտօնատէրը յաչս պետութեան:

 1914ին կը մասնակցի Կարինի մէջ կայացած ՀՅԴի երկրորդ համագումարին:

 Եղած է ՀՅԴի հաւատաւոր եւ անսակարկ ծառայող եւ գործող անդամ:

 Իր ծառայութիւնները ի սպաս դրած է Քեսապի ամբողջ հայութեան, բոլոր յարանուանութիւններուն, Օգնութեան խաչին, ՀՄԸՄին եւ կրթական մարմիններուն:

 Բժիշկ Աւետիս Ինճէճիքեան մեծ դեր ունեցած է Քեսապի քաղաքապետարանի կազմութեան մէջ, 1923ին: Երկար ատեն եղած է Քեսապի քաղաքապետական բժիշկ: Իրականացուցած է քաղաքապետական եւ ժողովրդական ձեռնարկներ, մանաւանդ ջուրի, ելեկտրականութեան, բարեկարգումի մարզերուն մէջ:

 Եղած է յարգուած բժիշկ ո՛չ միայն հայերուն, այլ նաեւ Քեսապի արաբ, ալաուի, յոյն եւ թուրք բնակիչներուն եւ անոնց ղեկավարներուն կողմէ:

 Եղած է ծառայասէր բժիշկ, դարմանած է հիւանդներուն ախտերը սիրով եւ հոգածութեամբ, բուժած է մարդոց հոգեկան տառապանքներն ու դժուարութիւնները: Ծառայած է անսակարկ, առանց ակնկալութեան, եղած է բարեխնամ, բարեսիրտ, ուսումի եւ կրթութեան ու հայեցի դաստիարակութեան նուիրեալ մարդ: Ան արդարամիտ, անկողմնակալ եւ շրջահայեաց անձ մըն էր:

 Բժիշկ Աւետիս Ինճէճիքեան մահացած է 1976ին եւ թաղուած է իր սիրելի ծննդավայրին՝ Քեսապի մէջ:

ԱՂԲԻՒՐՆԵՐ

 1. «Լոս Անճելըսի Քեսապի Ուսումնասիրաց Միութեան Տարեգիրք», 1977.

 2. «Լոս Անճելըսի Քեսապցիներուն Ուսումնասիրաց Միութիւն, Քեսապն ու Քեսապցին», Լոս Անճելըս, 2011

 3. «Հայ Բժիշկներուն, Ատամնաբուժներուն Եւ Դեղագործներուն Ոդիսականը Հայկական Ցեղասպանութեան Ընթացքին», բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան, Մոնթրէալ, 2022

4. «Քեսապ», Գ. Հատոր, Յակոբ Չոլաքեան, Հալէպ, 2004։